ଏଇ ଘରେ ମୁଁ ଦିନେ ଭୂମିଷ୍ଠ ହୋଇଥିଲି । ମୋର ଜେଜୀ ମା’ ଅର୍ଥାତ୍ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କଠାରୁ ଶୁଣିଛି ମୁଁ ଭୂମିଷ୍ଠ ହେବା ପରେ କେତେ ଘଡ଼ି କୁଆଡେ଼ କାନ୍ଦିଲି ନାହିଁ । ପରିସ୍ରା ବି ହେଲା ନାହିଁ । କାନ୍ଦବୋବାଳି ପଡ଼ିଗଲା । ଜେଜୀମା’ ମୋ କାନ ଢେର୍ ସମୟ ଧରି ଫୁଙ୍କିଲେ । ପାଟି ଆଁ କରି ଫୁଙ୍କୁଛନ୍ତି, ମୁଁ କୁଆଡେ଼ ହଠାତ୍ ଚର୍ଚର୍ କରି ତାଙ୍କ ପାଟି ଭିତରକୁ ମୂତିଦେଲି । କାନ୍ଦବୋବାଳି ଭୁଲି ଅନ୍ତୁଡ଼ି ଘରେ ଯେଉଁ ମାଇପେ ଥିଲେ, ସମସ୍ତେ ଖିଲି ଖିଲି ହସିଉଠି ବୁଢ଼ୀଙ୍କୁ ଚିଡେ଼ଇଲେ ।
ଆମ ଆଟୁ ଘରଟି କିନ୍ତୁ କ୍ୱଚିତ୍ ଫିଟାଯାଏ । ଆମ ଘରର ସବୁ ଦାମୀ ଜିନିଷପତ୍ର ସେଇ ଘରେ ବନ୍ଦ ହୋଇ ପଡ଼ିଥାଏ । ମୋ ଜେଜେବାପା ଆର୍ତ୍ତତ୍ରାଣ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରଠାରୁ ସେ ଘରକୁ ଆଉ କେହି ବ୍ୟବହାର କରୁ ନଥିଲେ । ଖଞ୍ଜାର ପଛ ଧାଉଡ଼ିରେ ଆମ ଭାଗରେ ପଡ଼ିିଥିଲା ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ବଖରା । ସେଥିରେ ଥିଲା ଅଧା କାନ୍ଥି । ଡିବି ରଖିବାପାଇଁ ଅଧାକାନ୍ଥିର ଦୁଇପଟେ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ଗୋଟିଏ ଠଣା । ଖଟତଳ ଯାକ ରହୁଥିଲା ଆଳିମାଳିକା- ବୋଉର ଯଉତୁକ ପିତ୍ତଳ କୁଣ୍ଡ, ଗରାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବାଡ଼ିରୁ ଅମଳ ହୋଇଥିବା ସାରୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ।
ଏଇ ଖଟ ଉପରେ ଓଳିଆ ସବୁ ଘୁଞ୍ଚାଇ, ତା’ ଭିତରେ ମୁଁ ଦିନେ ଗଢ଼ିିଲି ମୋର ଶୈଶବର ସ୍ୱପ୍ନପୁରୀ… । ଗୁଡ଼ାଏ ଷଢେ଼ଇରେ ଧୂଳି, ବାଲି, ଗୋଡ଼ି, ସାଧବ ବୋହୂ ପୋକ, ବୋତଲ ଭିତରେ ଜୁଳୁଜୁଳିଆ ପୋକ ଆଉ କୋଉ ବୋତଲର ପାଣି ଭିତରେ କେତୋଟି ଦଣ୍ଡିକିରୀ ମାଛ, ଖପରା, ଛିଣ୍ଡା କାଗଜ, ଖାଲି ଦିଆସିଲି ଖୋଳ- ଏଇପରି ଆଉରି ଅନେକ କିଛି… ଯାହାକୁ ବଡ଼ ମଣିଷମାନେ ଫିଙ୍ଗି ଦେଇଥିଲେ, ମୁଁ ସେସବୁକୁ ସାଉଁଟି ଆଣି ଏଇଠି ସଜେଇ ରଖୁଥିଲି ଓ ସେସବୁକୁ ଧରି ଏକୁଟିଆ ଘଣ୍ଟା ଘଣ୍ଟା ଖେଳୁଥିଲି । ଆମ ଖଞ୍ଜାରେ ମୋ ବୟସର କୌଣସି ପିଲା କୌତୂହଳୀ ହୋଇ ମୋର ସେଇ ନିଭୃତ ପୃଥିବୀରେ ଅନଧିକାର ପ୍ରବେଶ କଲେ ମୁଁ ତାକୁ ନିସ୍ତୁକ ପିଟୁଥିଲି । ବୋଉର ହାଣ୍ଡିଶାଳ ପରି ଏହା ମଧ୍ୟ ଥିଲା ଅନ୍ୟମାନଙ୍କପାଇଁ ଆଉ ଏକ ନିଷିଦ୍ଧ ଇଲାକା ।
ମୁଁ ବୈଷ୍ଣବ ଅବଧାନଙ୍କ ଚାଟଶାଳୀରେ ନାଆଁ ଲେଖାଇବା ପରଠାରୁ ବୋଉର ହାଣ୍ଡିଶାଳ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କପାଇଁ ଆଉ କିନ୍ତୁ ନିଷିଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିପାରିଲା ନାହିଁ । ପିଲାଦିନେ ମୁଁ ଭାରି ପାଠଚୋର ଥିଲି । ଦିନେ ଦିନେ ସକାଳୁ ପେଟ ଟାଣୁଚି, ମୁଣ୍ଡ ବିନ୍ଧୁଚି, ଜର ଆଇଲାଣି- ଏମିତି ନାନା ପେଖନା କାଢ଼ି ଚାଟଶାଳୀକୁ ଯାଏ ନାହିଁ, କାନ୍ଦେ । ଇନ୍ଦୀ ମାଉସୀ ବୋଉକୁ କୁହେ, ଆଗୋ ଶୋଶୀ ଅପା, ଦେଖିଲୁଣି ସୁରିଆ ଦିହ ଜର ତାତିରେ କେମିତି ଖଇ ଫୁଟୁଚି । ନିଆଁ ପଡ଼ୁ ପାଠ ମୁହଁରେ । ସୁରିଆ ଚାଟଶାଳୀକୁ ଆଜି ଯିବ ନାହିଁ ।’ ମୁଁ ମନେ ମନେ ଖୁସି ହୋଇ ଇନ୍ଦୀ ମାଉସୀକୁ ଜାବୁଡ଼ି ଭିତରେ ଭିତରେ ହସେ । ଆଜି ଚାଟଶାଳୀକୁ ନଗଲେ ନିଶ୍ଚୟ କେଇଟା ପ୍ରଜାପତି ଧରିବି । ଏ ଫିକର କିନ୍ତୁ ବେଶିଦିନ କାମ ଦେଲା ନାହିଁ । ବଇଷମ ଅବଧାନେ ଭାରି ନିଷ୍ଠୁର । ସୁଇଁସାଇର ଗୋଟାଏ ଟୋକା ତାଙ୍କର ବଡ଼ ଚାଟ । ତାଙ୍କ ବୋଲରେ ସେଇଟା ଆସି ଗୋଟାଏ ଯମଦୂତ ପରି ମୋତେ ଘିରିଘିରି ଟାଣି ନେଇଯାଏ ଚାଟଶାଳୀକୁ । ଇନ୍ଦୀ ମାଉସୀ ସୁଦ୍ଧା ରକ୍ଷା କରିପାରେ ନାହିଁ । ତା’ପରେ ବୋଉ ଓ ଇନ୍ଦୀ ମାଉସୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲାଗେ ଝଗଡ଼ା । ଇନ୍ଦୀ ମାଉସୀ ରାଗିମାଗି କହେ, ‘ଗୋଟିଏ ବୋଲି ପିଲା । ତାକୁ ତମେ ସବୁ ମିଶି ମାରି ପକେଇବ । ନିଆଁ ପଡ଼ୁ ବଇଷମ ଅବଧାନ ମୁହଁରେ ।’
ମୋର ନିଭୃତ ପୃଥିବୀକୁ ମୁଁ କିନ୍ତୁ ଯେତେବେଳେ ଫେରିଆସେ, ସେତେବେଳେ ବାହାରର ସବୁକିଛି ଭୁଲିଯାଏ । ନିମଜ୍ଜିତ ହୋଇପଡେ଼ ମୋର ସ୍ୱପ୍ନର ସଂସାରରେ ।
ଆମ ବାଡ଼ିରେ ତାଳଗଛର ବାହୁଙ୍ଗା ସବୁ ପବନରେ ଦାମ୍ମା ପିଟିବାବେଳେ, ମୁଁ ଉତ୍କର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଉଠେ । ତାଳଗଛ ସବୁ ମୋତେ ଯେପରି କେତେ ଆଡ଼ର କେତେ କଥା କହୁଛନ୍ତି । ସେଥିରୁ କିଛିଟା ବୁଝିପାରେ, ଆଉ କିଛିଟା ଅବୁଝା ରହିଯାଏ ।…ନିଶୂନ୍ ରାତିରେ, ବାଉଁଶ ବଣରେ, ପବନ ନାନାବାୟା ଗୀତ ବୋଲେ । ଡାଆଣୀମାନେ ବି ବଇଁଶୀ ବଜାନ୍ତି…ଗୋଟିଏ ଅଶରୀରୀ କେଁ କେଁ ସ୍ୱର ଶୁଣିବାପାଇଁ ମୋତେ ଯେତିକି ଭଲଲାଗେ ସେତିକି ମଧ୍ୟ ଭୟ ଲାଗେ ।
ଏଇ ଥିଲା ମୋର ଶୈଶବର ପୃଥିବୀ ।
ଗଛ… ଚଢେ଼ଇ… ପ୍ରଜାପତି… ଫୁଲ… ଧୂଳି… ଖପରା ଇତ୍ୟାଦିର ଐଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟରେ ମୁଁ ଥିଲି ଐଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟମନ୍ତ ।
ବଇଷମ ମାଷ୍ଟର
କଳା କିଟିକିଟିଆ ଡେଙ୍ଗା ପାତଳା ମଣିଷଟିଏ । ମୁଣ୍ଡଟି ଲଣ୍ଡା । ବେକରେ ତିନିସାରି ତୁଳସୀ କଣ୍ଠି । ମୁହଁରେ ହନୁହାଡ଼ ବାହାରିପଡ଼ିଛି । ଆଖି ଦୁଇଟା ପେଜୁଆ । କାନ୍ଧରେ ଖଣ୍ଡେ ଗାମୁଛା- ପିନ୍ଧାରେ ଆଣ୍ଠୁ ନଲୁଚା ମଇଳା ଧୋତି । କଣ୍ଠ ସ୍ୱର ଘାଗଡ଼ା । କଥାବାର୍ତ୍ତା କଲେ ଗଂଜେଇ ଧୂଆଁର ବାସନା ବାହାରେ । ଇଏ ଥିଲେ ଆମ ଗାଁର ମାଟିବଂଶ ଅବଧାନ… ବଇଷମ ଅବଧାନ । ଲୋକଟି ଗୃହୀ ବୈଷ୍ଣବ । ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ପୁର ଗାଁରେ ତାଙ୍କ ଘର ଖଞ୍ଜାଟି ମହାନ୍ତି ସାହିରୁ ଅଲଗା । ସିଏ ଆମ ଗୋତ୍ରରେ ନଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଖଞ୍ଜା ବାଡ଼ିର ଚେହେରା ଅନେକଟା ମଠ ପରି । ବୈଷ୍ଣବ ହେଲେ କ’ଣ ହେଲା, ଭାରି ନିଷ୍ଠୁର । ପିଲାଙ୍କୁ ନିସ୍ତୁକ ବାଡ଼ଉଥିଲେ । ପୁଣି ବଦରାଗୀ । ଆମେ ପିଲାମାନେ ତାଙ୍କୁ ପଛରେ ଡାକୁଥିଲୁ ‘ବାଘ’ । ଏଇ ବାଘ ଯାଉଛି, ଏଇ ବାଘ ଆଇଲା ।
ଦିନେ ବାପା ଗାଁକୁ ଆସି ତାଙ୍କୁ ଆମ ଘରକୁ ଡକାଇ ପଠାଇଲେ । ବାପା ବୈଷ୍ଣବ ଅବଧାନଙ୍କୁ କହିଲେ, ‘ୟେ ଟୋକାଟାକୁ ଛଅ ବର୍ଷ ତ ପୂରିଲା । ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ରହ୍ମା, ବିଷ୍ଣୁ, ମହେଶ୍ୱର ବି ମଡେଇଲା ନାହିଁ । ମୁଁ ତ ଦୃଷ୍ଟିଦେଇ ପାରୁନାହିଁ । ବାଉରୀ ସାଇ ଟୋକାଙ୍କ ମେଳରେ ମିଶି ଭାରି ଖେଚଡ଼ ହୋଇ ଗଲାଣି । ତାକୁ ଆପଣଙ୍କ ଚାହାଳିରେ ନେଇ ବସାନ୍ତୁ, ଆଉ ନିସ୍ତୁକ ପିଟନ୍ତୁ ।’ ବାଘ କାହିଁକି ଆମ ଘରକୁ ଆଇଲା, ବାପା ତାଙ୍କୁ କ’ଣ କହୁଛନ୍ତି ଜାଣିବାପାଇଁ ମୁଁ ଲୁଚିଲୁଚି ଦାଣ୍ଡଘର କବାଟ ଉହାଡ଼ରେ ଛିଡ଼ା ହୋଇଛି । ବୈଷ୍ଣବ ଅବଧାନେ କହିଗଲେ, କାଲି ତାକୁ ମୋ ପାଖକୁ ପଠାଇଦେବ । ତା’ ପରଦିନ ସକାଳେ ଗୋଟିଏ ଥାଳିରେ ଚାଉଳ, ମୁଗଜାଇ, କଦଳୀ, ସାରୁ, ଧୂଆଁପତ୍ର ଦି’ଖଣ୍ଡ, ପାନଗୁଆ, ଗୋଟାଏ ନଡ଼ିଆ ଆଉ ଦି’ ଅଣା ପଇସା ସଞ୍ଚା ଧରି ଶାରୀ ଅପା ଆଗେ ଆଗେ ଚାଲିଲା ଆଉ ତା’ ପଛରେ ମୁଁ ।
ଏଇ ପିଣ୍ଡାରେ ଆମର ବିଦ୍ୟାଶିକ୍ଷା ଚାଲିଲା । ସକାଳେ ଅଙ୍କ, ମାନସାଙ୍କ ଆଉ ଖଡ଼ିପାଠ- ଓପର ଓଳି ବହିପାଠ । ମଧୁସୂଦନ ରାଓଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣବୋଧ ମୋର ଅଳ୍ପ ଦିନରେ ସରି ଆସିଲା । ଓପର ଓଳି କଣ୍ଠସ୍ୱର ଲମ୍ୱାଇ ବୋଲିବାକୁ ପଡେ ଗୋଟିଏ ପଦ୍ୟ, ‘ଦିନମଣି ଅସ୍ତଗଲେ ଦିନ ହେଲା ଶେଷ, ଆସଇ ରଜନୀ ରାଣୀ ପିନ୍ଧି କଳାବେଶ ।’ ଏ ଗୀତ ବୋଲିବା ବେଳେ ମୁଁ ଚାହିଁ ଦେଖେ ଗୋଧୂଳିର ଶେଷ ଆଲୁଅ, ସାମ୍ନା ବାଉଁଶ ଝାଡ଼ ଉପରେ ଜାଳିଦେଇ ଗଲାଣି ଯେପରି ସଂଜର ଦୀପାଳି । ମୋ ଗୀତ ଥମିଯାଏ । ତାଆରି ଭିତରେ ମୁଁ କେଉଁଠି କେମିତି ହଜିଯାଏ, ଠିକ୍ ବୁଝିପାରେ ନାହିଁ । ପ୍ରକୃତରେ ମୁଁ ଦେଖିପାରେ ରଜନୀରାଣୀ ଯେପରି ଖଣ୍ଡେ କଳାଶାଢି ପିନ୍ଧି ଧୀର ମନ୍ଥର ପାଦରେ ତଳକୁ ଓହ୍ଲାଇ ଆସୁଛନ୍ତି । ଅବଧାନଙ୍କର ଗୋଟିଏ ବିଧା ବା ଚାପୁଡ଼ାରେ ମୋର ଆଚ୍ଛନ୍ନ ଭାବ କଟିଯାଏ । ତା’ପରେ ପୁଣି ସ୍ୱର ଲମ୍ୱାଏ । ଏବେ ଦେଖୁଚି, ପିଲାଏ ସେ ପାଠ ଆଉ ପଢ଼ୁ ନାହାନ୍ତି । ଯାହା ସେମାନଙ୍କୁ ପଢ଼ାଯାଉଛି, ସେଥିରେ ନା ଭାଷା ଅଛି, ନା ଅଛି ଭାବ ନା ଅଛି ସାହିତ୍ୟ । ତେଣୁ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରେ ପିଲାମାନଙ୍କର ମାନସିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଓ ସୌକୁମାର୍ଯ୍ୟ ଯେ ବିକଶିତ ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ , ସେଥିରେ ମୁଁ ଆଦୌ ବିସ୍ମିତ ନୁହେଁ ।
ଦିନଗୁଡ଼ିକ ତ କଟିଯାଉିଲା ବେଶ୍, ଗେଣ୍ଡାଳିଆ ଚଢେଇ ଡେଣା ଝାଡ଼ି ଝାଡ଼ି ଉଡ଼ିଯିବା ପରି । ମୁଁ ଇତିମଧ୍ୟରେ ସମବୟସ୍କ ସାଇପିଲାମାନଙ୍କର ଗୋଟିଏ ନେତା ହୋଇ ସାରିିଥିଲି । ପାରା ଉଡ଼ାଇବାରେ ବାଉରୀ ସାଇର ପିଲାମାନେ ସୁଦ୍ଧା ମୋ ପାଖରେ ହାର ମାନନ୍ତି । ନରପାରା କିଏ ଆଉ ମାଧିପାରା କିଏ, ମୁଁ ଠିକ୍ ଚିହ୍ନି ପାରୁଥିଲି । ଦୁଆରେ ହଳଦୀପାଣି ଗୋଟିଏ କଂସାରେ ରଖି ପାରା ଖୁବ୍ ଉଚ୍ଚରେ ଉଡ଼ୁଥିବା ବେଳେ ତା’ ଭିତରେ ମୁଁ ତାକୁ ଦେଖିପାରୁଥିଲି । ଗୁଲି ଖେଳରେ ମଧ୍ୟ ମୁଁ ହୋଇ ଉଠିିଥିଲି ଧୁରନ୍ଧର । ବଣି ଚଢେ଼ଇ ବସାରୁ ଧରିଆଣି ପୋଷା ମନେଇ ପାରୁଥିଲି । ଖରାବେଳେ ଖଞ୍ଜାରେ ଅପା ଖୁଡ଼ୀମାନେ ମୋତେ ସ୍ନେହରେ ଡକାଇ ଗୋପୀଭାଷା ନୋହିଲେ ସଂଗୀତ ଛେନାଗୁଡ଼ ନୋହିଲେ ଜେମାଦେଇ କାନ୍ଦ ମୋ ପାଖରୁ ଶୁଣୁଥିଲେ । ସେତେବେଳେ କରଣଘରେ ବୋହୂ ନୂଆ ହୋଇ ଶାଶୂଘରକୁ ଆସିବା ବେଳେ, ଗୋଟିଏ ପେଡ଼ିରେ ଆଣୁଥିଲେ ଏହିପରି ସବୁ ଚଟି ଚଟି ବହି । ଇଏ ଥିଲା କରଣ ଘରର ସଣ୍ଠଣା । ସଂଜବେଳେ ଭାଗବତ ବୋଲାଯିବା ବେଳେ ମୁଁ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ଶୁଣୁଥିଲି । କିଛି ବୁଝିପାରୁ ନଥିଲି ଭାଗବତର କଥା । କିନ୍ତୁ ବୋଲିବାର ରାଗିଣୀ; ସଂଜର ଅନ୍ଧାର ଆଉ ଥରାଥରା ଦୀପଶିଖା ଆଉ ଜାକି ଜାକି ହୋଇ ବସିଥିବା ମଣିଷମାନେ ସବୁ ମିଶି ଯେପରି ଅଭିନ୍ନ ହୋଇ ଉଠୁଥିଲେ । ଆଉ ତା’ର ଭିତରେ ମୁଁ କେଉଁଠି ହଜିଯାଉଥିଲି, ନଡ଼ାଗଦାରେ ଗୋଟିଏ ଛୁଞ୍ଚି ହଜିଯିବା ପରି । ମୁଁ ତା’ ଭିତରେ ଅନୁଭବ କରିପାରୁଥିଲି ଯେପରି ଗୋଟାଏ ଅନନ୍ତକାଳର ଅଖଣ୍ଡ ସତ୍ତା । ଦିନସବୁ ପ୍ରକୃତରେ ବେଶ୍ କଟିଯାଉଥିଲା । ମୁଁ ଭାବୁଥିଲି ମୋର ଦିନସବୁ ଏଇପରି କଟିଯିବ ।
ଦିନେ କିନ୍ତୁ ଆକସ୍ମିକ ଆସିଲା ଏକ ବିପଦ । ବାପା ପ୍ରତି ମାସରେ ଥରେ ଥରେ ଗାଁକୁ ଆସନ୍ତି । ରାତିଟା ରହି ପୁଣି ସକାଳୁ ତାଙ୍କର ଚାକିରି ଗାଁକୁ ବାହାରି ଯାଆନ୍ତି । ଦିନେ ସେ ଆସିବାବେଳକୁ ମୁଁ ଘରେ ନଥିଲି । ସେଦିନ ମୋର ପୋଷା ବଣିଟା ପଞ୍ଜୁରିରୁ ଖସି କୁଆଡେ଼ ଉଡ଼ି ଯାଇଥିଲା । ତାକୁ ବିଲ ଗହୀରରେ ବଣବୁଦାମାନଙ୍କରେ ଖୋଜି ଖୋଜି ଆମ ଖଞ୍ଜାର ଜଣେ ଦି’ଜଣ ପିଲାଙ୍କ ସହିତ ମୁଁ ଗହୀରେ ଗହୀରେ ପଟ୍ଟାମୁଣ୍ଡାଇ କେନାଲ୍ ବନ୍ଧ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୁଦ୍ଧା ଚାଲିଯାଇଥିଲି । ପ୍ରାୟ କୋଶେ ବାଟ । ବଣି ତ ମିଳିଲା ନାହିଁ । ତେବେ ସେଇଦିନ ବୁଝିିଲି, ଯିଏ ପଞ୍ଜୁରିରୁ ଫିଟି ଥରେ ଉଡ଼ିଯାଏ, ସିଏ ଆଉ ପଞ୍ଜୁରିକୁ ଫେରେ ନାହିଁ । ତା’ପାଇଁ ପାଗଳ ହୋଇ ବୁଲିବା କେବଳ ସାର ହୁଏ ।
ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଅମର କଥାଶିଳ୍ପୀ ସୁରେନ୍ଦ୍ର ମହାନ୍ତିଙ୍କ ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ପଥ ଓ ପୃଥିବୀ’ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ।
