ଡକ୍ଟର ଜଗନ୍ନାଥ ମହାନ୍ତି ବର୍ତ୍ତମାନ ରାଜ୍ୟଶିକ୍ଷା ଗବେଷଣା ଓ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ପରିଷଦର ପ୍ରାଧ୍ୟାପକ । ଶିକ୍ଷା ବିଭାଗର ବିଭିନ୍ନ ଦାୟିତ୍ୱରେ ସେ ୨୫ ବର୍ଷ ଧରି କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଆସିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଦକ୍ଷତା ଓ ସଫଳତା ଯୋଗୁଁ ସେ ଦୁଇଥର ରାଜ୍ୟଗୋଷ୍ଠୀ ବୃତ୍ତି ଲାଭ କରି ଲଣ୍ଡନରେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିଛନ୍ତି ।
ଡକ୍ଟର ମହାନ୍ତି ଓଡ଼ିଆରେ ୩୫ ଖଣ୍ଡ ଓ ଇଂରେଜିରେ ୮ଖଣ୍ଡ ବହିର ଲେଖକ । ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟରେ ତାଙ୍କର ୨ ଖଣ୍ଡ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଓ ୭ ଖଣ୍ଡ ରାଜ୍ୟ ସ୍ତରରେ ପୁରସ୍କୃତ । ଓଡ଼ିଶା ନାଟକ ଏକାଡ଼େମୀ, ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତି ପ୍ରଭୃତି ସଂସ୍ଥା ଦ୍ୱାରା ସେ ଉପାୟନ ପ୍ରାପ୍ତ ।
ପୌଢ଼ ସାହିତ୍ୟରେ ତାଙ୍କର ୪ ଖଣ୍ଡି ବହି ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପୁରସ୍କୃତ ହୋଇଛି । ଆମ ରାଜ୍ୟ ଓ ଦେଶର ଶହୀଦମାନଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ତାଙ୍କର ଲେଖାଗୁଡ଼ିକ ସର୍ବତ୍ର ଆଦୃତ ହୋଇଛି ।
୧୯୮୧ ଓ ୧୯୮୨ ବର୍ଷ ତାଙ୍କ ରଚିତ “ଆମରି ଜାତିର ଆଗୁଆ ନେତା” ଓ “ଆମରି ଦେଶର ଅମର ଶହୀଦ୍” ଯଥାକ୍ରମେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଶିକ୍ଷା ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଦ୍ୱାରା ପୁରସ୍କାରପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି “ଆମରି ମାଟିର ଆମର ଶହୀଦ୍” ସେହି କ୍ରମରେ ଏକ ଉପାଦେୟ ପୁସ୍ତକ ।
ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ସେମାନେ ଆଉ ମୁଣ୍ଡ ପାତି ସହିପାରିଲେ ନାହିଁ । ସେମାନଙ୍କର ତାଜାରକ୍ତ ଆହୁରି ତେଜି ଉଠିଲା । ପାଗଳ ହାତୀପରି ସେମାନେ ମାତି ଉଠିଲେ ।
ଖୋରଧା ପାଇକବୀରମାନଙ୍କର ନେତା ହେଲେ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ବିଦ୍ୟାଧର ମହାପାତ୍ର । ଆନ୍ଦୋଳନ ତେଜି ଉଠିଲା । ଏହାକୁ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ କୁହାଯାଉଥିଲେହେଁ ପ୍ରକୃତରେ ଏହା ଥିଲା ଭାରତର ପହିଲି ସ୍ୱାଧୀନତା ଲଢ଼େଇ ।
ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଆଧୁନିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପାଖରେ ଓଡିଆ ପାଇକମାନଙ୍କର ପୁରୂଣାକାଳିଆ ହାତ ହତିଆର ଟେକି ପାରିଲା ନାହିଁ । ବିଦ୍ରୋହ ବିଫଲ ହେଲା । ବକ୍ସି ଧରା ପଡ଼ିଲେ । ୧୮୨୫ ରୁ ୧୮୨୯ ଯାଏ ନଜରବନ୍ଦୀ ଭାବରେ ରହି ଶେଷନିଃଶ୍ୱାସ ତ୍ୟାଗ କଲେ । ସେତେବେଲେ ସେ କଟକରେ ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଲରେ ରହୁଥିଲେ, ଏବେ ତାକୁ ବକ୍ସିବଜାର କୁହାଯାଉଛି ।
ବାଣପୁରର କୃତ୍ତିବାସ ପାଟଶାଣୀ, ପିଣ୍ଡିକି ବାହୁବଳେନ୍ଦ୍ର ଆଦି ବୀରମାନଙ୍କୁ ଇଂରେଜମାନେ କଳାପାଣିକୁ ପଠାଇଲେ । ଖୋରଧାର ଜୟୀ ରାଜଗୁରୁ ଫାଶି ପାଇଲେ । କେହି ହାତ ହତିଆର ଧରି ପାରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ଇଂରେଜ ସରକାର ଜଣାଇ ଦେଲେ । ଖୋରଧା ଅଞ୍ଚଲରେ ମଶାଣିର ଶାନ୍ତି ବିରାଜମାନ କଲା । କିନ୍ତୁ ମଶାଣିରେ ପାଉଁଶଗଦା ତଳେ ନିଆଁ ଦୁକୁ ଦୁକୁ ହୋଇ ଜଳି ଉଠିଲା ।
ଇଂରେଜମାନେ ଏଇ ବିଦ୍ରୋହକୁ ପୁରାପୁରି ଦମନ କରିବା ପାଇଁ ୠବର୍ଟ କେର୍ ଆଉ ତାଙ୍କ ପରେ ଉଇଲକିନ୍ସନ୍ ସାହେବଙ୍କୁ ଖୋରଧାର ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ କରି ପଠାଇଲେ । ୧୮୧୯ରେ ଇଂରେଜ କମ୍ପାନୀ ଘୋଷଣା କଲା ଯେ ଯେଉଁ ପାଇକ, ଦଳବେହେରା, ଦଳେଇ, ସରଦାର, ସରବରାକାରମାନେ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହରେ ନେତା ସାଜିଥିଲେ ସେମାନେ ଆସି ନିଜର ଭୁଲ ମାନିଲେ କ୍ଷମା ଦିଆଯିବ । ନଚେତ୍ ସେମାନଙ୍କୁ କଠୋର ଶାସ୍ତି ଦିଆଯିବ।
କିନ୍ତୁ ଜୀବନ ଆଶାରେ ଏମିତି ଭୁଲ ମାନିବାକୁ ବୀଋ ପାଇକମାନେ ଅପମାନ ମଣିଲେ । ତାପଙ୍ଗ ଗଡ଼ର ଦଳବବେହେରା ସାମନ୍ତ ମାଧବଚନ୍ଦ୍ର ରାଉତରାୟ ଏଇ ଆଦେଶକୁ ଅମାନ୍ୟ କଲେ । ସେ ଇଂରେଜ ଶାସନ ଲୋପ କରି ସ୍ୱାଧୀନ ଗଜପତି ରାଜୁତି ଚଳାଇବାକୁ ପଣ କଲେ ।
୧୮୧୭ରୁ ୧୮୨୭ ଯାଏ ଇଂରେଜମାନେ ତାପଙ୍ଗ ଅଞ୍ଚଳରୁ ଖଜଣା ଆଦାୟ କରି ପାରିନଥିଲେ । ତେଣୁ ଖଜଣା ଆଦାୟ କରିବା ଆଳରେ ସେମାନେ ତାପଙ୍ଗ ଗଡ଼ରେ ପଶିଲେ । କାଣ୍ଡଗୋଦାଠାରେ ସାତଦିନଧରି ଇଂରେଜ ଫଉଜଙ୍କ ସହିତ ପାଇକମାନେ ଲଢ଼େଇ କଲେ । ଦଳବେହେରାଙ୍କ ଗୁପ୍ତ ଅସ୍ତ୍ରଭଣ୍ଡାରରୁ ଆଣି ପାଇକମାନେ ଜୀବନକୁ ପାଣି ଛଡ଼ାଇ ଲଢ଼େଇ କଲେ ।
ଏଇ ଯୁଦ୍ଧରେ ପୁଣି ଯୋଗଦେଲେ ଖୋଋଧା ମୁଲକର ଅନ୍ୟ ପାଇକ ବୀରମାନେ ଦଳବେହେରାଙ୍କ ଜୟ ହେବାର ଆଶା ଯେତେବେଳେ ଉଜ୍ଜଳ, ସେତେବେଳେ ଘର ଢ଼ିଙ୍କି କୁମ୍ଭୀର ହେଲା । ମଧୁପଟ୍ଟନାୟକ ନକ୍ସା କାଟି ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଗୁପ୍ତ ଅସ୍ତ୍ରଭଣ୍ଡାରକୁ ବାଟ ବତାଇ ଦେଲେ । ଫଳରେ ଇଂରେଜମାନେ ସେଠାକୁ ଯାଇ ଅଚାନକ ଭାବରେ ସେଥିରେ ନିଆଁ ଲଗାଇଦେଲେ । ଅସ୍ତ୍ରଭଣ୍ଡାର ଧୂଳିସାତ ହେଲା । ତା ସାଥିରେ ପାଇକମାନଙ୍କର ଜୟଲାଭର ଆଶା ବି ମଉଳିଗଲା ।
ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଅଭାବରୁ ପାଇକମାନେ ହତାଶ ହୋଇପଡ଼ିଲେ । ସେନାପତି ଧନୁର୍ଜୟ ଶ୍ରୀଚନ୍ଦନ ପ୍ରାଣ ହରାଇଲେ । ଦଳବେହେରା ନିଜକୁ ଲୁଚାଇ ସୁଯୋଗ ଉଣ୍ଡିଲେ ଦାଉ ସାଧିବାକୁ । ନିଜର ଶ୍ୱଶୁର ଘର ବଡ଼ପାରିରେ ସେ ରହୁଥିବା ଜାଣି ଇଂରେଜମାନେ ତାହା ଆକ୍ରମଣ କଲେ । କିନ୍ତୁ ଚତୁର ଦଳବେହେରା ସେଠାରୁ ଛପି ଚାଲିଗଲେ ଆଉ ଚିଲିକା କୂଳ ବଣ ପାହାଡ଼ରେ ଲୁଚି ବୁଲିଲେ ।
ସେଠାରୁ ସେ ବିଦ୍ରୋହର ନିଆଁ ଜାଳିଲେ । ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଲୁଛି ଛପି ମାରିଲେ । ଇଂରେଜମାନେ ଏଥିରେ ଡରିଯାଇ ଘୋଷଣା କଲେ ଯେ ଦଳବେହେରାଙ୍କୁ ଜୀବିତ ବା ମୃତ ଅବସ୍ଥାରେ ଧରାଇଦେଲେ ପ୍ରଚୁର ପୁରସ୍କାର ଦିଆଯିବ । କିନ୍ତୁ ଏଇ ଘୋଷଣା ଘୋଷଣାରେ ରହିଲା । କିଏ ତାଙ୍କୁ ଧରିବ ? କିଏ ବା ଧରାଇବ ?
ଥରେ ଖୁବ୍ ଝଡ଼ ହେଲା । ଚିଲିକା କୂଳରେ ସେରଣ ଗାଁ । ସେ ଗାଁରେ ବହୁ ଲୋକଙ୍କର ଘର ଭାଙ୍ଗିଗଲା । ଜଣେ ମାଛଧରାଳିର ନାଆଟି ଚିଳିକାରେ ବୁଡିଗଲା । ସେ ବିଚରା ପେଟପୋଷିବାର ଆଶା ଭରଶା ହରାଇଲା । ଦିନେ ସେ ଠିକ କଲା- ତାପଙ୍ଗ ଦଳବେହେରା ତ ଭାରି ଦୟାଳୁ ଆଉ ପରୋପକାରୀ । ତାଙ୍କୁ ନିଜର ଦୁଃଖ ଜଣାଇଲେ ସେ ନିଶ୍ଚୟ ତାର ଦୁଃଖ ଦୂର କରିବେ । ତେଣୂ ସେ ତାପଙ୍ଗ ଯିବାକୁ ଠିକ୍ କଲା ।
ଚିଲିକା କୂଳ ଜଙ୍ଗଲ ଭିତରେ ମାଛଧରାଳୀ ଚାଲିଥାଏ । ହଠାତ ସେ ଦେଖିଲା ନିଶଦାଢ଼ି ବଢାଇ ଜଣେ ଲୋକ ପାଗଳ ପରି ବଣ ଭିତରେ ବୁଲୁଛି ।
ମାଛଧରାଳୀ ପଚାରିଲା- ତାପଙ୍ଗ ଗଡ଼କୁ ବାଟ କେଉଁଟା ?
ବନବାସୀ ଲୋକଟି କହିଲା- କାହିଁକି? ସେଠାକୁ ଯିବ କି?
ମାଛଧରାଳୀ ଲୁହ ଢଳ ଢଳ ଆଖିରେ ତା ଆଡକୁ ଚାହିଁ ଉତ୍ତର ଦେଲା – ହଁ ମୁଁ ଯିବି । ମୋର ନାଆଟି ଚିଲିକା ପାଣିରେ ବୁଡିଗଲା । ତାର ଥଳକୂଳ ପାଇଲି ନାହିଁ । ପେଟପାଟଣା ଚଲାଇବାର ତାହା ଥିଲା ମୋର ଏକ ମାତ୍ର ସମ୍ବଳ । ମାଛ ଧରି ମୁଁ ପିଲାଙ୍କ ତୁଣ୍ଡରେ ଆହାର ଦିଏ । ଏବେ ପିଲାଏ ଉପାସେ ଭୋକେ ପଡ଼ି କନ୍ଦାକଟା କରିବାରୁ ଆଜି ଯାଉଛି ତାପଙ୍ଗ ଦଳବେହେରାଙ୍କ ପାଖକୁ ମୋର ଦୁଃଖ ଜଣାଇବି । ସେ ନିଶ୍ଚୟ ମୋର ସାହା ହେବେ ।
ଆଖି ଦୁଇଟିକୁ ପୋଛି ଲୋକଟି କହିଲା- ଚାଲ, ମୁଁ ବାଟ ବତାଇ ଦେବି ।
ସେମାନେ ସାଥିହୋଇ ଖୋଜିବାକୁ ଗଲେ । କୋଟ୍ ଭିତରେ ପଶି ସେ ଦାଢ଼ିଆ ଲୋକଟି ହାକିମଙ୍କୁ କହିଲା- ମୁଁ ହେଉଛି ତାପଙ୍ଗ ବଳବେହେରା ଆପଣଙ୍କ ଏଇ ଗରିବ ମାଛ ଧରାଳିକୁ ପୁରସ୍କାର ଦିଅନ୍ତୁ । ସେ ମୋତେ ଆପଣଙ୍କୁ ଧରାଇଦେଲା । ଏହା ଶୁଣି ମାଛଧରାଳି କହିଲା-ଆଜ୍ଞା, ମୋର ଏଇ ପୁରସ୍କାର ଲୋଡ଼ା ନାହିଁ । ମୋର ଭୁଲ ହୋଇଛି । ମୁଁ ଅପରାଧୀ । ମୁଁ ପାପୀ । ବଳବେହେରାଙ୍କ ପରି ମହାତ୍ମାଙ୍କୁ ମୁଁ ଶାସ୍ତି ଦେଉଛି ।
ଇଂରେଜ ହାକିମ ବଳବେହେରାଙ୍କ ଏମିତି ଦୟା ଆଉ ସହାନୁଭୁତି ଦେଖି ଅବାକ୍ ହୋଇଗଲେ । ତାଙ୍କର ମଣିଷପଣିଆ ପାଖରେ ସାହେବଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ଆପେ ଆପେ ନଇଁପଡିଲା ।
ଏଇ ମହା ପୁରୁଷଙ୍କୁ କୌଣସି ଦଣ୍ଡ ନଦେଇ ନଜରବନ୍ଦୀ ଭାବରେ ରଖିବାକୁ କମ୍ପାନୀର କେନ୍ଦ୍ର ଅଫିସ କଲିକତାକୁ ଲେଖାଗଲା | ପରେ ତାଙ୍କୁ ଏଥିରୁ ମଧ୍ଯ ଛାଡି ଦିଆଯାଇଥିଲା |୧୮୩୨ ମସିହାରେ ଏହି ବୀର ପୁରୁଷ ସବୁ ଦିନ ପାଇଁ ତାଙ୍କର ପ୍ରିୟ ମାଟିମାଆ ଠାରୁ ବିଦାୟ ନେଇଥିଲେ |
ଧନ୍ୟ ମାଧବଚନ୍ଦ୍ର! ଧନ୍ୟ ହେ ତାପଙ୍ଗର ଦଳବେହେରା |ଧନ୍ୟ ତୁମର ମାଟିମାଆ ପ୍ରତି ମମତା ; ଧନ୍ୟ ତୁମ୍ଭର ଦୟା ଆ ଉ ତ୍ଯାଗ !!
