ମହେନ୍ଦ୍ରର ଶେଷ ଅବଲମ୍ବନ ତା ବୋଉ ଥିଲା । ବାପା ତ ବହୁ ଆଗରୁ ଯାଇଥିଲେ । ବୋଉର ପରଲୋକ ପରେ ସେ ଆଉ ଗାଁରେ ନରହି ସହରକୁ ଯାଇ କୌଣସି କାମ ଧନ୍ଦା ଯୋଗାଡ କରିନେବାକୁ ସ୍ଥିର କଲା ।
ଗାଁରେ ଜଣେ ଆତ୍ମୀୟ ଥିଲେ । ସେ ବେଶ୍ ଭଲ ମଣିଷ । ମହେନ୍ଦ୍ର ନିଜ ଘରର ଦାୟିତ୍ୱ ତାଙ୍କୁ ସମର୍ପି ଦେଲା । ଜମି ଯାହା ଅଳ୍ପସଳ୍ପ ଥିଲା, ତାକୁ ପ୍ରତିବେଶୀମାନଙ୍କୁ ସେ ଭାଗରେ ଦେଲା । ତେଣିକି ନିଜ ଭାଗ୍ୟ ପରୀକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ଦୂରକୁ ଯିବାରେ ଆଉ କୌଣସି ଅସୁବିଧା ରହିଲା ନାହିଁ ।
ସେ ଗାଁ ଛାଡି ସହର ଅଭିମୁଖେ ଯାତ୍ରାରମ୍ଭ କଲା । ସାରା ଦିନର ବାଟ । ମଝିରେ ମଝିରେ ଘୋଡା ଗାଡି ମିଳିଯାଏ । କିନ୍ତୁ ସେଥିପାଇଁ ଯେତେ ଭଡା ଦେବାକୁ ପଡେ, ତାହା ଖର୍ଚ୍ଚ କଲା ଭଳି ସମ୍ବଳ ମହେନ୍ଦ୍ରଠିଁ ନଥିଲା । ସହରରେ ଯାଇ ପହଁଚିବା ମାତ୍ରେ ତ ଆଉ ଚାକିରୀ ମିଳିଯିବ ନାହିଁ । ଦୁଇ ଚାରିଦିନ କୌଣସି ନା କୌଣସି ଚଟିଘରେ ରହି କାମ ଖୋଜିବାକୁ ହେବ । ତେଣୁ ପାଖରେ ଅଳ୍ପ ପଇସା ପତ୍ର ଯାହା ଥିଲା, ତାହାକୁ ସାବଧାନ ହୋଇ ଖର୍ଚ୍ଚ କରିବାକୁ ମହେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥିର କରିଥାଏ ।
ଦୁଇପହର ବେଳକୁ ବାଟ ଚାଲି ଚାଲି ସେ ହାଲିଆ ହୋଇ ପଡିଥାଏ । ରାସ୍ତା କଡରେ ଗୋଟିଏ ବରଗଛ ଛାଇରେ ସେ ଟିକିଏ ବିଶ୍ରାମ କରିବ ବୋଲି ଗଛ ପାଖକୁ ଯାଇ ଦେଖେତ ଭଦ୍ରଲୋକ ଭଳି ଦିଶୁଥିବା ଜଣେ ବୁଢା ବସିଛି । ମହେନ୍ଦ୍ର ଆଡେ ଅନାଇ ସେ ଅଳ୍ପ ହସିଲା ଓ ପଚାରିଲା, “ବାବୁ, ସହରକୁ ଯାଉଛ କି?”
ମହେନ୍ଦ୍ର କହିଲା “ହଁ, ଆଜ୍ଞା ।”
ବୁଢା କହିଲା “ଭଲ ହେଲା । ସାଥୀ ପାଇଗଲି । ବସି ପଡ ବାପା, ବସି ପଡ । ଗୋଟିଏ ଗାଡି ପାଇଲେ ଉଠି ପଡିବା ।”
ମହେନ୍ଦ୍ର କହିଲା “ଗାଡି? ନା, ଆଜ୍ଞା, ମୁଁ ଚାଲି ଚାଲି ଯିବି । ଗାଡିରେ ଯିବା ଭଳି ତାକତ୍ ମୋର ନାହିଁ ।”
ବୁଢା କହିଲା “ତମେ ପଇସାର ତାକତ୍ କଥା କହୁଛ ତ? ଚିନ୍ତା କର ନାହିଁ । ଗାଡି ଭଡା ମୁଁ ଦେବି । ମୋ’ ଦେହରେ ତାକତ୍ ନାହିଁ । ଗାଡି ଆସିଲେ ତମେ ଟିକିଏ ମୋର ଏ ବାକ୍ସକୁ ଉଠାଇଦେବ । ଆଉ ସହରରେ ପହଁଚିବା ପରେ ମୋତେ ମୋ ବନ୍ଧୁ ଘରେ ନେଇ ଛାଡିବ । କଥା କ’ଣ କି, ମୁଁ ହୃଦ୍ରୋଗୀ । କେତେବେଳେ ବେମାର ବାହାରି ପଡିବ, ସେଥିପାଇଁ ସବୁବେଳେ ଡରଥାଏ । ସାଙ୍ଗରେ ଜଣେ ଥିଲେ ସାହସ ଥାଏ ।”
ମହେନ୍ଦ୍ରର ଏ ପ୍ରସ୍ତାବରେ ଆପତ୍ତି କରିବାର କୌଣସି କାରଣହିଁ ନଥିଲା । ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ସେ ସର୍ବଦା ତତ୍ପର ଥାଏ ।
ବୁଢା ବହୁତ ସଦୟ ମନେ ହେଉଥାଏ । ଗପସପ ଭିତରେ ସେ ବୁଝିନେଲା ଯେ ମହେନ୍ଦ୍ର ଚାକିରୀ ସନ୍ଧାନରେ ଯାଉଛି । ସେ ମହେନ୍ଦ୍ରକୁ କୌଣସି ବଡ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନର ମାଲିକ ସହିତ ପରିଚୟ କରାଇଦେବ, ଏକଥା ବି ସେ କହିଲା । ମହେନ୍ଦ୍ର ତା’ ମନେ ମନେ ଭାବିଲା, “ଯାହାହେଉ, ଶୁଭ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ମୁଁ ଆଜି ମୋ ଘରୁ ବାହାରିଥିଲି! ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସାହାଯ୍ୟର ପ୍ରତିଶୃତି ମିଳିଗଲା!”
ଅଳ୍ପ ସମୟ ଭିତରେ ଗୋଟାଏ ଖାଲି ଘୋଡାଗାଡି ସେ ରାସ୍ତାରେ ଯାଉଥାଏ । ମହେନ୍ଦ୍ର ତାକୁ ଅଟକାଇଲା । ବୁଢା ଗାଡିକୁ ଉଠିଯିବା ପରେ ବାକ୍ସଟି ଧରି ସେ ନିଜେ ଉଠିଗଲା । ଗାଡି ସହର ଅଭିମୁଖେ ଚାଲିଲା ।
ଗାଡି ଠିକ୍ ସହର ଭିତରେ ପଶିବ, ଠିକ୍ ସେତିକିବେଳେ କେତେଜଣ ସିପାହୀ ଗାଡି ଅଟକାଇ ପଚାରିଲେ, “ତମେମାନେ କେଉଁଠାରୁ ଆସିଲ?” ମହେନ୍ଦ୍ର ନିଜ ଗାଁର ନାମ କହିଲା ଓ ବୁଢା ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଗାଁର ନାମ କହିଲା । ବୁଢାର ଏଭଳି ଉତ୍ତର ଶୁଣି ମହେନ୍ଦ୍ର ଟିକିଏ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲା । କାରଣ ସେ ଯେଉଁ ଗାଁର ନାମ କହିଲା, ସେ ଗାଁ ମହେନ୍ଦ୍ରର ଗାଁ ପୂର୍ବରୁ ପଡେ । ସେ ଗାଁର ବହୁତ ପରେ ବୁଢା ଗାଡିରେ ଉଠିଲା ।
ବୁଢା କହିଲା “ସିପାହୀ ବାବୁମାନେ! ମୁଁ ହୃଦ୍ରୋଗୀ । ଯଥାଶୀଘ୍ର ମୋ ସମୁଧି ଘରେ ପହଁଚିଲେ କବିରାଜ ଡକାହୋଇ ମତେ ସେ ଦେଖିବେ । ତମେମାନେ ଏଠାରେ ମୋତେ ଅଟକାଇଲେ ମୋ ଜୀବନ ବିପନ୍ନ ହେବ । ଗାଡିକୁ ଯିବାକୁ ଦିଅ ।”
ସିପାହୀ-ସର୍ଦ୍ଦାର ବୁଢାକୁ କହିଲା “ଏ ବାକ୍ସ ଫିଟାଅ । କ’ଣ ଅଛି ଦେଖିବା ।”
ବୁଢା ଉତ୍ତର ଦେଲା “ବାକ୍ସ? ଏ ବାକ୍ସ ମୋର ନୁହେଁ, ଏହା ଏ ଟୋକାର ।”
ମହେନ୍ଦ୍ର ଅବାକ୍ ହୋଇଗଲା । ସିପାହୀସର୍ଦ୍ଦାର ଗାଡିବାଲାକୁ ପଚାରିଲା, “କିରେ, ଏ ବାକ୍ସ କାହାର?”
ମହେନ୍ଦ୍ର ଗାଡିରେ ବାକ୍ସ ରଖିଥିବାର ଗାଡିବାଲା ତ ଦେଖିଥିଲା । ଏଣୁ ସେ ମହେନ୍ଦ୍ର ଆଡେ ହାତ ଦେଖାଇଦେଲା ।
ମହେନ୍ଦ୍ର କହିଲା “ଇଏତ ବଡ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟର କଥା! ବାକ୍ସ ମୁଁ ଏ ବୁଢାବାବୁଙ୍କ କଥାରେ ତଳୁ ଟେକିନେଇ ଗାଡିରେ ରଖିଲି, ଏକଥା ଠିକ୍ । କିନ୍ତୁ ତା’ ବୋଲି ବାକ୍ସ କାହିଁକି ମୋର ହେବ?”
ସିପାହୀମାନେ ରାଗିମାଗି କହିଲେ “ଚୁପ୍ କର! ତୁ ଆମକୁ ଏତେ ସହଜରେ ଭୁଲେଇ ଦେବୁ ବୋଲି ଭାବୁଛୁ? ଆମେ ସିପାହୀଟି?”
ମହେନ୍ଦ୍ର ବାରମ୍ବାର କହିଲା କି ବାକ୍ସ ତା’ର ନୁହେଁ କି ଚାବି ବି ତା’ ପାଖରେ ନାହିଁ । ସିପାହୀମାନେ ବାକ୍ସ ଭାଙ୍ଗି ଦେଲେ । ଭିତରେ ଗୁଡାଏ ପୁରୁଣା ଲୁଗା ଥିଲା । ତାକୁ ଉଠାଇ ଦେଖିବା ବେଳକୁ ଗୋଟିଏ ଥଳିରେ ସୁନା ଅଳଙ୍କାର ଭର୍ତ୍ତି ହୋଇ ରହିଛି!
ସିପାହୀ ସର୍ଦ୍ଦାର ଆନନ୍ଦରେ କହିଲା “ମହୁରୀ ଜମିଦାରଙ୍କ ଘରୁ ଚୋରି ଯାଇଥିବା ଅଳଙ୍କାରର ବିବରଣୀ ସହ ଏହା ପୁରାପୁରି ମିଳି ଯାଉଛି!” ମହେନ୍ଦ୍ର ଓ ବୁଢା ଉଭୟଙ୍କୁ ନେଇ ଯାଇ ସେମାନେ କଟୁଆଳଙ୍କ ପାଖରେ ପହଁଚାଇଲେ ।
ସେଠାରେ ବୁଢା ଓ ମହେନ୍ଦ୍ରର ଲୁଗାପଟା ତଲାସ୍ କରାଗଲା । କିନ୍ତୁ ସେ ବାକ୍ସର ଚାବି କାହା ପାଖରେ ମଧ୍ୟ ନଥିଲା । ବାକ୍ସଟି କିଏ ଆଣିଥିଲା, ଚୋର କିଏ, ସେକଥା ମୋଟେ ଜଣା ପଡିଲା ନାହିଁ । ଉଭୟଙ୍କୁ ଅଟକ ରଖା ହେଲା ।
କଟୁଆଳଙ୍କ ସନ୍ଦେହ ମହେନ୍ଦ୍ର ଉପରେ ବେଶି ବୋଲି ଜଣା ପଡୁଥାଏ । ସେ ତାକୁ ଅନେକ ଧମକଚମକ ଦେଲେ । ମହେନ୍ଦ୍ର କାନ୍ଦି ପକାଇଲା । କଟୁଆଳ ଅଗତ୍ୟା ତୁନି ପଡିଲେ ।
ରାତିରେ କଟୁଆଳ ବଡ ଚିନ୍ତିତ ଦେଖା ଯାଉଥାନ୍ତି । ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ପଚାରିବାରୁ ସେ ନିଜ ସମସ୍ୟା କହିଲେ, “ଦେଖିଲେ ମନେ ହେବ ଟୋକାହିଁ ଚୋର, କିନ୍ତୁ ସେ ଟୋକା ଏମିତି ଭାବରେ ମନା କରୁଛି ଯେ ତା’ କଥାରେ ଅବିଶ୍ୱାସ ହେଉ ନାହିଁ । ତେବେ ରାତିରେ ସେ ନିଜ ଗାଁରେ ଥିଲା କି ନା, ସେକଥା ବୁଝିବା ପାଇଁ ଆମେ ଗୁପ୍ତଚର ପଠାଇଛୁଁ ।”
“ଏତେ କଥା କାହିଁକି? ଚୋର କିଏ ତାହା ବୁଝିବା ତ ଖୁବ୍ ସହଜ!” ଏହା ପରେ କଟୁଆଳଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ତାଙ୍କୁ କିଛି କହିଦେଲେ ।
ପରଦିନ ସକାଳେ କଟୁଆଳ ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟକୁ ଯାଇ ପ୍ରଥମେ ମହେନ୍ଦ୍ରକୁ ଡକାଇଲେ ଓ ତାକୁ ପଚାରିଲେ, “ଯୁବକ! ତମେ ବାସ୍ତବିକ ନିର୍ଦୋଷ । କାରଣ ମୁଁ ଖବର ପାଇଲି, ମହୁରୀ ଜମିଦାରଙ୍କ ଘରୁ ଚୋରି ହୋଇଥିବା ମାଲ୍ ସମେତ ଚୋର ଧରାପଡି ଗଲାଣି । ତମେ ତମ ବାକ୍ସ ନେଇ ଏଠାରୁ ଚାଲି ଯାଅ ।”
ମହେନ୍ଦ୍ର ଆନନ୍ଦିତ ଦେଖାଗଲା ଓ କହିଲା, “ବହୁତ ଧନ୍ୟବାଦ, ହଜୁର୍! କିନ୍ତୁ ଏ ବାକ୍ସ ମୁଁ କାହିଁକି ନେବି? ତାହା ତ ମୋର ନୁହେଁ, ସେ ବୁଢାର ।”
କଟୁଆଳ କଠୋର କଣ୍ଠରେ କହିଲେ, “ଦେଖ ଯୁବକ, ତମେ ଅବାଧ୍ୟ ହୁଅନା । ସେ ବୁଢା କହୁଛନ୍ତି ବାକ୍ସ ତମର । ଆମେ କ’ଣ ତାଙ୍କୁ ବିଶ୍ୱାସ ନକରି ତମକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରିବୁ? ଯାଅ, ନେଇଯାଅ କହୁଛି!”
ମହେନ୍ଦ୍ର ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ବାକ୍ସ ଧରି ସେଠାରୁ ଚାଲିଗଲା ।
ଏହାପରେ ସେ ବୁଢାକୁ ଡକାଇ କଟୁଆଳ କହିଲେ, “ଅସଲ ଚୋର ଧରା ପଡିଗଲାଣି । ତମକୁ ଓ ସେ ଯୁବକକୁ ଆମେ ଅକାରଣରେ ସନ୍ଦେହ କରୁଥିଲୁ । ଯୁବକ ତା’ ବାକ୍ସ ନେଇ ଚାଲିଗଲାଣି । ତମେ ବି ଏବେ ଏଠୁ ଯାଇପାର ।”
ଏକଥା ଶୁଣିବା ମାତ୍ରେ ସେ ବୁଢା ତ ପ୍ରଥମେ ଖୁସି ଦିଶିଥିଲା, କିନ୍ତୁ ହଠାତ୍ ତା’ ମୁହଁ ମଳିନ ଦିଶିଲା । ସେ ପଚାରିଲା “ହଜୁର ଯୁବକ କୁଆଡେ ଗଲା?”
କଟୁଆଳ ବାଟ ଦେଖାଇ ଦେଲେ । ବୁଢା ତରବର ହୋଇ ଚାଲିଗଲା ।
ଅଳ୍ପ ଦୂରରେ ସେ ଦେଖିଲା ଯୁବକ ବାଟ କଡରେ ବସିଛି । ସେ ପାଟି କରି କହିଲା, “ହଇରେ ଟୋକା! ମୋ ବାକ୍ସ ଧରି ତୁ କୁଆଡେ ଭାଗୁଛୁ?”
“ଭାଗିବାର ଥିଲେ ମୁଁ କାହିଁକି ଏଠି ବସନ୍ତି? ତମକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଛି । ନିଅ ତମ ବାକ୍ସ । କିନ୍ତୁ ତମେ ଖାଲି ଖାଲି କାହିଁକି ଏ ବାକ୍ସ ତମର ନୁହେଁ ବୋଲି କହୁଥିଲ?”
ବୁଢା ଏ ପ୍ରଶ୍ନର କିଛିବି ଉତ୍ତର ନ ଦେଇ ବାକ୍ସ ଚାପି ବସିବା ମାତ୍ରେ ପାଖରୁ କେତେଜଣ ସିପାହୀ ଓ କଟୁଆଳ ନିଜେ ଆସି ତାକୁ ଧରି ପକାଇଲେ ।
କଟୁଆଳ ପଚାରିଲେ “ଏ ବାକ୍ସ ତୋର ନୁହେଁ ପରା?” ବୁଢାର ଆଉ କିଛି କହିବାର ନଥିଲା ।
“ମୂର୍ଖ! ଭାବିଛୁ ଅଳଙ୍କାରତକ ଏଯାଏଁ ଏହା ଭିତରେ ଅଛି? ଏହା ଭିତରେ ଇଟା ଅଛି ।” କଟୁଆଳ ବୁଢାକୁ ଗିରଫ କଲେ । ଅନୁସନ୍ଧାନରୁ ଜଣା ପଡିଗଲା, ସେ ଗୋଟାଏ ନାମଯାଦା ଡାକୁ!
ମହେନ୍ଦ୍ରକୁ କଟୁଆଳ ନିଜ ବିଭାଗରେ ଗୋଟିଏ ଭଲ କାମ ଦେଲେ ।
