ଆମ ବଂଶରେ ଏକୋଇଶିଆ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ନାମକରଣ ଓ ଅନ୍ନପ୍ରାଶନ ଏକା ସାଙ୍ଗରେ ହୁଏ । ମୋର ନାଆଁଟି ମୋର ଜେଜେବାପା ଓ ଜେଜେମାଆ ବାଛିଥିବେ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରେ । ମୋର ବଡ଼ବାପାମାନଙ୍କର ପୁଅମାନଙ୍କ ନାମ ଆଗରୁ ପ୍ରଭାକର, ନିରାକାର, ବଂଶୀଧର ହୋଇଥିଲା । ଶ୍ରଦ୍ଧାକର ନାମଟି ଖାଣ୍ଟି ସମ୍ୱଲପୁରିଆ ନାମ । ଯେପରି ଦିବ୍ୟସିଂହ ନାମଟି ଖାଣ୍ଟି ପୁରିଆ ନାଆଁ, ଦଣ୍ଡପାଣି ଖାଣ୍ଟି ଗଞ୍ଜାମୀ ଓ ଲଡ଼ୁକେଶ୍ୱର ନାମ ନୟାଗଡ଼ ନିବାସୀର; ସେହିପରି ସମ୍ୱଲପୁରିଆ ନାମଟି ଶ୍ରଦ୍ଧାକର ବୋଲି ଚିହ୍ନେଇ ଦିଏ । ଏପରି ନାମ ସମ୍ୱଲପୁର ଜିଲ୍ଲା ବାହାରେ ପ୍ରାୟ ଚଳେ ନାହିଁ । ପୂର୍ବକାଳରେ ନାମକରଣ, ଅନ୍ନପ୍ରାଶନ ଆଦି ସଂସ୍କାରମାନଙ୍କରେ ଯେଉଁ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ବା ମୂଲ୍ୟ ଥିଲା, ଆଜିକାଲି ଆଉ ତାହା ନାହିଁ । ଶୁଭଲଗ୍ନ ଦେଖି ପିଲାଙ୍କୁ ନବବସ୍ତ୍ର ପିନ୍ଧାଇ ପୁରୋହିତଙ୍କର ମନ୍ତ୍ରପାଠ ସହ ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବମାନଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଭାତ ଖୁଆ ଓ ନାଆଁ ଦିଆ ହେଉଥିଲା । ଏହା ପରେ ଦେବମନ୍ଦିରକୁ ଯାଇ ଶିଶୁକୁ ଦେବ ଦର୍ଶନ କରାଇବା ଓ ପରେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଭୋଜନରେ ଆପ୍ୟାୟିତ କରାଇବା ସାଙ୍ଗକୁ ସଂଧ୍ୟା ସମୟରେ ସତ୍ୟନାରାୟଣ ପୂଜା ଅନ୍ନପ୍ରାଶନର ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ଥିଲା ।
ପିଲା ମାନଙ୍କର ପେଟ ଗୋଳମାଳ ନ ହେବାପାଇଁ ଓ ସେମାନଙ୍କର ସାଧାରଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟର ଉନ୍ନତିପାଇଁ ଆଜିକାଲି ‘ଗ୍ରାଇପ୍ ମିକ୍ଶ୍ଚର’ ଆଦି ଔଷଧ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଛି । ମାତ୍ର ସେ ଯୁଗରେ ସେପରି ଔଷଧ ନଥିଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶିଶୁର ବୟସ ବର୍ଷେ, ଦେଢ଼ ବର୍ଷ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତାକୁ ଅତି ଅଳ୍ପ ମାତ୍ରାରେ ଅଫିମ ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଉଥିଲା । ସକାଳେ ଓ ସଂଧ୍ୟାରେ ପିଲାଙ୍କୁ ସେକି ଗାଧୋଇ ଦେଲା ପରେ ସେଇ ଅଫିମରୁ ସାମାନ୍ୟ ଟିକିଏ ଖୁଆଇ ଦେଲେ ପିଲାଏ ବେଶୀ କାନ୍ଦିବେ ନାହିଁ ଓ ସେମାନଙ୍କର ସାଧାରଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଭଲ ରହିବ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଉଥିଲା । ତେଣୁ ମୁଁ ପିଲା ଦିନେ ବର୍ଷେ ଦେଢ଼ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରାୟ ତୋଳାଏ ଅଫିମ ସେବନ କରିଥିବି ବୋଲି ଅନୁମାନ କରୁଛି । ଏହି ଅଫିମ ମୋର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଜୀବନର ଆଳସ୍ୟପରାୟଣତାପାଇଁ କେତେଦୂର ଦାୟୀ, ତାହା ବିଚାର୍ଯ୍ୟ । ଅବଶ୍ୟ ଆଜିକାଲିର ଅଧିକାଂଶ ଔଷଧରେ ଆଲ୍କୋହଲ୍ କିଛି କିଛି ଥାଏ ଓ ତାହା ଆଳସ୍ୟପାଇଁ ଦାୟୀ ନୁହେଁ ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରେ ।
ସେ ଯୁଗରେ ଛୋଟ ଛୋଟ ପିଲାଙ୍କୁ ଖୁଆଇବାପାଇଁ ଅଧିକାଂଶ ଘରେ ଅଫିମ ରଖାଯାଉଥିଲା ଓ ଏହା ଫଳରେ କେବେ କେବେ ଦୁର୍ଘଟଣା ଘଟିବାର ଦେଖା ଯାଉଥିଲା । ଯଦି ମାଆର ଅସାବଧାନତାଯୋଗୁଁ ଓ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଅଫିମ ଫରୁଆ ଛୋଟ ପିଲା ହାତରେ ପଡ଼ିଲା ଓ ସେ ତାହାକୁ ଫିଟାଇ ତହିଁରୁ କିଛି ଖାଇଦେଲା, ତାହାହେଲେ ତାହାର ଜୀବନ ନାଶ ହେବାର ଭୟ । ଏହିପରି ଗୋଟିଏ ଦୁଇଟି ଦୁର୍ଘଟଣା ଘଟିିବାର ମୋର ମନେପଡ଼ୁଛି । ସେ ଯୁଗରେ ବୟସ୍କ ଅଫିମଖୋରଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ସମାଜରେ ଅଧିକ ଥିଲା । ଜଣେ ଅଫିମଖୋର ବୁଢ଼ାକୁ ସାପ କାମୁଡ଼ି ଦେବାରୁ ସାପଟି ମରିଗଲା ଅଥଚ ଲୋକଟିର କୌଣସି କ୍ଷତି ହେଲାନାହିଁ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଶୁଣାଗଲା ।
ସେ ଯୁଗରେ ଛୋଟ ବୟସରୁ ପୁଅମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ଅଳଙ୍କାର ପିନ୍ଧିବାକୁ ହେଉଥିଲା । ମୁଁ ଶୈଶବକାଳରେ ହାତରେ ରୂପାର ବଳା ଯୋଡ଼ିଏ ପିନ୍ଧୁଥିଲି, ଅଣ୍ଟାରେ ରୂପାର ଅଣ୍ଟାସୂତା ବା ଘୁନସ ପିନ୍ଧୁଥିଲି । ସେହି ଅଣ୍ଟାସୂତାଯୋଗୁଁ ବୋଧହୁଏ ମୋର ଅଣ୍ଟାରେ ଘାଆ ହୋଇଥିଲା ଓ ତହିଁର ଚିହ୍ନ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିଛି ।
ମୁଁ ମାଆ ବାପାଙ୍କର ଦ୍ୱିତୀୟ ସନ୍ତାନ ଓ ଏକମାତ୍ର ପୁତ୍ର । ଶୈଶବରେ ମାଆଙ୍କର ସ୍ନେହ କେବଳ କଳ୍ପନାର ବିଷୟ ହୋଇପାରେ । ମାଆ ଅତି ସ୍ନେହମୟୀ ପ୍ରକୃତିର ଥିଲେ । ସେ କେବେ ମୋତେ ତିରସ୍କାର କରି ନାହାନ୍ତି । ମୋର ଦଶ ବର୍ଷ ବୟସରେ ମାଆଙ୍କର କାଳ ହେଲା । ଏଗାର ବର୍ଷରେ ପାଞ୍ଚଟି ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ କରି ବୋଧହୁଏ ତାଙ୍କର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଭାଙ୍ଗିପଡ଼ିଲା । ସେଥିପାଇଁ ୧୯୨୪ ମସିହାରୁ ସେ ରୋଗଶଯ୍ୟାରେ ପଡ଼ିଲେ ଓ ୧୯୨୫ ମସିହା ବୈଶାଖ ମାସ ଦ୍ୱିତୀୟା ଦିନ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହେଲା । ମାଆ ଓଷା ବ୍ରତ କରୁଥିଲେ । ମାର୍ଗଶିର ଗୁରବାର ଦିନ ଏକ ଓଳି ଓପାସ କରୁଥିଲେ । ସେ ଅବସର ସମୟରେ ପୁରାଣମାନ ଗାଆନ୍ତି । ସେ ‘ଚିତ୍ତବୋଧ’ ଓ ‘ହରିବଂଶ’ ଆଦି ଗ୍ରନ୍ଥମାନ ଓ ମାର୍ଗଶିର ମାସରେ ‘ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁରାଣ’ ଗାଉଥିଲେ- ଏ ସବୁ ମୋର ଏବେ ସୁଦ୍ଧା ମନେଅଛି ।
ସେ ସମୟରେ ଘରେ ଘରେ ଚରଖା ଚଳାଇବାପାଇଁ ଆନ୍ଦୋଳନ ହେଉଥାଏ । ସମ୍ୱଲପୁର ଜିଲ୍ଲାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚାଲି ଆସୁଥିବା ପୁରୁଣାକାଳିଆ କାଠ ରହଁଟା ଅନେକ ବିକ୍ରି ହେଉଥାଏ । ବାପା କିନ୍ତୁ ସାଇକେଲ୍ ରିମ୍, ଲୁହା ତାକୁଡ଼ି ଓ କାଠ ସାହାଯ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ଚରଖା ତିଆରି କରିିଥିଲେ ଓ ମୁଁ ସେହି ଚରଖାରେ ସୂତା କାଟିବାର ଅଭ୍ୟାସ କଲି । ଜାତୀୟ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ସୂତାକଟା ଓ ଲୁଗାବୁଣା ଶିଖାଯାଉଥାଏ । ସେ ବିଷୟରେ ଗଣେଶ ପ୍ରସାଦ ପାଢ଼ୀ (ଯେ କି ତହିଁ ପୂର୍ବରୁ ଓଭରସିଓର ଥିଲେ ଓ ଇସ୍ତଫା ଦେଇ ଜାତୀୟ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଯୋଗ ଦେଲେ) ଉତ୍ସାହର ସହିତ ତହିଁର ସଂଗଠନ କରି ଥିଲେ । ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷାଦାନ ଜାତୀୟ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ।
ଜାତୀୟ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଛାତ୍ରମାନେ ରବିବାର ଓ ଛୁଟିଦିନମାନଙ୍କରେ ସହରର ବିଭିନ୍ନ ରାସ୍ତାରେ ଓ ଗଳିମାନଙ୍କରେ ବୁଲି ଖଦଡ଼ କପଡ଼ା ବିକ୍ରି କରିବାକୁ ବାହାରନ୍ତି । ମୁଁ ମଧ୍ୟ ଆମ ଘର ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ଲୁଗା ବିକ୍ରି କରିବାକୁ ବାହାରେ । କାନ୍ଧରେ ଥାନେ, ଦୁଇଥାନ ଖଦି ଲୁଗା ଧରି ସେମାନଙ୍କ ସଂଗେ ବୁଲାବିକାଳିଙ୍କ ପରି ‘ସ୍ୱଦେଶୀ କପଡ଼ା’ ବୋଲି ଡାକି ଡାକି ଯାଏ । ଆମର ଲୁଗା ବିକ୍ରି ହୁଏ । ମୋର ମନେଅଛି, ଥରେ ଲୁଗା ବିକିବାପାଇଁ ସହରର ଚାରିଆଡେ଼ ବୁଲି ବୁଲି ଭୁଲିଆ ପଡ଼ାରେ ଲିଙ୍ଗରାଜ ମେହେରଙ୍କ ଦୋକାନ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଲୁ । ଲିଙ୍ଗରାଜବାବୁ ମୋର ବାପାଙ୍କର ବନ୍ଧୁ । ସେ ମୋର ପରିଚୟ ପାଇ ପଚାରିଲେ ‘ଗଜକ କେତେ ଗିରା ?’ ତୁମେ କପଡ଼ା ଗିରାକୁ କେତେ ଦରରେ ଦେବ ? ମୁଁ ସେତେବେଳକୁ ନିମ୍ନ ପ୍ରାଥମିକ ଶ୍ରେଣୀର ଛାତ୍ର, ସ୍କୁଲ୍ରେ ପଢ଼ା ହେଉଥିବା ଗଜ, ଫୁଟ, ଇଞ୍ଚ ହିସାବରେ ମୁଁ ଓସ୍ତାଦ୍ । କିନ୍ତୁ ଏ ଲୁଗା ମାପ ଗଜ ବିଷୟରେ ମୋର ବିଲ୍କୁଲ୍ ଧାରଣା ନିଥିବାରୁ ମୁଁ ତାଙ୍କର ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେଇ ପାରିଲି ନାହିଁ । ଏହି କଥାଟି ମୋର ସ୍ପଷ୍ଟ ମନେଅଛି । ମୁଁ ଯେତେ ସୂତା କାଟିିଥିଲି, ତାହାକୁ ନେଇ ଗୋଟିଏ ଆଠ ନଅ ହାତ ସମ୍ୱଲପୁର ଶାଢ଼ି ବୁଣା ହୋଇଥିଲା, ମୋର ଛାତ୍ରାବସ୍ଥାରେ ।
ମାଆଙ୍କର ଜୀବନଦୀପ ଧୀରେ ଧୀରେ ଲିଭି ଆସୁଥିଲା । ସେ ରାତିର ଜାଗ୍ରତ ସମୟରେ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରି ଚାଲିଥାଏ । ତହିଁ ଆରଦିନ ସକାଳ ନଅଟାରେ ମାଆଙ୍କର ପରଲୋକ ହେଲା । ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କର ବୟସ ଥିଲା ମାତ୍ର ୩୦ବର୍ଷ ।
ସେ ଦିନରୁ ଅର୍ଦ୍ଧ ଶତାବ୍ଦୀରୁୁ ଅଧିକ ବର୍ଷ ବିତି ଯାଇଛି । ମାତୃ ସ୍ନେହର ସ୍ମୃତିଚିହ୍ନ କ୍ଷୀଣ ହୋଇ ଆସିଛି । କିନ୍ତୁ ସେହି ସ୍ନେହର ଅଭାବ ମନରେ ଚିରସ୍ଥାୟୀ ଛାପ ଆଙ୍କି ଯାଇଛି । ପାଖପଡ଼ିଶା ପିଲାମାନେ ଯେତେବେଳେ ନିଜ ନିଜ ମାଆମାନଙ୍କଠାରୁ ଆଦର ଯତ୍ନ ପାଉଥିଲେ, ତାହା ଦେଖି ମନେ ହୋଇଛି- ମୁଁ କେତେ ଗରିବ ! ମାଆ ବଞ୍ଚିିବା ବେଳେ ମୁଁ ସ୍କୁଲ୍ରୁ ଫେରିବା ବେଳକୁ ତାଙ୍କର ପ୍ରତୀକ୍ଷା, ତାଙ୍କର କୋଳରେ ମୁଣ୍ଡଦେଇ କାନ୍ଦିବାର, ହସିବାର, କଥା କହିବାର ସ୍ମତିକୁ ଦରିଦ୍ରର ସମ୍ୱଳ ପରି ସାଇତି ରଖିଛି ମନର ଗମ୍ଭୀରାରେ । ଅଭାବକୁ ସ୍ୱୀକାର କରିବାକୁ କୁଣ୍ଠାବୋଧ କରି ବହୁବାର ଶିଶୁ ସୁଲଭ କଳ୍ପନା କରିଛି, ଯଦି କେଉଁ ଋଷି, ମୁନି ବା ଭଗବାନ ମାଆଙ୍କର ଶ୍ମଶାନ ଭସ୍ମକୁ ନେଇ ମନ୍ତ୍ରବଳରେ ଜୀବନ୍ୟାସ କରନ୍ତେ, ମାଆଛେଉଣ୍ଡ ପିଲା ସହଜରେ ମୃତ୍ୟୁକୁ ସ୍ୱୀକାର କରନ୍ତା ନାହିଁ ।
ମୁଁ ଦଶ ବର୍ଷର ପିଲା ଥିବାରୁ ମୁଖାଗ୍ନି ଦେବାପାଇଁ ଶ୍ମଶାନକୁ ଯାଇନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଶୁଦ୍ଧ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ମୋଦ୍ୱାରା କରାଇବାପାଇଁ ସମାଜର ଗୁରୁଜନମାନେ ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ । ମୁଁ ସେହି ଦାୟିତ୍ୱ ତୁଲାଇବାକୁ ରାଜି ହେଲି । ଦଶ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତଳେ ଶୋଇବା, ଦିନକୁ ବେଳାଏଁ ଲେଖାଏଁ ପଖାଳ ଖାଇବା, ପ୍ରତିଦିନ ନଦୀ ଘାଟରେ ପିଣ୍ଡ ଦେବା ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟ ମୋ ପକ୍ଷରେ କଷ୍ଟକର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅସାଧ୍ୟ ନଥିଲା । ଅନ୍ଧାର ଓ ପ୍ରେତଭୟ ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଯେତେଦୂର ସମ୍ଭବ ଅଧିକ ଗାୟତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ର ଜପ କରିବାକୁ ବାପାଙ୍କର କାକା ଅନନ୍ତରାମ ସୁଆର ମୋତେ ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ ଓ ମୁଁ ସେହି ପରାମର୍ଶ ଯଥାସାଧ୍ୟ ପାଳନ କଲି । ପୁଷ୍କରଦୋଷ ଖଣ୍ଡନପାଇଁ ଏକାଦଶାହ ରାତିରେ ହୋମ କରିବା ଓ ଅଧ ରାତିରେ ନଦୀଘାଟରେ ପିଣ୍ଡ ଦେବା କଥା ଆଜି ଯାଏ ମନେଅଛି । ଦ୍ୱାଦଶ ଦିନ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଶେଷ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟବ୍ୟସ୍ତତା ଶୋକର ତୀବ୍ରତାକୁ ଆଂଶିକ ଭାବରେ ଉପଶମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଏଥିପାଇଁ ମୋ ପରି ଅଳ୍ପବୟସ୍କ ପିଲାଦ୍ୱାରା ଶୁଦ୍ଧ ଶ୍ରାଦ୍ଧକ୍ରିୟା କରାଇବା ଯଥାଯଥ ହୋଇଥିଲା ।
ଆମ ପଡ଼ାରେ ରହୁଥିବା ଗୋକୁଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପୂଜାରୀଙ୍କ ଝିଅ ମନୋରମାଙ୍କ ସହିତ ମୋର ବିବାହ ସଂପର୍କ ପକ୍କା ହୋଇଗଲା । ସେତେବେଳେ ମୋର ବୟସ ଆଠ ବା ନଅ ବର୍ଷ । ମୋର ଭବିଷ୍ୟତ ପତ୍ନୀଙ୍କର ବୟସ ତିନି ବର୍ଷ । ଆମ ଶାସ୍ତ୍ରକାରମାନେ ଯେଉଁଦିନ ଲେଖିଦେଲେ ‘ନଗ୍ନିକାମୁଦ୍ବହେତ୍ ସ୍ତ୍ରିୟମ୍’ ‘ଅଷ୍ଟବର୍ଷାତ୍ ଭବେତ୍ ଗୌରୀ’ ଆଦି ସେ ସମୟରୁ ହୁଏତ ବିବାହିତା ସ୍ତ୍ରୀର ସତୀତ୍ୱ ସଂରକ୍ଷିିତ ହେବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏ ବିଧାନ କରାଯାଇଥିଲା । ମାତ୍ର ଜାତିର ପୌରୁଷ ଉପରେ ଏହାର ପ୍ରଭାବ ବିଷୟରେ ଶାସ୍ତ୍ରକାରମାନେ ହୁଏତ ଯଥେଷ୍ଟ ଚିନ୍ତା କରି ନଥିଲେ ।
ବିବାହ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦିନଠାରୁ ରାସ୍ତାରେ ଶିଶୁ କନିଆଁ ସାଙ୍ଗରେ କେଉଁଠି ଦେଖାହେଲେ ମୋର ମୁହଁ ବୋଧହୁଏ ଲାଜରେ ଲାଲ୍ ହୋଇ ଯାଉଥିଲା ଓ ସେ ମୋତେ ବର ବୋଲି ମୋଠାରୁ ଲୁଚିବାକୁ ଶିଖୁଥିଲା ତିନି ଚାରି ବର୍ଷ ବୟସରେ । ସେ ଯୁଗର ପିଲା ବର କନିଆଙ୍କର ସଂପର୍କ ଓ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ଲାଜ ଓ ସଙ୍କୋଚ ଥିଲା ଅତି ଗୁରୁତର କଥା । ଆଜି ଏତେ ବର୍ଷ ପରେ ଏପରି ଘଟନା ଅତି ହାସ୍ୟାସ୍ପଦ ମନେ ହେଉଛି, କିନ୍ତୁ ସେ ଯୁଗରେ ତାହା ଥିଲା ସ୍ୱାଭାବିକ ।
ଓଡ଼ିଶାର ଶିକ୍ଷା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ରାଜନୀତି କ୍ଷେତ୍ରର ସୁଖ୍ୟାତ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଡକ୍ଟର ଶ୍ରଦ୍ଧାକର ସୂପକାରଙ୍କ ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ମଧ୍ୟମ ପୁରୁଷ’ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ।
