ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଚଣକ ଗ୍ରାମରେ ଚଣି ନାମକ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ । ସେ ବ୍ୟକ୍ତି ଆଜୀବକମତାବଲମ୍ବୀ ଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀଙ୍କ ନାମ ଚଣେଶ୍ୱରୀ ଥିଲା । ତାଙ୍କରି ପୁତ୍ର ହେଉଛନ୍ତି ଇତିହାସ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତି ଚାଣକ୍ୟ ।
ଚାଣକ୍ୟ ଜନ୍ମରୁହିଁ ଏକ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଥିଲେ । ସବୁଗୁଡିକ ଦାନ୍ତ ଥାଇ ସେ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ । ମୁନିମାନେ କହିଲେ ଯେ ଦାନ୍ତ ଥାଇ ଜନ୍ମ ହେବା ବ୍ୟକ୍ତି ଭବିଷ୍ୟତରେ ରାଜା ହୁଅନ୍ତି । ଏକଥା ଶୁଣି ପିତା ଚଣି ଶିଶୁର ଦାନ୍ତଗୁଡିକ ଉପାଡି ଦେଲେ, କାରଣ ସେ ଏସବୁ ଭୌତିକ ସୁଖ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଶିଶୁ ଯେପରି ଭବିଷ୍ୟତରେ ବ୍ରହ୍ମାନନ୍ଦ କରି ପାରିବ ତାହା ସେ ଚାହୁଁଥିଲେ । ତା’ପରେ ପୁଣି ମୁନିମାନେ ଭବିଷ୍ୟତବାଣୀ କଲେ ଯେ ଚାଣକ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ଦିନେହେଲେ ବି ରାଜ୍ୟ ଶାସନ କରିବ ।
କାଳକ୍ରମେ ଚାଣକ୍ୟ ବଡ ହେଲେ ଓ ସକଳ ଶାସ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ କଲେ ଓ ସମୟ ଅନୁସାରେ ସେ ଏକ ଗରୀବ କନ୍ୟାକୁ ବିବାହ କଲେ । ଥରେ ସାନ ଭାଇର ବିବାହ ଉତ୍ସବରେ ଯୋଗ ଦେବାପାଇଁ ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ପିତାଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଦୁଇ ବିବାହିତା ଭଉଣୀ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ । ସେମାନେ ଧନୀ ଥିଲେ । ତେଣୁ ସାନ ଭଉଣୀର ଗରୀବ ଅବସ୍ଥା ଦେଖି ତାକୁ ସେମାନେ ବହୁତ ଅପମାନିତ କଲେ । ସେ ଦୁଃଖରେ ଶ୍ୱଶୁର ଘରକୁ ଫେରି ଆସି ସ୍ୱାମୀଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ଏକଥା ଶୁଣି ଧନ ଅର୍ଜ୍ଜନ କରିବାକୁ ସଂକଳ୍ପ କରି ଚାଣକ୍ୟ ଘରୁ ବାହାରି ପଡିଲେ । ଚାଣକ୍ୟ ତ ଶୁଣିଥିଲେ ଯେ ପାଟଳୀପୁତ୍ରର ରାଜା ନନ୍ଦ ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ସତ୍କାର କରିଥା’ନ୍ତି । ସେ ଯାଇ ପାଟଳୀପୁତ୍ରରେ ପହଁଚିଲେ ଓ ଶେଷରେ ସେ ନନ୍ଦଙ୍କ ଦରବାରରେ ଯାଇ ପହଁଚିଲେ । ସେଠାରେ ଏକ ସୁସଜ୍ଜିତ ଆସନ ଦେଖି ତା’ଉପରେ ସେ ବସି ପଡିଲେ, ମାତ୍ର ସେତେବେଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଜା ଦରବାରକୁ ଆସି ନଥାନ୍ତି ।
କିଛି ସମୟ ପରେ ରାଜା ନନ୍ଦ ଓ ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ସେଠାରେ ଆସି ପହଁଚିଲେ । ଜଣେ ପରିଚାରକ ଚାଣକ୍ୟକୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଆସନ ବସିବାକୁ ଦେଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ସେଠାରୁ ଆଉ ଉଠିଲେ ନାହିଁ । ସେ ଏସବୁ ଇଚ୍ଛା କରି କରିଥିଲେ । ତା’ପରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଆସନରେ ତାଙ୍କ ଗଡୁ, ଅନ୍ୟ ଏକ ଆସନରେ ତାଙ୍କ ଲୁଗା, ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଏକ ଆସନରେ ତାଙ୍କ ବାଡି ମଧ୍ୟ ସେ ରଖିଥା’ନ୍ତି । ରାଜଦରବାରରେ ଜଣେ ବିଦେଶୀର ଏପରି ଧୃଷ୍ଟତା ପରିଚାରକ ଆଦୌ ସହ୍ୟ କରି ପାରିଲା ନାହିଁ । ସେ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କୁ ମାରି କରି ସେଠାରୁ ବାହାର କରିଦେଲା । ଏଥିରେ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର କ୍ରୋଧ ଅସହ୍ୟ ହୋଇ ଉଠିଲା । ସେ ଶପଥ କଲେ କି ନନ୍ଦ ବଂଶ ଧ୍ୱଂସ କରିବେ । ତା’ପରେ ସେ ସେଠାରୁ ବାହାରି ଆସିଲେ ।
ପ୍ରଥମରୁହିଁ ଚାଣକ୍ୟ ଜାଣିଥିଲେ କି କୌଣସି ଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିର ସହାୟତାରେହିଁ ସେ ରାଜ୍ୟ ଶାସନ କରିପାରିବେ । ତେଣୁ ସେ ଏକ ଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅନ୍ୱେଷଣ କରୁଥା’ନ୍ତି । ସେ ଇତିମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ଗ୍ରାମ, ନଗର ବୁଲି ସାରିଥା’ନ୍ତି । ବୁଲୁ ବୁଲୁ ଥରେ ସେ ଏକ ଗ୍ରାମରେ ଯାଇ ପହଁଚିଲେ । ସେ ଗ୍ରାମର ଲୋକେ ରାଜାଙ୍କର ମୟୁର ସବୁ ପାଳି ଥାଆନ୍ତି । ସେହି ଗ୍ରାମର ମୁଖିଆଙ୍କର ଝିଅ ସେତେବେଳେ ଗର୍ଭବତୀ ଥାଏ । ସେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର କିରଣ ପାନ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଥାଏ । ଗର୍ଭବତୀ ନାରୀର ଇଚ୍ଛା ପୂରଣ କରିବା କଥା । କିନ୍ତୁ ଏହା ଏକ ଅଜବ କଥା ଥିଲା । ଚାଣକ୍ୟ ଏ ବିଷୟରେ କିଛି ସମୟ ଚିନ୍ତା କରି ଗ୍ରାମ ମୁଖିଆଙ୍କୁ କହିଲେ, “ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ କନ୍ୟାକୁ ଚନ୍ଦ୍ର କିରଣ ପାନ କରାଇ ପାରିବି । କିନ୍ତୁ ତା’ ଗର୍ଭରୁ ଜନ୍ମ ନେଉଥିବା ପୁତ୍ର ମୋ ଦାୟିତ୍ୱରେ ରହିବ ।” ତାଙ୍କ କଥାରେ ସେମାନେ ସମ୍ମତ ହେଲେ ।
ଚାଣକ୍ୟ ଗୋଟିଏ କୁଟୀର ବନାଇଲେ । ସେଥିରେ କୌଣସି ଝରକା ନଥାଏ । ଭିତର ଅନ୍ଧକାର, ଛପର ମଝିରେ ଗୋଟାଏ କଣା କରିଥା’ନ୍ତି ଯେପରିକି ଚନ୍ଦ୍ର କିରଣ ଯାଇ ଘର ମଝିରେ ପଡିବ । ଯେଉଁଠି କିରଣ ପଡିଥାଏ ସେଠାରେ ମିଠା ଦୁଧର ଏକ ପାତ୍ର ରଖା ହୋଇଥାଏ । ତାହା ଚନ୍ଦ୍ରର ଭ୍ରମ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥାଏ । ଗର୍ଭବତୀ ନାରୀ ତାହା ପିଇ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲା । କିଛିଦିନ ପରେ ତା’ର ଗୋଟିଏ ପୁଅ ଜନ୍ମ ହେଲା । ତା’ର ନାମ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ ରଖାଗଲା ।
ତା’ପରେ ଚାଣକ୍ୟ ଧନ ଅର୍ଜନ ପାଇଁ ଦେଶାଟନ କଲେ । କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ସେ ପୁନର୍ବାର ସେହି ଗ୍ରାମକୁ ଫେରି ଆସି ଦେଖିଲେ ତ ଗ୍ରାମ ସୀମାନ୍ତରେ ଗୁଡିଏ ଗାଈଆଳ ପିଲା ଖେଳୁଛନ୍ତି; ତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ ସୁନ୍ଦର ବାଳକ ଏକ ପଥର ଉପରେ ବସି ନିଜକୁ ରାଜା ବୋଲାଉଛି । ଚାଣକ୍ୟ ସେହି ବାଳକକୁ ପରୀକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ କୌତୁକରେ କହିଲେ, “ମହାରାଜ, ମୋତେ କିଛି ଦାନ ଦିଅନ୍ତୁ ।”
ବାଳକ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ କହିଲେ, “ଦେଖନ୍ତୁ, ଦୂରରେ ଚରୁଥିବା ଗୋରୁମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଯାଆନ୍ତୁ । ମୁଁ ଦାନ ଦେଇଛି ଶୁଣିଲେ କେହି ଆପଣଙ୍କୁ ବାଧା ଦେବେ ନାହିଁ ।”
ଚାଣକ୍ୟ ପିଲାର ଉତ୍ତରରେ ଖୁସି ହେଲେ ଓ ଅନ୍ୟ ବାଳକମାନଙ୍କୁ ପଚାରି ବୁଝିଲେ ଯେ ସେହିଁ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ ।
ତା’ପରେ ବାଳକ ସହିତ ଘରକୁ ଫେରି ପିତା ମାତା ଓ ଅଜାଙ୍କ ଠାରୁ ବିଦାୟ ନେଇ ବାଳକକୁ ସାଥିରେ ଧରି ସେ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ଗଲେ । ଅର୍ଜ୍ଜିତ ଧନରେ ସୈନ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କଲେ । କାଳକ୍ରମେ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ ଯୁବା ବୟସ ପ୍ରାପ୍ତ କଲେ ଓ ନାନା ପ୍ରକାର ଯୁଦ୍ଧ କୌଶଳ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କଲେ ।
ଥରେ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କ ଆଦେଶ ଅନୁସାରେ ସେମାନେ ନନ୍ଦଙ୍କ ରାଜ୍ୟ ଆକ୍ରମଣ କଲେ । କିନ୍ତୁ ନନ୍ଦଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାଧିକ ସୈନ୍ୟ ଥିବା ହେତୁ ଏମାନେ ପରାଜିତ ହେଲେ । ଚାଣକ୍ୟ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ ପଳାୟନ କଲେ । ଦୁଇଜଣ ଘୋଡସବାର ସେମାନଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କରିବା ଅଭିପ୍ରାୟରେ ସେମାନଙ୍କର ଅନୁସରଣ କଲେ । ଜଣେ ଘୋଡସବାର ପାଖରେ ପହଁଚିବାରୁ ଚାଣକ୍ୟ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ ଦୌଡି ଦୌଡି ଯାଇ ଏକ ପୋଖରୀ କୂଳରେ ପହଁଚିଲେ । ଚାଣକ୍ୟ ଜଣେ ବାବାଜୀଙ୍କ ଛଦ୍ମବେଶ ଧରି ପୋଖରୀ କୂଳର ଗଛ ତଳେ ବସିଲେ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କୁ ପାଣି ଭିତରେ ଯାଇ ଠିଆ ହେବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ସୈନ୍ୟଟି ସେଠାରେ ପହଁଚି ପଚାରିଲା, “ସାଧୁବାବା, ଏପଟେ କେହି ଦୌଡି ଦୌଡି ଆସିଛି କି?” ସାଧୁବେଶୀ ଚାଣକ୍ୟ ନୀରବରେ ପୋଖରୀସ୍ଥ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କ ଆଡକୁ ଅଙ୍ଗୁଳୀ ନିର୍ଦେଶ କଲେ । ସୈନ୍ୟ ଜଣକ ଘୋଡାରୁ ଓହ୍ଲାଇ ତରବାରୀ ରଖି ପୋଖରୀରେ ପଶିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହେବା ବେଳକୁ ହଠାତ୍ ତରବାରୀ ଉଠାଇ ନେଇ ଚାଣକ୍ୟ ତାହାର ଶିରଚ୍ଛେଦ କଲେ ।
ତା’ପରେ ସେ ଦୁହେଁ ଘୋଡାରେ ବସି ସେଠୁ ପଳାଇଲେ । ବାଟରେ ଚାଣକ୍ୟ ପଚାରିଲେ, “ସୈନିକ ତୁମକୁ ମାରିବାକୁ ଯିବାବେଳେ କିପରି ଲାଗୁଥିଲା ।”
ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ କହିଲେ, “ମୁଁ ତ ଜାଣିଥିଲି ଆପଣ କିଛି ନା କିଛି ନିଶ୍ଚୟ କରିବେ ।”
ତାଙ୍କର ଏଭଳି ଉତ୍ତର ଶୁଣି ଚାଣକ୍ୟ ଖୁସି ହେଲେ । ପୁଣି କିଛି ଦୂର ଯିବା ପରେ ଘୋଡା ଟାପୁର ଶବ୍ଦ ଶୁଣିଲେ ଆହୁରି ଜଣେ ସୈନ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ଅନୁସରଣ କରୁଛି । ସେମାନେ ଯାଇ ଏକ ନଦୀ ଘାଟରେ ପହଁଚିଲେ । ସେଠାରେ ଜଣେ ଧୋବା ଲୁଗା କାଚୁଥାଏ । ଚାଣକ୍ୟ ସେ ଧୋବାକୁ କହିଲେ, “ଏବେ ତୁ ଏଠୁ ଲୁଚି ପଳା । ଜଣେ ସୈନ୍ୟ ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ସବୁ ଧୋବାଙ୍କୁ ବାନ୍ଧି ନେଉ ଅଛି ।” ଏକଥା ଶୁଣି ଧୋବା ପ୍ରାଣ ବିକଳରେ ସେଠୁ ପଳାଇଲା । ଏମାନେ ସେଠାରେ ଧୋବାର କାମ କରିବାରେ ଲାଗିଲେ । ସୈନ୍ୟ କିଛି ବୁଝି ନପାରି ଫେରିବା ବେଳେ ଚାଣକ୍ୟ ତାକୁ ମଧ୍ୟ ବଧ କଲେ ।
ତା’ପରେ ଏ ଦୁଇଜଣ ଘୋଡାରେ ବସି ଆହୁରି ଦୂରକୁ ଗଲେ । ସଂଧ୍ୟାବେଳେ ସେମାନେ ଗୋଟିଏ ଗାଁରେ ଯାଇ ପହଁଚିଲେ; ସେତେବେଳକୁ ଭୋକରେ ସେମାନଙ୍କ ପେଟ ଜଳୁଛି । ଦୁହେଁ ଗ୍ରାମ ସୀମାନ୍ତରେ ଥିବା ଗୋଟିଏ ଘରେ ଯାଇ ପହଁଚିଲେ । ଭିତରକୁ ଚାହିଁ ଦେଖିଲେ ଜଣେ ମଧ୍ୟ ବୟସ୍କ ମହିଳା ତା’ର ଗୁଡିଏ ଛୁଆକୁ କ୍ଷୀରି ଖାଇବାକୁ ଦେଉଛି । ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଛୁଆ ତରବରରେ ତତଲା କ୍ଷୀରି ମଝିରେ ହାତ ବୁଡାଇ ଦେଇ କାନ୍ଦୁଛି । ତା’ ମା’ କହିଲା, “ଆରେ ପୁଅ, ତୁ ଚାଣକ୍ୟ ପରି କ’ଣ ମୂର୍ଖାମୀ କରୁଛୁ?”
ଏକ ଅପରିଚିତା ଗ୍ରାମୀଣ ମହିଳା ମୁଖରୁ ଏପରି କଥା ଶୁଣି ଚାଣକ୍ୟ ତାଙ୍କ ଘର ଭିତରକୁ ଯାଇ ଏହି କଥାର ଅର୍ଥ ପଚାରିଲେ । ମହିଳାଟି କହିଲେ, “ପ୍ରଥମେ ରାଜ୍ୟର ସୀମାନ୍ତ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଥାନ ଉପରେ ବିଜୟ ଲାଭ କରି ପରେ ରାଜଧାନୀ ଆକ୍ରମଣ କରିବା ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର ଉଚିତ୍ ଥିଲା । ହଠାତ୍ ରାଜଧାନୀ ଆକ୍ରମଣ କରିବାରୁହିଁ ସେ ହାରିଗଲେ । ଚାଣକ୍ୟ ସେଠାରୁ ଏହି ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରି ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କୁ ସାଥିରେ ନେଇ ହିମତ୍କୁଟ ନାମକ ରାଜ୍ୟରେ ଯାଇ ପହଁଚିଲେ । ପର୍ବତକ ସେଠାକାର ରାଜା ଥିଲେ । ସେ ପର୍ବତକଙ୍କ ସହିତ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରି ଠିକ୍ କଲେ ଯେ ପର୍ବତକଙ୍କ ସୈନ୍ୟ ସହାୟତାରେ ସେ ନନ୍ଦଙ୍କ ରାଜ୍ୟ ଆକ୍ରମଣ କରିବେ । ରାଜ୍ୟ ଜୟ ପରେ ଅଧେ ପର୍ବତକଙ୍କୁ ସେ ଦାନ କରିବେ । ଏଇ ସର୍ତ୍ତ ରଖି ସେ ନନ୍ଦଙ୍କ ରାଜ୍ୟ ଆକ୍ରମଣ କରି, ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ଦୁର୍ଗ ଜୟ କରି ଚାଲିଥା’ନ୍ତି । ଏମିତି ଯାଇ ଯାଇ ଆଉ ଏକ ନଗରରେ ସେମାନେ ପହଁଚିଲେ ଯାହାକୁକି ସେମାନେ ଆଦୌ ଜିତି ପାରିଲେ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଘେରଉ କରିଥା’ନ୍ତି ।”
ଦିନେ ଚାଣକ୍ୟ ଏକ ତ୍ରିଦଣ୍ଡୀ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ବେଶରେ ନଗର ଭିତରକୁ ଗଲେ । ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ପଚାରିଲେ, “ମହାତ୍ମା, ଏଇ ଶତ୍ରୁ ସୈନ୍ୟମାନେ କେବେ ଏ ରାଜ୍ୟ ଛାଡି ଯିବେ?” ଚାଣକ୍ୟ ପଚାରି ଆଗରୁ ବୁଝିଥିଲେ କି ସେଠାରେ ସପ୍ତମାତୃକାଙ୍କ ମନ୍ଦିରଟିଏ ଅଛି । ସେମାନେ ରାଜ୍ୟକୁ ରକ୍ଷା କରୁଛନ୍ତି । ତେଣୁ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ବେଶଧାରୀ ଚାଣକ୍ୟ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଉତ୍ତର ଦେଲେ, “ଏଇ ସପ୍ତମାତୃକାଙ୍କୁ ମନ୍ଦିରରୁ ବାହାରେ ଆଣି ରଖ ଶତ୍ରୁ ସୈନ୍ୟ ଚାଲିଯିବେ ।”
ସେମାନେ ସେପରି କଲେ । ଚାଣକ୍ୟଙ୍କ ଇସାରା ପାଇ ଶତ୍ରୁମାନେ ମାଡି ଆସୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ପୁଣି ଚାଣକ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ପାଖକୁ ଯାଇ ତାଙ୍କୁ ଦୂରକୁ ହଟାଇ ନେଲେ । ପ୍ରଜାମାନେ ବୁଝିଲେ ଶତ୍ରୁସୈନ୍ୟ ଚାଲିଗଲେଣି । ତେଣୁ ସେମାନେ ଅତି ଆନନ୍ଦରେ ନାଚ ଗୀତ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ସେଇ ସୁଯୋଗରେ ସେମାନେ ଫେରି ଆସି ଆକ୍ରମଣ କଲେ ଓ ରାଜ୍ୟ ଦଖଲ କଲେ ।
ଅନେକ ଦୁର୍ଗ ଓ ନଗରୀ ଜିତିବା ପରେ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କ ସୈନ୍ୟଦଳର ସଂଖ୍ୟା ବଢି ଚାଲିଥାଏ ଓ କ୍ରମେ ସେମାନେ ଅଧିକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହେଉଥା’ନ୍ତି । ଅବଶେଷରେ ସେ ପାଟଳୀପୁତ୍ର ଆକ୍ରମଣ କରି ନନ୍ଦ ରାଜାଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କଲେ । ରାଜ୍ୟ ତାଙ୍କର ହେଲା । କିନ୍ତୁ ଶେଷରେ ସେ ନନ୍ଦରାଜାଙ୍କୁ ଜୀବନ ନେଇ ସେଠାରୁ ଚାଲିଯିବାକୁ କହିଲେ । ସେ କହିଲେ ସେ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ବଡ ରଥ ନେବେ ଓ ସେଇ ରଥରେ ଯାହା ପାରିବେ ନେଇ ଶେଷଥର ପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ଛାଡି ଯିବେ ।
ରାଜା ନନ୍ଦ କୃତଜ୍ଞ ହୋଇ ଦୁଇରାଣୀ ଓ ରାଜକୁମାରୀ ଦୁର୍ଦ୍ଧରାଙ୍କ ସହିତ ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟବାନ ଜିନିଷ ସବୁ ନେଇ ରାଜ୍ୟ ଛାଡିଲେ । ରଥରେ ବସି ଯାଉଥିବା ବେଳେ ବାଟରେ ରାଜକୁମାରୀଙ୍କର ଶୁଭ ଦୃଷ୍ଟି ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କ ଉପରେ ପଡିଲା । ରାଜା ସେ କଥା ବୁଝିପାରି ନିଜ ଝିଅକୁ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କୁ ବରଣ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଲେ । ତା’ପରେ ଚାଣକ୍ୟ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କ ସ୍ୱୀକୃତି ଅନୁସାରେ ରାଜକୁମାରୀ ନିଜ ପିତାଙ୍କ ରଥରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଆସି ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କ ରଥରେ ବସିଲେ । ସେହି ସମୟରେ ରଥର ନଅଟି ଅଂଶ ଭାଙ୍ଗି ପଡିଲା । ଏହା ଏକ ଅଶୁଭ କଥା ଭାବି ରାଜା ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ ସେ କନ୍ୟାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଦ୍ୱିଧା ପ୍ରକାଶ କଲେ । କିନ୍ତୁ ଚାଣକ୍ୟ କହିଲେ, “ବତ୍ସ, ଏହା ଏକ ଶୁଭ ଚିହ୍ନ । ଏହାର ଅର୍ଥ ତୁମରି ବଂଶହିଁ ଏହି ରାଜଗାଦିକୁ ନଅ ପିଢି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶାସନ କରିବ ।”
