ଯକ୍ଷସ୍ଥଳ ନାମକ ରାଜ୍ୟରେ ନନ୍ଦୁ ନାମରେ ଜଣେ ଚାଷୀ ଥାଏ । ଦିନେ ସକାଳୁ ସେ ଗାଈମାନଙ୍କୁ ଖାଇବାକୁ ଦେଇ ନିଜ କ୍ଷେତଆଡକୁ ଯାଉଥିଲା; ବାଟରେ ଛୋଟ ଛୋଟ ବଣବୁଦା ପାଖରେ ଯିବାବେଳେ ସେ ଘୁଙ୍ଗୁଡି ଶବ୍ଦ ଶୁଣିବାକୁ ପାଇଲା । ସେ କୌତୁହଳୀ ହୋଇ ବଣବୁଦା ଭିତରେ ଖୋଜି ଖୋଜି ଶେଷକୁ ଏକ ବିରାଟ ଛତୁଟିଏ ଫୁଟିଥିବାର ଓ ସେହି ଛତୁକୁ ଆଉଜି ଯକ୍ଷଟିଏ ମହା ଆରାମରେ ଶୋଇଥିବାର ଦେଖିଲା । ଦେଖିବାକୁ ସେ ଠିକ୍ ମଣିଷ ପରି, ମାତ୍ର ଚାଖଣ୍ଡେ ତା’ର ଉଚ୍ଚତା ।
ନନ୍ଦୁ ତ ଆଗରୁ ଶୁଣିଥିଲା କି ଯକ୍ଷମାନେ ମଣିଷଙ୍କୁ ବହୁ ଦିଗରୁ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ବୋଲି । ସେ କାଳରେ ଯକ୍ଷମାନେ ମଣିଷଙ୍କ ସହିତ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରୁଥିଲେ । ନନ୍ଦୁ ଭାବିଲା ଯଦି କୌଣସି ମତେ ସେହି ଯକ୍ଷଟିକୁ ନିଜ ପାଖରେ ସେ ରଖିପାରିବ ହୁଏତ ଦିନେ ସେ କୌଣସି ପୋତାଧନର ସନ୍ଧାନ ବି ଦେଇପାରିବ । ଏହିପରି ଭାବି ସେ ଚୁପ୍ଚାପ୍ ଯାଇ ହଠାତ୍ ତାକୁ ଧରିନେଲା । ନନ୍ଦୁର ହାତ ସ୍ପର୍ଶ ପାଇ ଯକ୍ଷର ନିଦ ହଠାତ୍ ଭାଙ୍ଗିଗଲା । ସେ ବିରକ୍ତ ହୋଇ କହିଲା, “ତୁମେ କାହିଁକି ମୋତେ ଧରିଲ? ଛାଡିଦିଅ ।”
ନନ୍ଦୁ କହିଲା “ବଡ ଭାଗ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ତୁମକୁ ପାଇଛି । ପୁଣି ଛାଡିଦେବି? ତୁମେ ମୋତେ କିଛି ଧନ କରାଇ ଦିଅ ତେବେ ଯାଇ ଛାଡିବି ।”
ଯକ୍ଷ ବିରକ୍ତ ହୋଇ କହିଲା “ଧନ? ସେସବୁ ବିଷୟରେ ମୁଁ ତ କିଛିବି ଜାଣେନି ।”
“ଆଚ୍ଛା? ତେବେ ତମେ କହିବ ନାହିଁ ନା? ଦେଖିବି ତୁମେ ଆଉ କେତେଦିନ ନ କହି ରହିବ ।” ଏତିକି କହି ନନ୍ଦୁ ତାକୁ ଗୋଟିଏ ପେଟି ଭିତରେ ବନ୍ଦ କରି ରଖିଲା ।
ଏମିତି ମାସଟିଏ ବିତିଗଲା । ଦିନେ ନନ୍ଦୁ ତା’ କ୍ଷେତରୁ ଫେରୁଛି ଗୋଟାଏ ଶୁଖିଲା କାଠଗଡ ଦେଖିବାକୁ ସେ ପାଇଲା । ଖୁସି ହୋଇ ତାକୁ ଉଠାଇ ନେଇ ସେ ସିଧା ବଢେଇ ଘରକୁ ଗଲା । ବଢେଇ ଦୁଇ ଚାରିଟଙ୍କା ଦେଇ ସେଇଟିକୁ ତତ୍କ୍ଷଣାତ୍ ରଖିନେଲା; ନନ୍ଦୁ ଖୁସି ହୋଇ ଘରକୁ ଫେରିଲା । ଘରେ ପହଁଚି ସେ ଦେଖିଲା କାଠ ପେଟି ଭିତରୁ ସେ ଯକ୍ଷ ଖାଲି ଅଟ୍ଟହାସ୍ୟ କରୁଛି । “କିହୋ କାହିଁକି ଆଜି ତମର ଏତେ ହସ? ମୁଁ ତ ଭାବିଥିଲି ଯେ ତୁମେ କାଠ ପେଟିରେ ନଖାଇ କଷ୍ଟ ପାଇବ ଓ ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ମୋତେ କିଛି ଧନ ସମ୍ପଦ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବ । ଅବଶ୍ୟ ମୁଁ ଏହା ଭୁଲି ଯାଇଥିଲି କି ଖାଦ୍ୟ ତୁମର ଆଦୌ ଦରକାର ହୁଏନାହିଁ ବୋଲି । ଯାହାହେଉ ତମେ କିଛି ଧନର ସନ୍ଧାନ ଦେଲେ ମୁଁ ତୁମକୁ ମୁକ୍ତି ଦେବି ।”
ଯକ୍ଷ କୌଣସି ଉତ୍ତର ଦେଲା ନାହିଁ । ବରଂ ସେ ଖାଲି ହସିଲା ।
ଦିନେ ନନ୍ଦୁ ଘରକୁ ତା’ର ଜଣେ ଅତିଥି ଆସିଲେ । ନନ୍ଦୁ ତାଙ୍କୁ ଦେଖି କହିଲା, “ଆରେ, କେତେଦିନ ପରେ ଆଜି ଆମର ଦେଖା ହେଲା । ଏପଟେ କୁଆଡେ ଯାଉଛ? କିଛି ସମୟ ଯଦି ରହନ୍ତ ତେବେ ଖିଆପିଆ କରି ଯା’ନ୍ତ, ହେଲେ ରନ୍ଧା ସରିବାକୁ ତ ଆହୁରି ବହୁତ ସମୟ ଲାଗିବ ।”
ଅତିଥି ନନ୍ଦୁର ଉଦ୍ଧେଶ୍ୟ ସହଜରେ ବୁଝିଗଲେ ଓ କହିଲେ, “ଆରେ ଖିଆପିଆ କ’ଣ ଗୋଟାଏ ବଡ କଥା; ଏବେ ତ ମୋତେ ବହୁତ ଦୂରକୁ ଯିବାର ଅଛି । ଟିକେ ଦେଖାକରି ଦେବାକୁ ଆସିଲି । ଏବେ ମୁଁ ଏଠୁ ଯାଉଛି ।” ଏତିକି କହି ସେ ତାଙ୍କ ବଳଦଗାଡି ଉପରେ ବସି ଦଶପାହୁଣ୍ଡ ଯାଇଛନ୍ତି କି ନାହିଁ ଗୋଟାଏ ବଳଦ ରାସ୍ତାରେ ଆଣ୍ଠେଇ ହଠାତ୍ ପଡିଗଲା । ପାଦର ଯନ୍ତ୍ରଣାରେ ସେ ତା’ର ମୁନିବକୁ ସିଙ୍ଗରେ ଫୋପାଡି ଦେଇ ନିଜେ ଦଉଡି ଛିଣ୍ଡାଇ ପଳାଇଲା ।
ନନ୍ଦୁର ଆଉ କିଛି ଉପାୟ ନଥିଲା । ତା’ ଆଖି ଆଗରେ ଏ ଘଟଣା ଘଟିଗଲା । ତେଣୁ ସେ ତା’ର ସେହି ଅତିଥିଙ୍କୁ ଉଠାଇ ଘରକୁ ନେଲା ଓ ତାଙ୍କର ଚିକିତ୍ସା କଲା । ଅତିଥି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଭଲ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ପ୍ରାୟ ମାସେ ନନ୍ଦୁ ଘରେ ରହିଲେ । ସେତେବେଳେ ମଧ୍ୟ ଯକ୍ଷ କାଠସିନ୍ଦୁକ ଭିତରେ ଥାଇ ଜୋର୍ରେ ହସିଲା । ନନ୍ଦୁକୁ ଲାଗିଲା ଏ ଅତିଥିଟି ତ ବୋଝ ଆଉ ଯକ୍ଷର ହସଟି ତା’ ଉପରେ ନଳିତାବିଡା ପରି ।
ଦୁଇମାସ ପରେ; ଥରେ ନନ୍ଦୁ କିଛି ପଇସା ନେଇ ହାଟକୁ ଯିବାର ଥିଲା । ସେ ତା’ର ପୂର୍ବରୁ ଗଚ୍ଛିତ ଧନ ମାଟି ଭିତରେ ରଖିଥିଲା । ତାକୁ କାଢି କିଛିଟା ଧନ ନେଇ ପୁଣି ସେହି କଳସୀକୁ ମାଟି ଭିତରେ ସେ ରଖିଦେଲା । ଗୋଟିଏ ଚୋର ତ ସେହି ଧନ ଉପରେ ଆଗରୁ ଆଖି ରଖିଥିଲା । ନନ୍ଦୁ ବଜାରକୁ ଚାଲିଗଲା ପରେ ପୂର୍ବୋକ୍ତ ଚୋରଟି ଆସି ତା’ କାମ କରିଦେଇ ଗଲା । ନନ୍ଦୁ କିଛି ସମୟ ପରେ ତା’ ଘରକୁ ଫେରି ଆସିଲା । କାଠପେଟି ଭିତରୁ ଯକ୍ଷ ପୁଣି ଅଟ୍ଟହାସ୍ୟ କରୁଥିବାର ସେ ଶୁଣିଲା । ନନ୍ଦୁ ଏଥର ରାଗିଗଲା ଓ ତାକୁ ପେଟିରୁ ବାହାର କରି ପଚାରିଲା, “ତୁମେ ଜଣେ ଜୀବନ୍ତ ପ୍ରାଣୀ; ଦୁଇମାସରୁ ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ ଏହି ପେଟିରେ ମୁଁ ତୁମକୁ ରଖିଲି, କଷ୍ଟ ତ ପାଇଲ ନାହିଁ ଓଲଟା ଗର୍ବ ସହକାରେ ପୁଣି ଅଟ୍ଟହାସ୍ୟ କରୁଛ? ଏପରି ବାରମ୍ବାର ହସିବାର କାରଣ କ’ଣ କୁହ ତ?”
ଯକ୍ଷ ବୁଝାଇ କହିଲା “ତେବେ ଶୁଣ; ତମେ ଜଣେ ବଡ ବୋକା । ତୁମର ବୋକାମି ଦେଖି ମୁଁ ହସୁଛି । ତମେ ଥରେ ଜଙ୍ଗଲରୁ ଆସିବାବେଳେ କାଠଗଡଟିଏ ଦେଖିଲ । ତାକୁ ନେଇ ବଢେଇ ଘରକୁ ଯାଇ ବିକିଦେଲ ଆଉ ଅଳ୍ପ କିଛି ପଇସା ପାଇ ଖୁସି ହୋଇଗଲ । ତା’ ଭିତରେ ସୁନା ରୂପା ଓ ମଣିମାଣିକ୍ୟ ଥିଲା ବୋଲି ତମେ କ’ଣ ଜାଣ? ଦେଖିବ ଯାଅ ବଢେଇ ଘରଟି ଧନୀ ହୋଇଗଲା । ଯେଉଁଦିନ ତାକୁ ହରାଇଲ ମୁଁ ସେଦିନ ହସିଲି । ଦ୍ୱିତୀୟ ଥର ଏତେ ଦିନକରେ ତୁମର ଅତିଥି ଆସିଛନ୍ତି, ତାଙ୍କୁ ସତ୍କାର କ’ଣ କରିବ ଓଲଟି ପଇସା ଲୋଭରେ କହିଲ, “ଖାଇପିଇ ଯାଇଥା’ନ୍ତ ଯେ ରୋଷେଇ ହେବାକୁ ଡେରି ଅଛି ।” ଏସବୁ କେତେ ଦୁଃଖର କଥା କୁହ । ସେଥିପାଇଁ ଫଳ କ’ଣ ହେଲା ତା’ର ବଳଦ ଜଖମ ହେଲା ସେ ନିଜେ ବି ପଡିଗଲେ ଆଉ ତମେ ତାଙ୍କୁ ମାସକ ପାଇଁ ନିଜ ପାଖରେ ରଖିଲ ଓ ତାଙ୍କ ଚିକିତ୍ସା ଭାର ବହନ କଲ । କେତେ ଖର୍ଚ୍ଚାନ୍ତ ହେଲ । ଏଥିରେ କ’ଣ ମୁଁ ହସିବିନି? ତୃତୀୟ ଥର ତମେ ଆନନ୍ଦରେ ଧନ ପୋତିଛ । ଯେତେବେଳେ ଧନ କାଢନ୍ତି ଲୁଚେଇକି ତାହା କରନ୍ତି । ଜଣେ ଚୋର ଆଖି ରଖିଥିଲା ତୁମେ ଯେମିତି ଯାଇଛ ସେ ସବୁ ନେଇ ପଳାଇଛି । ସ୍ତ୍ରୀଠାରୁ ଲୁଚାଇ ରଖିଛ ନା? ତେଣେ ଚୋର ସବୁ ନେଲାଣି । ମୁଁ ଏବେ ସେଇଥିପାଇଁ ହସୁଛି ।”
“ଏଁ କ’ଣ କହିଲ? ସେ ପୋତାଧନ ଚୋର ନେଲା? ହାୟ, ହାୟ” ଏହା କହି ନନ୍ଦୁ ପୋତାଧନ ଦେଖିବାକୁ ଦୌଡିଲା ସେଠାରେ ଯାଇ ସେ ଦେଖିଲା ସେଠାରେ ଖାଲି ଘଡିଟି ଗଡୁଛି । ସେ ଦୁଃଖରେ ବିବଶ ହୋଇ ଫେରି ଦେଖିଲା, ଏଣେ ଯକ୍ଷ ମଧ୍ୟ ଇତିମଧ୍ୟରେ ପଳାଇଛି । ଖାଲି ଗୁଡିଏ ଦୁଃଖ ଓ ଅସନ୍ତୋଷ ନେଇ ନନ୍ଦୁ ତା’ କପାଳ ଆଦରି ରହିଲା । ବୁଝିଲା ଧନକୁ ଆଦର କଲେ ଏପରି ହୁଏ । ଧନ ନିଜେ ଯେତିକି ଭଗବାନଙ୍କ ଦୟାରୁ ଆସିବ, ସେତିକିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ରହିବା ଭଲ ।
