ହସ୍ତିନାପୁର ସମୀପରେ ଥିବା ଜଙ୍ଗଲରେ ହିରଣ୍ୟଧନ୍ୱ ନାମକ ଜଣେ ଭୀଲରାଜା ବାସ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଏକଲବ୍ୟ ଶୁଣିଲେ କି ସାରା ଦେଶର ରାଜକୁମାରମାନେ ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ନିକଟରେ ଧନୁର୍ବିଦ୍ୟା ଶିକ୍ଷା କରୁଛନ୍ତି ।
ଏକଲବ୍ୟଙ୍କର ମଧ୍ୟ ଇଚ୍ଛା ହେଲା ଦ୍ରୋଣଙ୍କଠାରୁ ଅସ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟା ଶିକ୍ଷା କରନ୍ତେ । ତେଣୁ ସେ ଯାଇ ଦ୍ରୋଣଙ୍କୁ ଦେଖାକଲେ । ଜଙ୍ଗଲ ବାସୀ ହୋଇଥିବାରୁ ବାହାର ସମାଜର ଜ୍ଞାନ ତାଙ୍କର ଏତେ ବେଶି ନଥିଲା । ଦ୍ରୋଣ ଯେତେବେଳେ ଜାଣିଲେ ସେ ଭୀଲଜାତିର ପିଲା, ସେ କହିଲେ, “ରାଜକୁମାରମାନଙ୍କ ସହିତ, ତୁମକୁ ଧନୁର୍ବିଦ୍ୟା ଶିଖାଇବା ଅସମ୍ଭବ ।”
ଏକଲବ୍ୟ ବିଫଳମନୋରଥ ହୋଇ ଫେରି ଆସିଲେ । ଦ୍ରୋଣଙ୍କୁ ବିନୟପୂର୍ବକ ପ୍ରଣାମ କରି ସେ ଫେରିଲେ, କିନ୍ତୁ ସେ ତାଙ୍କ ମନ ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ରୋଣଙ୍କୁ ଗୁରୁରୂପେ ବରଣ କରି ସାରିଥିଲେ । ସେ ଘରକୁ ଫେରି ଦ୍ରୋଣଙ୍କର ଏକ ମୃଣ୍ମୟ ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରି କରି ତାଙ୍କୁ ନିଜ ଗୁରୁ କରି, ନିଜେ ନିଜେ ଅସ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟା ଅଭ୍ୟାସ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ତାଙ୍କର ଗୁରୁଭକ୍ତି, ଦୃଢ ସଂକଳ୍ପ ଓ ଏକାଗ୍ର ଅଭ୍ୟାସ ଯୋଗୁଁ ସେ ତୀରମାରିବାରେ ଅଦ୍ୱିତୀୟ ବୀର ହୋଇ ଉଠିଲେ । କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ମନରେ ଟିକିଏ ହେଲେବି ଗର୍ବ ନଥାଏ । ସେ ସର୍ବଦା କହୁଥାନ୍ତି, “ଏହାତ ଗୁରୁଙ୍କ କୃପା ଯେ ମୁଁ ତୀରଚାଳନାରେ ପାରଙ୍ଗମ ହୋଇ ପାରିଛି, ବାକି ରହିଲା ତାଙ୍କ ଦକ୍ଷିଣା ଦେବାକୁ । ଗୁରୁ ଯାହା ଚାହିଁବେ ମୁଁ ତାହାହିଁ ତାଙ୍କୁ ଦକ୍ଷିଣା ଦେଇ ଋଣମୁକ୍ତ ହେବି ।”
ଥରେ ଦ୍ରୋଣଙ୍କର ଶିଷ୍ୟ ରାଜକୁମାରମାନେ ସେହି ଜଙ୍ଗଲକୁ ଶିକାର କରିବାକୁ ଆସିଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ଗୁଡିଏ ଶିକାରୀ କୁକୁର ବି ଥିଲେ । ଗୋଟିଏ କୁକୁର ରାସ୍ତା ଭୁଲି, ଏକଲବ୍ୟଙ୍କ ଅସ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟା ଶିକ୍ଷା କରିବା ସ୍ଥାନରେ ପହଁଚି ଖୁବ୍ ଜୋର୍ରେ ଭୁକିଲା । ଏକଲବ୍ୟ ତ ସେତେବେଳେ ବିଦ୍ୟାଶିକ୍ଷାରେ ମଗ୍ନ ଥିଲେ । ତେଣୁ ସେ ଏଥିରେ ବିରକ୍ତ ହୋଇ ଗୁଡିଏ ତୀର ମାରି ସେହି କୁକୁରର ମୁହଁ ବନ୍ଦ କରି ଦେଇଥିଲେ । ଅଥଚ କୁକୁରର କୌଣସି କ୍ଷତି ହୋଇ ନଥିଲା ବା ସେ ବି ମରି ନଥିଲା । କୁକୁର ସେହି ଅବସ୍ଥାରେ ରାଜକୁମାରମାନଙ୍କ ପାଖକୁ ଫେରି ଆସିଲା । ସେମାନେ ତୀରଚାଳନାର ଏପରି ଚମତ୍କାର ଦକ୍ଷତା ଦେଖି ଖୁବ୍ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ; ସେମାନେ ଜଙ୍ଗଲ ସାରା ଖୋଜି ଖୋଜି ଶେଷକୁ ଏକଲବ୍ୟଙ୍କୁ ଦେଖି, ତାଙ୍କ ପରିଚୟ ପଚାରିଲେ । ଏକଲବ୍ୟ କହିଲେ, “ମୁଁ ଏହି ଜଙ୍ଗଲର ଭୀଲରାଜାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଏକଲବ୍ୟ । ଦ୍ରୋଣଙ୍କର ଏହି ମୃଣ୍ମୟ ପ୍ରତିମାଙ୍କୁ ମୁଁ ଗୁରୁ ରୂପରେ ମାନି ଅସ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟା ଅଭ୍ୟାସ କରେ ।”
ରାଜକୁମାରମାନେ ଘରକୁ ଫେରି ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ଅବଗତ କରାଇଲେ । ଅର୍ଜୁନ ଏକାନ୍ତରେ ଗୁରୁଙ୍କୁ କହିଲେ, “ଆପଣ ତ ମୋତେହିଁ ଏ ପୃଥିବୀର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଧନୁର୍ଦ୍ଧର କରିବେ ବୋଲି କଥା ଦେଇଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଆଜି ମୁଁ ଯାହା ଦେଖିଲି, ସେଥିରେ ଆପଣଙ୍କ କଥା ଯେ ଅସତ୍ୟ ହେବାକୁ ଯାଉଛି ।”
ଦ୍ରୋଣ ଏକଥା ଶୁଣି ବଡ ଦୁଃଖିତ ହୋଇ ନିଜେ ସେହି ଜଙ୍ଗଲରେ ଯାଇ ପହଁଚିଲେ । ଦେଖିଲେ ଭୀଲରାଜାପୁତ୍ର ଏକଲବ୍ୟ ତାଙ୍କରି ପ୍ରତିମା ଥାପି, ଅସ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟାରେ ଧୁରନ୍ଧର ହୋଇଛି । ଯୁଗପତ୍ ତାଙ୍କ ହୃଦୟ ଦୁଃଖ ଓ ଆନନ୍ଦରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲା । ଦୁଃଖ କାରଣ ତାଙ୍କର ଅର୍ଜୁନକୁ ଦେଇଥିବା କଥା ଅସତ୍ୟ ହେବାକୁ ଯାଉଛି, ଆଉ ଆନନ୍ଦ କାରଣ ତାଙ୍କର ଏପରି ଏକ ଶିଷ୍ୟ ଅଛି ଯାହାକୁ କି ସେ ନିଜେ କିଛିବି ଶିଖାଇ ନାହାଁନ୍ତି ।
ଏକଲବ୍ୟ ଗୁରୁଙ୍କୁ ଚିହ୍ନି ପ୍ରଣିପାତ କଲେ । ଦ୍ରୋଣଙ୍କୁ ସେ ଭକ୍ତିଭରେ କହିଲେ, “ଗୁରୁଦେବ, ଏବେ ସେହି ସମୟ ଆସିଛି, ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ଗୁରୁଦକ୍ଷିଣା ଦେବି । ଅହୋଭାଗ୍ୟ, ମୋର ଜୀବନ ସୁଦ୍ଧା ଆପଣଙ୍କ ଚରଣତଳେ ସମର୍ପିତ । ଏବେ କୁହନ୍ତୁ ଆପଣ କ’ଣ ଚାହାଁନ୍ତି ।”
ଦ୍ରୋଣ ପଚାରିଲେ ଦ୍ରୋଣଙ୍କ ନିକଟରୁ ପାଣ୍ଡବମାନେ ନାନାରକମର ଅସ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟା ଶିଖିଲେ । ଯୁଧିଷ୍ଠିର ସାରଥିବିଦ୍ୟା ଓ ବର୍ଚ୍ଛା ଚଳାଇବାରେ ପାରଙ୍ଗମ ହେଲେ, ଭୀମ ଗଦା ଯୁଦ୍ଧରେ ପାରଙ୍ଗମ ହେଲେ, ଧନୁର୍ବିଦ୍ୟାରେ ଅର୍ଜୁନ ମଧ୍ୟ ଖୁବ୍ ଧୁରନ୍ଧର ହେଲେ; ତାଙ୍କର ତୀରଚାଳନା ଦର୍ଶକଙ୍କ ମନରେ ବିସ୍ମୟ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଯୁଦ୍ଧରେ କି ପ୍ରକାର କୂଟନୀତି ଅବଲମ୍ବନ କରିବ ତାହା ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମାଙ୍କୁ ବେଶି ଜଣାଥିଲା । ନକୁଳ ଓ ସହଦେବ ଖଡ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧରେ ପୁରାପୁରି ଶୀଦ୍ଧହସ୍ତ ଥିଲେ । ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ ଦୁଃଶାସନ ଗଦାଯୁଦ୍ଧରେ ପାରଙ୍ଗମ ଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଭୀମଙ୍କର ଗଦାଯୁଦ୍ଧ ବଳ, ସାହସ ଓ ଅର୍ଜୁନଙ୍କର ତୀର ଚାଳନା ଦେଖି କୌରବମାନେ ସଦା ସର୍ବଦା ନିଜର ପ୍ରମାଦ ଗଣୁଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଈର୍ଷୁକ ବି ହେଉଥିଲେ ।
ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟ ଥରେ ତାଙ୍କ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କର ପରୀକ୍ଷା ନେବାକୁ ଚାହିଁଲେ । ସେ ଏହା ଜାଣିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ କି କିଏ ଲକ୍ଷ୍ୟଭେଦ କରିବା ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟତା ଅର୍ଜନ କରିପାରିଛି । ସେ ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷୀର ମୂର୍ତ୍ତି ଗଛ ଉପରେ ନେଇ ରଖି ଆସିଲେ ତା’ପରେ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡାକି ସେ କହିଲେ, “ଏବେ ଗଛର ପତ୍ରଗହଳ ମଧ୍ୟରେ ପକ୍ଷୀଟିଏ ବସିଛି । ତୁମେମାନେ ନିଜ ନିଜର ଧନୁତୀର ଧରି ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଅ । ମୁଁ କହିବା ମାତ୍ରେ ଜଣ ଜଣ କରି ଆସି ସେହି ପକ୍ଷୀକୁ ବାଣ ମାର ।”
ସର୍ବଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଯୁଧିଷ୍ଠିରଙ୍କୁ ଦ୍ରୋଣ ପଚାରିଲେ, “କ’ଣ ଦେଖୁଛ?” ତହୁଁ ଯୁଧିଷ୍ଠିର କହିଲେ, “ପକ୍ଷୀଟିଏ ଦେଖିପାରୁଛି ଓ ଆପଣମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଦେଖି ପାରୁଛି ।”
“ତେବେ ତୁମର ଦୃଷ୍ଟି ଲକ୍ଷ୍ୟ ଉପରେ ନିବଦ୍ଧ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ତାକୁ ତୁମେ ମାରି ମୁଣ୍ଡ କାଟି ପାରିବ ନାହିଁ ।”ଏହିପରି ଭାବେ ଜଣକ ପରେ ଜଣେ, ସମସ୍ତ ରାଜକୁମାର ସେହି ଏକହିଁ କଥା କହିଲେ । ପଟ୍ଟଶିଷ୍ୟ ଅର୍ଜୁନ ସବାଶେଷରେ ଆସିଲେ । ସେ କହିଲେ, “ପକ୍ଷୀର ମୁଣ୍ଡ ଛଡା ମୁଁ ଆଉ କିଛିବି ଦେଖି ପାରୁନାହିଁ ।”
ଦ୍ରୋଣ ଆଜ୍ଞା ଦେଲେ, “ତେବେ ତୀର ଚଳାଅ” । ଆଜ୍ଞା ପାଇବା ମାତ୍ରେ ଅର୍ଜୁନ ତୀର ମାରି ସେହି ପକ୍ଷୀର ମୁଣ୍ଡକୁ ଉଡାଇ ଦେଲେ । ଦ୍ରୋଣ ତାଙ୍କର ତୀର ଚାଳନାରେ ଗଦଗଦ ହୋଇଗଲେ ।
ଥରେ ଦ୍ରୋଣ ତାଙ୍କ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଯମୁନାରେ ସ୍ନାନ କରିବାକୁ ଯାଇଥିଲେ । ସେ ସ୍ନାନ କରିବାବେଳେ, ଏକ କୁମ୍ଭୀର ତାଙ୍କର ପାଦକୁ ଧରି ନେଇଥିଲା । ସେ ଚିତ୍କାର କଲେ, “ହେ ଶିଷ୍ୟମାନେ, ତୀର ଚଳାଅ ଓ ମୋତେ ଏହି ଭୟଙ୍କର କୁମ୍ଭୀର ମୁହଁରୁ ରକ୍ଷାକର ।” ଅନେକେ ଭୟରେ ପଳାଇଲେ । ଆଉ ଅନେକେ ଭୂଲ୍ ଭାବରେ ତୀର ମାରିଲେ । କେବଳ ଅର୍ଜୁନହିଁ ପାଞ୍ଚଟି ତୀର ମାରି ଗୁରୁଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କଲେ । ଏହା ମଧ୍ୟ ପୁର୍ବନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଆଉ ଏକ ନାଟକ ଥିଲା । ସେହି କୁମ୍ଭୀରଟି ଏକ ହାତଗଢା କୁମ୍ଭୀର ଥିଲା ।
ଦ୍ରୋଣ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ଉପରେ ଖୁସି ହୋଇ କହିଲେ, “ପୁତ୍ର ତୁମେ ସମସ୍ତ ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଛ । ତୁମକୁ ମୁଁ ଆଜି ବ୍ରହ୍ମଶିର ନାମକ ଅସ୍ତ୍ରର ଶିକ୍ଷା ଦେବି । ଏହାକୁ ମୁଁ କେବଳ ତୁମକୁ ହିଁ ଶିକ୍ଷା ଦେବି ଯାହାର ପ୍ରୟୋଗ ମାନବର ଅତୀତ କୌଣସି କିଛି ଉପରେ ମଧ୍ୟ କରାଯାଇ ପାରେ । ସାଧାରଣ ମନୁଷ୍ୟ ଉପରେ ଏହାକୁ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ପୃଥିବୀ ଦଗ୍ଧ ହେବ ।”
ଅର୍ଜୁନ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସ୍ନାନ କରି ଶୁଚୀବନ୍ତ ହୋଇ ଗୁରୁଙ୍କଠାରୁ ସେହି ମହାନ୍ ଅସ୍ତ୍ର ଶିକ୍ଷା କଲେ ।
ଦିନେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କ ସଭାକୁ ଦ୍ରୋଣ ଗଲେ । ସେତେବେଳେ ସେଠାରେ ଭୀଷ୍ମ, ବିଦୁର, କୃପ, ବାହ୍ଲୀକ ଓ ସୋମଦତ ଥିଲେ ।
ଦ୍ରୋଣ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କୁ କହିଲେ, “ମହାରାଜ, କୁମାରମାନଙ୍କର ତ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ବିଦ୍ୟା ଶିକ୍ଷା ପ୍ରାୟ ସମାପ୍ତ ହେଲାଣି । ଆପଣ ଦିନେ ରଙ୍ଗସଭାର ଆୟୋଜନ କରି ସେମାନଙ୍କ ଯୋଗ୍ୟତାର ପରୀକ୍ଷା ନିଅନ୍ତୁ ।”
ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ଦ୍ରୋଣଙ୍କୁ କହିଲେ, “ଆପଣ ଆମ କୁମାରମାନଙ୍କର ବଡ ଉପକାର କଲେ । ଏବେ ଆପଣ କୁହନ୍ତୁ କେବେ ଓ କେଉଁଠାରେ ସେମାନଙ୍କର ଅସ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ ହେବ, ମୁଁ ସେହି ଅନୁସାରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବି ।”
ଏସବୁ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ବିଦୁରଙ୍କୁ ଦିଆଗଲା । ଏକ ବିରାଟ ରଙ୍ଗଭୂମି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଗଲା । ରାଜବଂଶର ସମସ୍ତେ ସେଠାକୁ ଦେଖିବାକୁ ଆସିଲେ । ସମସ୍ତେ ଆସନ ଗ୍ରହଣ କରିବା ପରେ ରଙ୍ଗଭୂମିକୁ ଦ୍ରୋଣ ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମା ସହିତ ପ୍ରଥମେ ଆସିଲେ । ତା’ପରେ ତାଙ୍କର ଶିଷ୍ୟଗଣ ଖଡ୍ଗ, ଢାଲ, ଧନୁ, ତୀର, ଗଦା ଇତ୍ୟାଦି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧରି ରଙ୍ଗଭୂମିରେ ଆସି ପ୍ରବେଶ କଲେ । ପ୍ରଥମେ ଯୁଧିଷ୍ଠିର ଓ ତାଙ୍କ ପଛରେ ସମସ୍ତେ ଆସିଲେ ।
ରଥ ଉପରେ ବସି, ହାତୀ ଉପରେ ବସି, ବା ଘୋଡା ଉପରେ ବସି ସେମାନେ ନିଜ ନିଜର ଅସ୍ତ୍ରର କୌଶଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ଯାହା ଯାହା ଘଟଣା ସବୁ ରଙ୍ଗଭୂମିରେ ଘଟୁଥାଏ, କୁନ୍ତୀ ଗାନ୍ଧାରୀଙ୍କୁ ଓ ବିଦୁର ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କୁ ସେସବୁ କଥା କହି ଦେଉଥା’ନ୍ତି ।
କିଛି ସମୟ ପରେ ଭୀମ ଓ ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ ନିଜନିଜର ଗଦା ଧରି ରଙ୍ଗଭୂମିକୁ ଆସିଲେ । ଦୁହେଁ ଗଦାଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଏହା କେବଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ ପାଇଁ ହେବାର ଜାଣି ସୁଦ୍ଧା ସେ ଦୁହେଁ ପ୍ରକୃତ ଯୁଦ୍ଧରେ ଲାଗିଗଲେ । ଦର୍ଶକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଦଳେ ଭୀମଙ୍କୁ ତ ଆଉ ଦଳେ ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନଙ୍କୁ ଉତ୍ସାହ ଦେଉଥା’ନ୍ତି । ଦ୍ରୋଣ ଦେଖିଲେ ଅବସ୍ଥା ବଡ ଗୁରୁତର । ତେଣୁ ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମା ଆସି ସେମାନଙ୍କର ଗଦା ଯୁଦ୍ଧ ବନ୍ଦ କଲେ ।
ଅର୍ଜୁନ ଶେଷରେ ଆସିଲେ । ତାଙ୍କୁ ଦେଖିବାମାତ୍ରେ ସଭାରେ ଉପସ୍ଥିତ ଲୋକମାନେ ଅତି ଆନନ୍ଦରେ କୋଳାହଳ କଲେ । ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ପଚାରିଲେ, “ବିଦୁର, ହଠାତ୍ ଏ କୋଳାହଳ କାହିଁକି?”
ବିଦୁର କହିଲେ “ମହାରାଜ, କୁମାର ଅର୍ଜୁନ ରଙ୍ଗଭୂମିକୁ ପ୍ରବେଶ କରିବା ଯୋଗୁଁ ଦର୍ଶକମାନେ ଆନନ୍ଦରେ କୋଳାହଳ କରୁଛନ୍ତି ।”
ତା’ପରେ ଦ୍ରୋଣଙ୍କ ଆଦେଶ କ୍ରମେ ମହାବୀର ଅର୍ଜୁନ ବରୁଣାସ୍ତ୍ର ଚଳାଇ ଜଳ ବର୍ଷାକଲେ । ଆଗ୍ନେୟାସ୍ତ୍ର ଚଳାଇ ଅଗ୍ନି ସୃଷ୍ଟି କଲେ । ବାୟବାସ୍ତ୍ର ଚଳାଇ ବାୟୁ ସୃଷ୍ଟି କଲେ, ଏସବୁ ଦେଖି ଦର୍ଶକମାନେ ଚମତ୍କୃତ ହେଉଥା’ନ୍ତି । ସମସ୍ତେ ଖାଲି ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ପ୍ରଶଂସାରେ ଶତମୁଖ । ଏଣେ ଏସବୁ ଘଟଣା ଦେଖି ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ ଓ ତାଙ୍କ ଭାଇମାନେ କେବଳ ଈର୍ଷ୍ୟାରେ ଜଳି ଯାଉଥା’ନ୍ତି ।
ଠିକ୍ ଏହି ସମୟରେ ସୂତପୁତ୍ର କର୍ଣ୍ଣ ରଙ୍ଗଭୂମିକୁ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ସେ ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟ ଓ କୃପାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ସବିନୟେ ପ୍ରଣାମ କରି କହିଲେ, “ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ମହାଶୟ, ଅର୍ଜୁନ ଯେଉଁ ସମସ୍ତ ବିଦ୍ୟାରେ ପାରଙ୍ଗମ ସେସବୁଥିରେ ମୁଁ ମଧ୍ୟ ବିଦ୍ୟାଶିକ୍ଷା କରିଛି । ମୋତେ ଅନୁମତି ଦେଲେ ମୁଁ ମଧ୍ୟ ସେସବୁ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବି ।”
ଦ୍ରୋଣ କହିଲେ, “ବତ୍ସ, ତୁମେ କେଉଁ ବଂଶର ଓ କେଉଁ ଜାତିର ନ ଜାଣିଲେ ମୁଁ ତୁମକୁ କିପରି ଏହି ରାଜକୁମାରମାନଙ୍କ ସହ ଅସ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦେବି? ଏବେ ତୁମେ ନିଜର ପରିଚୟ ଦିଅ ।”
ତାଙ୍କ କଥା ଶୁଣି କର୍ଣ୍ଣ ନୀରବ ରହିଲେ । ତାଙ୍କର ଆଉ ବାକ୍ସ୍ଫୁର୍ତି ହେଲା ନାହିଁ । ଏସବୁ ଦେଖି କୁନ୍ତୀ ଭୀଷଣ ଦୁଃଖରେ ମୂର୍ଚ୍ଛିତା ହୋଇ ପଡିଲେ । ଏପରି ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହେବ ବୋଲି କର୍ଣ୍ଣ ଜାଣି ନଥିଲେ । ଏଣୁ ସେ ନିଜକୁ ବହୁତ ଅପମାନିତ ଅନୁଭବ କଲେ । ତାଙ୍କର ଏହି ଦୟନୀୟ ଅବସ୍ଥା ଦେଖି ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ କୁମାରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରି ଆସି କର୍ଣ୍ଣଙ୍କୁ ଆଲିଙ୍ଗନ କରି କହିଲେ, “ତୁମେ ଆଜିଠାରୁ ମୋର ପରମମିତ୍ର । ତୁମକୁ ମୁଁ ଅଙ୍ଗରାଜ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କଲି । ଅଙ୍ଗରାଜ କର୍ଣ୍ଣଙ୍କର ଜୟ ହେଉ ।”
ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନଙ୍କର ଏପରି ଉଦରତାରେ କର୍ଣ୍ଣ ବେଶ୍ ମୁଗ୍ଧ ହେଲେ ଓ ସେହିଦିନଠାରୁ ସେ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଚିରଋଣି ହୋଇ ରହିଲେ । ସେଦିନ ପାଇଁ କର୍ଣ୍ଣ ଓ ଅର୍ଜୁନ ଗୁରୁଙ୍କ ନିର୍ଦେଶରେ ଦ୍ୱନ୍ଦଯୁଦ୍ଧରୁ କ୍ଷାନ୍ତ ହେଲେ । ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟ ଓ କୃପାଚାର୍ଯ୍ୟ ଅବସ୍ଥା ସମ୍ଭାଳି ନେଲେ ।
ରଙ୍ଗସଭା ଭଙ୍ଗ ହେଲା । ସେଦିନର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସବୁ ସେତିକିରେ ଶେଷ ହେଲା ।
ହେ ପୁତ୍ର, ତୁମର ଭକ୍ତି, ବିନୟ ଓ ସମର୍ପଣ ଇତ୍ୟାଦି ଦେଖି ମୁଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମୁଗ୍ଧ ହୋଇଛି । ତୁମେ ହେଉଛ ଏ ପୃଥିବୀର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଧନୁର୍ଦ୍ଧର । କିନ୍ତୁ ମୁଁ ଅର୍ଜୁନଙ୍କୁ ଦେଇଥିବା କଥା ଅସତ୍ୟ ହେବା ଭୟରେ ତୁମକୁ ତୁମର ଦକ୍ଷିଣ ହସ୍ତର ବୃଦ୍ଧ ଅଙ୍ଗୁଳିଟି ଗୁରୁଦକ୍ଷିଣା ଭାବରେ ମାଗୁଛି । ତଦ୍ୱାରା ତୁମେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଧନୁର୍ଦ୍ଧର ନହୋଇ, ଅର୍ଜୁନ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଧନୁର୍ଦ୍ଧର ହେବ । ସେତକ ଦେଇ ପାରିବ?”
“ଯେ ଆଜ୍ଞା ଗୁରୁଦେବ । ଏତିକି ମାତ୍ର କଥା? ଆପଣଙ୍କ ଦୟାରୁ ମୋ ପରି ବୀର ପୁରୁଷ ଆପଣ ଚାହିଁଥିଲେ ନିଜର ମସ୍ତକ ମଧ୍ୟ କାଟି ଆପଣଙ୍କ ପାଦତଳେ ତାହା ଦେଇଥାନ୍ତା । ଏହି ନିଅନ୍ତୁ ଆପଣଙ୍କର ସେହି ଇପ୍ସିତ ବସ୍ତୁ ।” ଏତିକି କହି ସେ ଆଉ ଯମାରୁ କାଳବିଳମ୍ବ ନ କରି ଆପଣା ଅଙ୍ଗୁଳିଟି କାଟି ଗୁରୁଙ୍କ ପାଦରେ ତାହା ସମର୍ପଣ କଲେ । ଗୁରୁଦ୍ରୋଣ ଦୁଃଖ ଓ ପଶ୍ଚାତାପ ନେଇହିଁ ଫେରିଲେ ।
ଦ୍ରୋଣଙ୍କ ନିକଟରୁ ପାଣ୍ଡବମାନେ ନାନାରକମର ଅସ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟା ଶିଖିଲେ । ଯୁଧିଷ୍ଠିର ସାରଥିବିଦ୍ୟା ଓ ବର୍ଚ୍ଛା ଚଳାଇବାରେ ପାରଙ୍ଗମ ହେଲେ, ଭୀମ ଗଦା ଯୁଦ୍ଧରେ ପାରଙ୍ଗମ ହେଲେ, ଧନୁର୍ବିଦ୍ୟାରେ ଅର୍ଜୁନ ମଧ୍ୟ ଖୁବ୍ ଧୁରନ୍ଧର ହେଲେ; ତାଙ୍କର ତୀରଚାଳନା ଦର୍ଶକଙ୍କ ମନରେ ବିସ୍ମୟ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଯୁଦ୍ଧରେ କି ପ୍ରକାର କୂଟନୀତି ଅବଲମ୍ବନ କରିବ ତାହା ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମାଙ୍କୁ ବେଶି ଜଣାଥିଲା । ନକୁଳ ଓ ସହଦେବ ଖଡ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧରେ ପୁରାପୁରି ଶୀଦ୍ଧହସ୍ତ ଥିଲେ । ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ ଦୁଃଶାସନ ଗଦାଯୁଦ୍ଧରେ ପାରଙ୍ଗମ ଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଭୀମଙ୍କର ଗଦାଯୁଦ୍ଧ ବଳ, ସାହସ ଓ ଅର୍ଜୁନଙ୍କର ତୀର ଚାଳନା ଦେଖି କୌରବମାନେ ସଦା ସର୍ବଦା ନିଜର ପ୍ରମାଦ ଗଣୁଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଈର୍ଷୁକ ବି ହେଉଥିଲେ ।
ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟ ଥରେ ତାଙ୍କ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କର ପରୀକ୍ଷା ନେବାକୁ ଚାହିଁଲେ । ସେ ଏହା ଜାଣିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ କି କିଏ ଲକ୍ଷ୍ୟଭେଦ କରିବା ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟତା ଅର୍ଜନ କରିପାରିଛି । ସେ ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷୀର ମୂର୍ତ୍ତି ଗଛ ଉପରେ ନେଇ ରଖି ଆସିଲେ ତା’ପରେ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡାକି ସେ କହିଲେ, “ଏବେ ଗଛର ପତ୍ରଗହଳ ମଧ୍ୟରେ ପକ୍ଷୀଟିଏ ବସିଛି । ତୁମେମାନେ ନିଜ ନିଜର ଧନୁତୀର ଧରି ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଅ । ମୁଁ କହିବା ମାତ୍ରେ ଜଣ ଜଣ କରି ଆସି ସେହି ପକ୍ଷୀକୁ ବାଣ ମାର ।”
ସର୍ବଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଯୁଧିଷ୍ଠିରଙ୍କୁ ଦ୍ରୋଣ ପଚାରିଲେ, “କ’ଣ ଦେଖୁଛ?” ତହୁଁ ଯୁଧିଷ୍ଠିର କହିଲେ, “ପକ୍ଷୀଟିଏ ଦେଖିପାରୁଛି ଓ ଆପଣମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଦେଖି ପାରୁଛି ।”
“ତେବେ ତୁମର ଦୃଷ୍ଟି ଲକ୍ଷ୍ୟ ଉପରେ ନିବଦ୍ଧ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ତାକୁ ତୁମେ ମାରି ମୁଣ୍ଡ କାଟି ପାରିବ ନାହିଁ ।”ଏହିପରି ଭାବେ ଜଣକ ପରେ ଜଣେ, ସମସ୍ତ ରାଜକୁମାର ସେହି ଏକହିଁ କଥା କହିଲେ । ପଟ୍ଟଶିଷ୍ୟ ଅର୍ଜୁନ ସବାଶେଷରେ ଆସିଲେ । ସେ କହିଲେ, “ପକ୍ଷୀର ମୁଣ୍ଡ ଛଡା ମୁଁ ଆଉ କିଛିବି ଦେଖି ପାରୁନାହିଁ ।”
ଦ୍ରୋଣ ଆଜ୍ଞା ଦେଲେ, “ତେବେ ତୀର ଚଳାଅ” । ଆଜ୍ଞା ପାଇବା ମାତ୍ରେ ଅର୍ଜୁନ ତୀର ମାରି ସେହି ପକ୍ଷୀର ମୁଣ୍ଡକୁ ଉଡାଇ ଦେଲେ । ଦ୍ରୋଣ ତାଙ୍କର ତୀର ଚାଳନାରେ ଗଦଗଦ ହୋଇଗଲେ ।
ଥରେ ଦ୍ରୋଣ ତାଙ୍କ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଯମୁନାରେ ସ୍ନାନ କରିବାକୁ ଯାଇଥିଲେ । ସେ ସ୍ନାନ କରିବାବେଳେ, ଏକ କୁମ୍ଭୀର ତାଙ୍କର ପାଦକୁ ଧରି ନେଇଥିଲା । ସେ ଚିତ୍କାର କଲେ, “ହେ ଶିଷ୍ୟମାନେ, ତୀର ଚଳାଅ ଓ ମୋତେ ଏହି ଭୟଙ୍କର କୁମ୍ଭୀର ମୁହଁରୁ ରକ୍ଷାକର ।” ଅନେକେ ଭୟରେ ପଳାଇଲେ । ଆଉ ଅନେକେ ଭୂଲ୍ ଭାବରେ ତୀର ମାରିଲେ । କେବଳ ଅର୍ଜୁନହିଁ ପାଞ୍ଚଟି ତୀର ମାରି ଗୁରୁଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କଲେ । ଏହା ମଧ୍ୟ ପୁର୍ବନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଆଉ ଏକ ନାଟକ ଥିଲା । ସେହି କୁମ୍ଭୀରଟି ଏକ ହାତଗଢା କୁମ୍ଭୀର ଥିଲା ।
ଦ୍ରୋଣ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ଉପରେ ଖୁସି ହୋଇ କହିଲେ, “ପୁତ୍ର ତୁମେ ସମସ୍ତ ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଛ । ତୁମକୁ ମୁଁ ଆଜି ବ୍ରହ୍ମଶିର ନାମକ ଅସ୍ତ୍ରର ଶିକ୍ଷା ଦେବି । ଏହାକୁ ମୁଁ କେବଳ ତୁମକୁ ହିଁ ଶିକ୍ଷା ଦେବି ଯାହାର ପ୍ରୟୋଗ ମାନବର ଅତୀତ କୌଣସି କିଛି ଉପରେ ମଧ୍ୟ କରାଯାଇ ପାରେ । ସାଧାରଣ ମନୁଷ୍ୟ ଉପରେ ଏହାକୁ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ପୃଥିବୀ ଦଗ୍ଧ ହେବ ।”
ଅର୍ଜୁନ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସ୍ନାନ କରି ଶୁଚୀବନ୍ତ ହୋଇ ଗୁରୁଙ୍କଠାରୁ ସେହି ମହାନ୍ ଅସ୍ତ୍ର ଶିକ୍ଷା କଲେ ।
ଦିନେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କ ସଭାକୁ ଦ୍ରୋଣ ଗଲେ । ସେତେବେଳେ ସେଠାରେ ଭୀଷ୍ମ, ବିଦୁର, କୃପ, ବାହ୍ଲୀକ ଓ ସୋମଦତ ଥିଲେ ।
ଦ୍ରୋଣ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କୁ କହିଲେ, “ମହାରାଜ, କୁମାରମାନଙ୍କର ତ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ବିଦ୍ୟା ଶିକ୍ଷା ପ୍ରାୟ ସମାପ୍ତ ହେଲାଣି । ଆପଣ ଦିନେ ରଙ୍ଗସଭାର ଆୟୋଜନ କରି ସେମାନଙ୍କ ଯୋଗ୍ୟତାର ପରୀକ୍ଷା ନିଅନ୍ତୁ ।”
ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ଦ୍ରୋଣଙ୍କୁ କହିଲେ, “ଆପଣ ଆମ କୁମାରମାନଙ୍କର ବଡ ଉପକାର କଲେ । ଏବେ ଆପଣ କୁହନ୍ତୁ କେବେ ଓ କେଉଁଠାରେ ସେମାନଙ୍କର ଅସ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ ହେବ, ମୁଁ ସେହି ଅନୁସାରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବି ।”
ଏସବୁ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ବିଦୁରଙ୍କୁ ଦିଆଗଲା । ଏକ ବିରାଟ ରଙ୍ଗଭୂମି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଗଲା । ରାଜବଂଶର ସମସ୍ତେ ସେଠାକୁ ଦେଖିବାକୁ ଆସିଲେ । ସମସ୍ତେ ଆସନ ଗ୍ରହଣ କରିବା ପରେ ରଙ୍ଗଭୂମିକୁ ଦ୍ରୋଣ ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମା ସହିତ ପ୍ରଥମେ ଆସିଲେ । ତା’ପରେ ତାଙ୍କର ଶିଷ୍ୟଗଣ ଖଡ୍ଗ, ଢାଲ, ଧନୁ, ତୀର, ଗଦା ଇତ୍ୟାଦି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧରି ରଙ୍ଗଭୂମିରେ ଆସି ପ୍ରବେଶ କଲେ । ପ୍ରଥମେ ଯୁଧିଷ୍ଠିର ଓ ତାଙ୍କ ପଛରେ ସମସ୍ତେ ଆସିଲେ ।
ରଥ ଉପରେ ବସି, ହାତୀ ଉପରେ ବସି, ବା ଘୋଡା ଉପରେ ବସି ସେମାନେ ନିଜ ନିଜର ଅସ୍ତ୍ରର କୌଶଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ଯାହା ଯାହା ଘଟଣା ସବୁ ରଙ୍ଗଭୂମିରେ ଘଟୁଥାଏ, କୁନ୍ତୀ ଗାନ୍ଧାରୀଙ୍କୁ ଓ ବିଦୁର ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କୁ ସେସବୁ କଥା କହି ଦେଉଥା’ନ୍ତି ।
କିଛି ସମୟ ପରେ ଭୀମ ଓ ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ ନିଜନିଜର ଗଦା ଧରି ରଙ୍ଗଭୂମିକୁ ଆସିଲେ । ଦୁହେଁ ଗଦାଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଏହା କେବଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ ପାଇଁ ହେବାର ଜାଣି ସୁଦ୍ଧା ସେ ଦୁହେଁ ପ୍ରକୃତ ଯୁଦ୍ଧରେ ଲାଗିଗଲେ । ଦର୍ଶକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଦଳେ ଭୀମଙ୍କୁ ତ ଆଉ ଦଳେ ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନଙ୍କୁ ଉତ୍ସାହ ଦେଉଥା’ନ୍ତି । ଦ୍ରୋଣ ଦେଖିଲେ ଅବସ୍ଥା ବଡ ଗୁରୁତର । ତେଣୁ ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମା ଆସି ସେମାନଙ୍କର ଗଦା ଯୁଦ୍ଧ ବନ୍ଦ କଲେ ।
ଅର୍ଜୁନ ଶେଷରେ ଆସିଲେ । ତାଙ୍କୁ ଦେଖିବାମାତ୍ରେ ସଭାରେ ଉପସ୍ଥିତ ଲୋକମାନେ ଅତି ଆନନ୍ଦରେ କୋଳାହଳ କଲେ । ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ପଚାରିଲେ, “ବିଦୁର, ହଠାତ୍ ଏ କୋଳାହଳ କାହିଁକି?”
ବିଦୁର କହିଲେ “ମହାରାଜ, କୁମାର ଅର୍ଜୁନ ରଙ୍ଗଭୂମିକୁ ପ୍ରବେଶ କରିବା ଯୋଗୁଁ ଦର୍ଶକମାନେ ଆନନ୍ଦରେ କୋଳାହଳ କରୁଛନ୍ତି ।”
ତା’ପରେ ଦ୍ରୋଣଙ୍କ ଆଦେଶ କ୍ରମେ ମହାବୀର ଅର୍ଜୁନ ବରୁଣାସ୍ତ୍ର ଚଳାଇ ଜଳ ବର୍ଷାକଲେ । ଆଗ୍ନେୟାସ୍ତ୍ର ଚଳାଇ ଅଗ୍ନି ସୃଷ୍ଟି କଲେ । ବାୟବାସ୍ତ୍ର ଚଳାଇ ବାୟୁ ସୃଷ୍ଟି କଲେ, ଏସବୁ ଦେଖି ଦର୍ଶକମାନେ ଚମତ୍କୃତ ହେଉଥା’ନ୍ତି । ସମସ୍ତେ ଖାଲି ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ପ୍ରଶଂସାରେ ଶତମୁଖ । ଏଣେ ଏସବୁ ଘଟଣା ଦେଖି ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ ଓ ତାଙ୍କ ଭାଇମାନେ କେବଳ ଈର୍ଷ୍ୟାରେ ଜଳି ଯାଉଥା’ନ୍ତି ।
ଠିକ୍ ଏହି ସମୟରେ ସୂତପୁତ୍ର କର୍ଣ୍ଣ ରଙ୍ଗଭୂମିକୁ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ସେ ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟ ଓ କୃପାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ସବିନୟେ ପ୍ରଣାମ କରି କହିଲେ, “ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ମହାଶୟ, ଅର୍ଜୁନ ଯେଉଁ ସମସ୍ତ ବିଦ୍ୟାରେ ପାରଙ୍ଗମ ସେସବୁଥିରେ ମୁଁ ମଧ୍ୟ ବିଦ୍ୟାଶିକ୍ଷା କରିଛି । ମୋତେ ଅନୁମତି ଦେଲେ ମୁଁ ମଧ୍ୟ ସେସବୁ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବି ।”
ଦ୍ରୋଣ କହିଲେ, “ବତ୍ସ, ତୁମେ କେଉଁ ବଂଶର ଓ କେଉଁ ଜାତିର ନ ଜାଣିଲେ ମୁଁ ତୁମକୁ କିପରି ଏହି ରାଜକୁମାରମାନଙ୍କ ସହ ଅସ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦେବି? ଏବେ ତୁମେ ନିଜର ପରିଚୟ ଦିଅ ।”
ତାଙ୍କ କଥା ଶୁଣି କର୍ଣ୍ଣ ନୀରବ ରହିଲେ । ତାଙ୍କର ଆଉ ବାକ୍ସ୍ଫୁର୍ତି ହେଲା ନାହିଁ । ଏସବୁ ଦେଖି କୁନ୍ତୀ ଭୀଷଣ ଦୁଃଖରେ ମୂର୍ଚ୍ଛିତା ହୋଇ ପଡିଲେ । ଏପରି ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହେବ ବୋଲି କର୍ଣ୍ଣ ଜାଣି ନଥିଲେ । ଏଣୁ ସେ ନିଜକୁ ବହୁତ ଅପମାନିତ ଅନୁଭବ କଲେ । ତାଙ୍କର ଏହି ଦୟନୀୟ ଅବସ୍ଥା ଦେଖି ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ କୁମାରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରି ଆସି କର୍ଣ୍ଣଙ୍କୁ ଆଲିଙ୍ଗନ କରି କହିଲେ, “ତୁମେ ଆଜିଠାରୁ ମୋର ପରମମିତ୍ର । ତୁମକୁ ମୁଁ ଅଙ୍ଗରାଜ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କଲି । ଅଙ୍ଗରାଜ କର୍ଣ୍ଣଙ୍କର ଜୟ ହେଉ ।”
ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନଙ୍କର ଏପରି ଉଦରତାରେ କର୍ଣ୍ଣ ବେଶ୍ ମୁଗ୍ଧ ହେଲେ ଓ ସେହିଦିନଠାରୁ ସେ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଚିରଋଣି ହୋଇ ରହିଲେ । ସେଦିନ ପାଇଁ କର୍ଣ୍ଣ ଓ ଅର୍ଜୁନ ଗୁରୁଙ୍କ ନିର୍ଦେଶରେ ଦ୍ୱନ୍ଦଯୁଦ୍ଧରୁ କ୍ଷାନ୍ତ ହେଲେ । ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟ ଓ କୃପାଚାର୍ଯ୍ୟ ଅବସ୍ଥା ସମ୍ଭାଳି ନେଲେ ।
ରଙ୍ଗସଭା ଭଙ୍ଗ ହେଲା । ସେଦିନର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସବୁ ସେତିକିରେ ଶେଷ ହେଲା ।
