ରାମରାଜ୍ୟରେ ନ୍ୟାୟ ସମସ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ଥିଲା । କାହାକୁ ଅଧିକ ବା କାହାକୁ କମ୍ ନ୍ୟାୟ ଦିଆ ହେଉ ନଥିଲା । ଯେକୌଣସି ସାଧାରଣ ପ୍ରଜା କୌଣସି ଅଭିଯୋଗ ନେଇ ରାଜାଙ୍କୁ ଭେଟି ପାରୁଥିଲା ଓ ଉପଯୁକ୍ତ ନ୍ୟାୟ ପାଉଥିଲା । ଥରେ ରାତିରେ କୁକୁରଟିଏ ରାଜପ୍ରାସାଦକୁ ଚାହିଁ ଭୁକିଲା, ମନେ ହେଲା ତା’ର ଶେଷ ସମୟ ଅବସ୍ଥିତ ।
ଶ୍ରୀରାମ ନିଦ୍ରାରୁ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇ କୁକୁରଟିକୁ ସ୍ନେହରେ ଆଉଁସି ଦେବାରୁ, କୁକୁରର ସବୁ କ୍ଷତ ଦୂର ହୋଇଗଲା । ସେ କହିଲା, “ହେ ରାମ, ଜଣେ ଯୁବକ ମୋତେ ନିର୍ଦ୍ଦୟ ଭାବରେ ପିଟି ପିଟି ରକ୍ତାକ୍ତ କରି ଦେଇଛି । ସେ ଯୁବକ ଲଫଙ୍ଗା ହୋଇ ଏଣେ ତେଣେ ବୁଲୁଥାଏ; ସେ କିଛିବି କାମ କରେ ନାହିଁ । ମୋର ଅନୁରୋଧ ତାକୁ ଏକ ମନ୍ଦିରର କର୍ତ୍ତା କରି ଦିଅନ୍ତୁ ।”
ତା’ କଥା ଶୁଣି ଶ୍ରୀରାମ ଭାରି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ କହିଲେ, “ଯିଏ ତୁମର କ୍ଷତି କରିଛି ତା’ ପାଇଁ ଦଣ୍ଡ ପ୍ରାର୍ଥନା ନ କରି ଉପକାର ପାଇଁ କିପରି ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛ?”
କୁକୁର କହିଲା, “ଗତ ଜନ୍ମରେ ମୁଁ ଜଣେ ଗୋଟେ ମନ୍ଦିରର କର୍ତ୍ତା ଥିଲି । ହାତରେ ଧନ ପଡିବାରୁ ଯେତେ ଇଚ୍ଛା ଖର୍ଚ୍ଚ କଲି ଓ ନିଜସ୍ୱାର୍ଥ ପାଇଁ ଧନ ଅପହରଣ କଲି । ଫଳରେ ଏ ଜନ୍ମରେ ମୁଁ କୁକୁର ହୋଇ ଜନ୍ମ ହେଲି । ତେଣୁ ତାକୁ ମଧ୍ୟ ମନ୍ଦିରର କର୍ତ୍ତା କରିଦିଅନ୍ତୁ । ଏବେ ଆପଣଙ୍କ ଦିବ୍ୟସ୍ପର୍ଶରେ ମୋର ସମସ୍ତ କଷ୍ଟ ଦୂର ହୋଇଗଲା ଓ ସମସ୍ତ ପାପ ବି କ୍ଷଳନ ହୋଇଗଲା । ମୋ ଜନ୍ମ ସାର୍ଥକ ହେଲା । ଏଣିକି ମୁଁ ଉତ୍ତମ ଜନ୍ମ ନେବି ।” ଏତିକି କହି ସେ କୁକୁରଟି ସେଇଠି ମରିଗଲା ।
ଏକଥା ଶୁଣି ସେହି ଯୁବକଟି ବହୁତ ପଶ୍ଚାତାପ କଲା ଓ କ୍ରମେ ସେ ଭଲ ମଣିଷ ହୋଇଗଲା ।
ଅଶ୍ୱମେଧ ଯଜ୍ଞ ପରେ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଶାସନ ନିର୍ବିଘ୍ନରେ ଚାଲିଲା । ଏମିତି କିଛି ଦିନ ବିତିଗଲା ପରେ ଦିନେ ସ୍ୱୟଂ ଯମ ବ୍ରାହ୍ମଣ ରୂପରେ ଆସି କହିଲେ, “ଶ୍ରୀରାମ, ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ସହିତ ଏକାନ୍ତରେ କୌଣସି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କଥା କହିବାକୁ ଚାହେଁ । ସେଠାକୁ ଯେପରି କେହିବି ନଆସନ୍ତି, ଯଦି କେହି ଆସେ ତେବେ ତାର ମୁଣ୍ଡ କାଟ ହେବ ।”
ଶ୍ରୀରାମ ତାଙ୍କ କଥାକୁ ସ୍ୱୀକାର କଲେ । ସେ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କୁ ଡାକି ତାଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା ବୁଝାଇ କହିଲେ ଓ ତା’ପରେ ସେ ଭିତର କକ୍ଷକୁ ଯମଙ୍କ ସହିତ ଚାଲିଗଲେ । ଯମ କହିଲେ, “ଶ୍ରୀରାମ, ଆପଣ ମହାବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଅବତାର । ଆପଣ ଯେଉଁଥିପାଇଁ ପୃଥିବୀ ଉପରେ ଅବତାର ହୋଇ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ ସେ କାର୍ଯ୍ୟସବୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ସାରିଲାଣି । ମାତା ସୀତା, ଲକ୍ଷ୍ମୀ ରୂପ ଧରି କ୍ଷୀରସାଗରରେ ଆପଣଙ୍କୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି ତେଣୁ ଆପଣଙ୍କୁ ସେଠାକୁ ଯିବାକୁ ହେବ । ଯମ ଏହା ନିବେଦନ କଲା ।”
ଏମାନେ ଭିତରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା ହେବାବେଳେ ଦୁର୍ବାସାମୁନି ଆସି ବାହାରେ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କ ପାଖରେ ପହଁଚି କହିଲେ, “ମୁଁ ଏହିକ୍ଷଣି ଶ୍ରୀରାମଙ୍କୁ ଦେଖା କରିବାକୁ ଚାହେଁ । ଶୀଘ୍ର ଯାଇ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କର ଅନୁମତି ଆଣ । ବିଳମ୍ବ ହେଲେ ଅଭିଶାପ ଦେଇ ସମଗ୍ର ରଘୁବଂଶକୁ ମୁଁ ଧ୍ୱଂସ କରିଦେବି ।”
ଏକଥା ଶୁଣି ଲକ୍ଷ୍ମଣ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଆହୁତି ଦେଇ ଦୁର୍ବାସାଙ୍କ ସକାଶେ ସେହି ଭିତର କକ୍ଷରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଶ୍ରୀରାମଙ୍କୁ ଖବର ଦେଲେ । ଲକ୍ଷ୍ମଣ ପ୍ରବେଶ କରିବା ମାତ୍ରେ ଯମ ସେଠାରୁ ଅନ୍ତର୍ହିତ ହେଲେ । ଶ୍ରୀରାମ ନିଜ ବଚନ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଯାଇ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କର ଶିରଛେଦ ପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଲେ ।
ଗୁରୁଜନମାନେ ଏପରି ଦଣ୍ଡ ଉପରେ ଅନେକ ଆଲୋଚନା କରି କହିଲେ ଦେଶରୁ ବହିଷ୍କାର କରିଦେବା ମୁଣ୍ଡ କାଟିବା ସହିତ ସମାନ । ଶ୍ରୀରାମ ସେମାନଙ୍କ କଥା ସ୍ୱୀକାର କଲେ । କିନ୍ତୁ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସରଜୁ ନଦୀରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ଗତି ପ୍ରାପ୍ତ କଲେ ।
ଏ ସମସ୍ତ ଘଟଣା ଅନ୍ୟ ଦୁଇ ଭାଇଙ୍କୁ କହିବା ପରେ ଶ୍ରୀରାମ ଲବକୁଶଙ୍କର ରାଜ୍ୟାଭିଷେକ ପାଇଁ ଆଜ୍ଞା ଦେଲେ । ଠିକ୍ ସମୟରେ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ କୁଳଗୁରୁ ବଶିଷ୍ଠଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଲବକୁଶଙ୍କର ରାଜ୍ୟ ଅଭିଷେକ କରାଗଲା । ତା’ପରେ ଶ୍ରୀରାମ ହନୁମାନଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ, “ହନୁମାନ, ମୁଁ ଦୀର୍ଘକାଳ ଧରି ରାଜ୍ୟପାଳନ କରିଛି । ଏବେ ମୋର ବିଶ୍ରାମ ଲୋଡା; ମୁଁ ରହେ ବା ନ ରହେ, ମୁଁ ଚାହେଁ ତୁମେ ସେମାନଙ୍କ ସହ ରହିବ ଓ ତାଙ୍କର ଦେଖାଶୁଣା କରିବ । ସେମାନଙ୍କର ଯଥାର୍ଥ ମାର୍ଗ ଦର୍ଶନ କରାଇବ । ରାଜ୍ୟକୁ ରକ୍ଷା କରିବାର ଭାର ମୁଁ ଏବେ ତୁମ ଉପରେ ଛାଡି ଦେଲି । ଲବକୁଶଙ୍କୁ ଉତ୍ତମ ଶାସକ ବନାଇବାର ପ୍ରଧାନ ଦାଇତ୍ତ୍ଵ ମୁଁ ତୁମକୁ ଦେଉଛି ।”
ହନୁମାନ ହାତଯୋଡି ଚୁପ୍ ରହିଲେ । ସରଜୁ ନଦୀକୁ ଯିବାପାଇଁ ଶ୍ରୀରାମ ଏକ ବଡ ଉତ୍ସବ କଲେ । ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ବେଦ ଧ୍ୱନୀରେ ଚାରିଦିଗ ପ୍ରକମ୍ପିତ ହେଉଥିଲା । ଘଂଟା, ବାଦ୍ୟ, ଶଙ୍ଖ, କାହାଳୀ ଆଦି ଖୁବ୍ ବାଜୁଥିଲା । ଶ୍ରୀରାମ ସରଜୁ ନଦୀ ପାଖକୁ ଚାଲି ଚାଲି ଆସିଲେ । ତାଙ୍କ ସହିତ ଶ୍ୱେତଛତ୍ରୀ ଧାରଣ କରି ଭରତ ପଛେ ପଛେ ଚାଲିଲେ । ଉଚ୍ଚ ଅଟ୍ଟାଳିକା ଉପରୁ ପୁଷ୍ପବୃଷ୍ଟି ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ହନୁମାନ ପଛେ ପଛେ ଚାଲିଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କ ମୁହଁରେ ଚିନ୍ତାଗ୍ରସ୍ତ ଥିବାର ଭାବ । ସେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଚାଲୁଥା’ନ୍ତି । ସେହି ବିରାଟ ଶୋଭାଯାତ୍ରା ଅବଶେଷରେ ଯାଇ ସରଜୁ ନଦୀ କୂଳରେ ପହଁଚିଲା । ଶ୍ରୀରାମ ଧୀରେ ଧୀରେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ଭରତ ଶଙ୍ଖ ବଜାଇଲେ । ଶତ୍ରୁଘ୍ନ ଝୁଣାଧୁପ ଆଦି ଜଳାଇଲେ । ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ବେଦପାଠ କରୁଥା’ନ୍ତି । ମଙ୍ଗଳମୟ ବାଦ୍ୟଧ୍ୱନିରେ ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗ କମ୍ପି ଉଠୁଥାଏ । ଭରତ, ଶତ୍ରୁଘ୍ନ ମଧ୍ୟ ନଦୀଜଳ ମଧ୍ୟକୁ ଓହ୍ଲାଇଗଲେ ଓ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କର ଦୁଇ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ରହିଲେ । ଗଭୀର ଜଳକୁ ପ୍ରବେଶ କରି ଶ୍ରୀରାମ ଜନତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଦକ୍ଷିଣ ହସ୍ତରେ ଅଭୟ ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ ଓ ଜନତାଙ୍କୁ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଇ କହିଲେ, “ଆପଣମାନେ ଏଥର ନିଜ ନିଜ ଘରକୁ ଫେରିଯା’ନ୍ତୁ ଓ ଆନନ୍ଦ ମନରେ କାଳ ଅତିବାହିତ କରନ୍ତୁ ।”
ଶୋକ ଗଦ୍ଗଦ୍ ହୋଇ ହନୁମାନ ଲବକୁଶଙ୍କ ପାଖରେ ଥିଲେ, ହଠାତ୍ କହିଲେ, “ପ୍ରଭୂ, ଅପେକ୍ଷା କରନ୍ତୁ, ମୁଁ ବି ଆପଣଙ୍କ ପୂର୍ବରୁ ମୋର ଏହି ଶରୀର ଛାଡି ଦିଏ, ଆପଣଙ୍କ ବିନା ମୋର ଏ ଜୀବନରେ ଆଉ କି ପ୍ରୟୋଜନ ।”
ଶ୍ରୀରାମ କହିଲେ, “ହନୁମାନ ତମେ ତ ଚିରଞ୍ଜିବୀ । ଲବକୁଶଙ୍କୁ ନେଇ ତମେ ଏଠାରୁ ଶୀଘ୍ର ଚାଲିଯାଅ ।” ହନୁମାନ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କର ଅନ୍ତିମ ଆଦେଶ ମାନି ଲବକୁଶଙ୍କୁ ନେଇ ରାଜଭବନ ଫେରିଗଲେ ।
ଶ୍ରୀରାମ ଧୀରେ ଧୀରେ ଗଭୀର ପାଣି ଭିତରକୁ ଚାଲିଗଲେ, ସେ ଆଉ ଦେଖାଗଲେ ନାହିଁ । ତାଙ୍କ ସହ ଭରତ ଓ ଶତୃଘ୍ନ ମଧ୍ୟ ସେହି ଗଭୀର ଜଳରେ କୁଆଡେ ନିଶ୍ଚିହ୍ନ ହୋଇ ଗଲେ । ଶ୍ରୀରାମାବତାରର ସେହିଠାରେହିଁ ସମାପ୍ତ ହେଲା । କ୍ଷୀରସାଗରରେ ବହୁପୂର୍ବରୁ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଶେଷନାଗ ରୂପରେ ପ୍ରଭୂଙ୍କର ଶଯ୍ୟା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ପ୍ରତୀକ୍ଷା କରିଥିଲେ । ଶ୍ରୀରାମ ବିଷ୍ଣୁରୂପ ନେଇ ସେହି ଶଯ୍ୟା ଉପରେ ଆସୀନ ହେଲେ । ଭରତ ଓ ଶତ୍ରୁଘ୍ନ ଶଙ୍ଖଚକ୍ର ରୂପରେ ତାଙ୍କ ହାତରେ ଶୋଭା ପାଇଲେ । ସୀତା ମଧ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ରୂପରେ ପୂର୍ବରୁ ସେଠାରେ ଉପସ୍ଥିତ ଥିଲେ ।
ଦିନେ ଲବକୁଶ ସିଂହାସନରେ ବସି ନିଜର ମାତାପିତାଙ୍କ କଥା ସ୍ମରଣ କରି କାନ୍ଦୁଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଏପରି ଅବସ୍ଥା ଦେଖି ହନୁମାନ ସେମାନଙ୍କୁ ସାନ୍ତ୍ୱନା ଦେଇ କହିଲେ, “ତୁମେ ଦୁହେଁ ରଘୁବଂଶର ଆଲୋକ; ତୁମ ଦୁହିଁଙ୍କ ଉପରେ ସାରା ରାଜ୍ୟର ଶାସନଭାର ନ୍ୟସ୍ତ । ତୁମେମାନେ ଏପରି କ୍ରନ୍ଦନ କରିବା ଆଦୌ ଶୋଭା ପାଉନାହିଁ । ତୁମେ ଯଦି ନିଜ ପିତାମାତାଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ଚାହଁ, ତେବେ ମୁଁ ତୁମମାନଙ୍କୁ ତାହା ଅବଶ୍ୟ ଦେଖାଇବି । ଦେଖ ସେମାନେ ମୋର ହୃଦୟରେ କେତେ ଶାନ୍ତିରେ ରହିଛନ୍ତି ।” ଏତିକି କହି ସେ ନିଜ ବକ୍ଷ ଚିରି ଦେଖାଇଲେ । ଲବକୁଶ ଦେଖିଲେ ହନୁମାନଙ୍କ ହୃଦୟରେ ତାଙ୍କ ମାତାପିତା ରହିଛନ୍ତି । ସେମାନେ ଅଳ୍ପ ଅଳ୍ପ ହସୁଥା’ନ୍ତି ଓ ଆଶୀର୍ବାଦ ବି ଦେଉଥା’ନ୍ତି । ସେହି ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖି ଲବକୁଶ ବହୁତ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲେ ।
ଲବକୁଶ ବଡ ହୋଇ ରାଜ୍ୟଶାସନ ବଡ ସୁଚାରୁ ରୂପେ ଚଳାଇଲେ । ପୂର୍ବର ମଣିପୁରୀ ପଶ୍ଚିମର ମଥୁରାନଗରକୁ ସେମାନେ ନିଜର ଉପରାଜଧାନୀ କଲେ । ସେହି ସମୟରେ ହଠାତ୍ ରାଜ୍ୟ ଉପରେ ଏକ ବିପଦ ପଡିଲା । ଘୋରକଳି ନାମକ ଏକ ନରରାକ୍ଷସ ଦେଶ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କଲା । ତା’ସହିତ ପାହାଡି ଜାତିର ଶାସକ, କୁଶାଣ ପ୍ରଭୃତି ଥିଲେ, ସେ ଉତ୍ତର ଦିଗରୁ ଆକ୍ରମଣ କଲା ଓ ପ୍ରଜାଙ୍କ ଉପରେ ବହୁତ ଅତ୍ୟାଚାର କଲା ।
ଘୋରକଳି ସହିତ କାଳକଳି ନାମକ ସମୁଦ୍ର ରାକ୍ଷସ ହଜାର ହଜାର ନୌକା ନେଇ ଆସି ଆକ୍ରମଣ କଲା । ପୁଣି କାଳକେୟ ଜାତିର ସୈନ୍ୟ କାଳକଳିର ନିର୍ଦ୍ଧେଶରେ ସବୁ ସମ୍ପତ୍ତି ଗୋଟିଏ ଦ୍ୱୀପକୁ ନେଇ ଯାଉଥିଲା । ପ୍ରଜାମାନେ ଅତ୍ୟାଚାରିତ ଓ ଭୟଭୀତ ହେଉଥା’ନ୍ତି; ନିଜର ପ୍ରାଣ ଓ ସମ୍ପତ୍ତି କିପରି ବଞ୍ଚାଇବେ ତାହାର ଉପାୟ ଖୋଜୁଥା’ନ୍ତି । ହନୁମାନ ସେମାନଙ୍କୁ ବୁଝାଇଲେ କି ନିଜର ରକ୍ଷା ଅପେକ୍ଷା ଦେଶର ରକ୍ଷା କଥା ପ୍ରଥମେ ଭାବିବା ଉଚିତ୍ । ହନୁମାନ, ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଓ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧର ନିର୍ଦ୍ଧେଶ ଦେଇ ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଓ ସାହସ ଜାଗ୍ରତ କରାଇଲେ ଓ ସେ ସ୍ୱୟଂ ନିଜେ ଯୁଦ୍ଧ ସ୍ଥଳକୁ ଗଲେ । ହନୁମାନଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ସେମାନେ ରଣକ୍ଷେତ୍ରକୁ ଯାଇ କାଳକଳି ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ କଲେ । ହନୁମାନ ଦୁଇଟି ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରରେ ଶହ ଶହ ମାୟାରୂପ ଧାରଣ କରି ଯୁଦ୍ଧ କଲେ । ତାଙ୍କୁ ସମସ୍ତେ କହିଲେ, “ସାହସୀ ଅଞ୍ଜନେୟ” । କୁଶ ଘୋର ଯୁଦ୍ଧ କରି ନିଜର ଅଗ୍ନିଅସ୍ତ୍ର ଦ୍ୱାରା ଘୋରକଳିକୁ ବଧ କଲେ । ତାଙ୍କ ସୈନ୍ୟମାନେ ଶତୃପକ୍ଷର ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଘଉଡାଇ ଦେଲେ ।
ଲବ କାଳକଳି ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ କରି ତାକୁ ବରୁଣାସ୍ତ୍ର ଦ୍ୱାରା ମାରିଲେ । କାଳକେୟ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅଯୋଧ୍ୟାର ସୈନ୍ୟମାନେ ମାରି ପକାଇଲେ । ହନୁମାନ ତାଙ୍କ ଲାଞ୍ଜରେ ନୌକାମାନଙ୍କୁ ପିଟି ପାଟି ଡୁବାଇ ଦେଲେ । ସେଥିରେ ଥିବା ସୈନ୍ୟମାନେ ପିମ୍ପୁଡି ପରି ପାଣିରେ ଭାସିଗଲେ ।
ଏହିପରି ଦୁଇଟି ବିପୁଳ ବିଜୟ ପରେ ହନୁମାନ ପ୍ରଜା ଓ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ କହିଲେ, “ରାମଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଶାସିତ ରାମରାଜ୍ୟର ସମସ୍ତ ପ୍ରଜା ଲବକୁଶଙ୍କର ଭାଇ । ଭାଇମାନେ ଏକାଠି ରହିବେ, ଏକାଠି ଚଳିବେ, ଶତ୍ରୁ ଆସିଲେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ଯୁଦ୍ଧ କରି ଦେଶ ରକ୍ଷା କରିବେ । କାରଣ ଦେଶ ତ ତୁମରି । ଜଣକର ଦୁଃଖ ବା କଷ୍ଟ ସମସ୍ତଙ୍କ ଦୁଃଖ ହେବା କଥା ଓ ସମସ୍ତେ ତାହାର ନିବାରଣ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା ଉଚିତ୍ । ସେହିପରି ସୁଖ ଆନନ୍ଦ ମଧ୍ୟ ସମସ୍ତେ ଉପଭୋଗ କରିବା ଉଚିତ୍ ।” ଏହିପରି ନାନା କଥା କହି ସେ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ସାହ, ଆନନ୍ଦ ଜାଗ୍ରତ କରାଇଲେ । ଏବେ ଯୁଦ୍ଧ ତ ସମାପ୍ତ ହେଲା । ଆଉ କୌଣସି ରାକ୍ଷସ ବା ମନୁଷ୍ୟ, ଅଯୋଧ୍ୟା ଆକ୍ରମଣ କରିବାକୁ ସ୍ୱପ୍ନରେ ସୁଦ୍ଧା ଭାବିଲେ ନାହିଁ । ତା’ପରେ ଲବକୁଶ ହନୁମାନଙ୍କୁ ବିଦାୟ ଦେଇ ଗନ୍ଧମାର୍ଦନ ପର୍ବତ ଉପରେ ତାଙ୍କୁ ଛାଡି ଆସିଲେ । ହନୁମାନ ସେମାନଙ୍କୁ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଲେ ଓ କହିଲେ ଯେ ସେମାନେ ଯେପରି ରଘୁବଂଶର ଗୌରବକୁ ଜାଜୁଲ୍ୟମାନ ରଖିବେ । ଦୀର୍ଘଜୀବି ହେବେ ଓ ସୁଖ ସନ୍ତୋଷର ରାଜ୍ୟ ଶାସନ କରିବେ । ଜନତାଙ୍କୁ ଉଦ୍ବୋଧନ ଦେଇ ସେ କହିଲେ ଯେ ରାମଙ୍କ ସୈନ୍ୟ ହୋଇ ରହିଲେ ବାହ୍ୟଶତ୍ରୁ ଆଉ କେବେବି କିଛି କରିବାକୁ ସାହସ କରିବେ ନାହିଁ । ସେମାନେ ଏକତ୍ର ହୋଇ ସବୁ କଲେ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅସମ୍ଭବ ହୋଇ କିଛି ରହିବ ନାହିଁ ।
ପ୍ରଜାମାନେ ହାତ ଯୋଡି ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କଲେ ଓ “ବୀର ହନୁମାନଙ୍କର ଜୟ” ବୋଲି କହି ହନୁମାନଙ୍କର ଜୟଜୟକାର କଲେ । ତା’ପରେ ହନୁମାନ ତପସ୍ୟା କରିବାକୁ ଗନ୍ଧମାର୍ଦ୍ଦନ ପର୍ବତକୁ ଚାଲିଗଲେ । ଲବକୁଶ ସୁଚାରୁ ରୂପେ ରାଜ୍ୟଶାସନ କଲେ । ଅଯୋଧ୍ୟାବାସୀ ଶାନ୍ତିରେ ରହିଲେ ।
ହନୁମାନ ଯେତେବେଳେ ତପସ୍ୟାରେ ଲୀନ ଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ଥରେ ତାଙ୍କ ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ ହେଲା । ସେ ଆଖି ଖୋଲି ଦେଖିଲେ ଯେ ପର୍ବତ ଛୋଟ ହୋଇଯାଇଛି । ବଡବଡ ଦ୍ରୁମମାନେ ଛୋଟ ଗଛ ପରି ଲାଗୁଛନ୍ତି । ହାତୀ ମୂଷା ପରି ଲାଗୁଛି । ସେ ମନଧ୍ୟାନ ଦେଇ ଆକାଶକୁ ଚାହିଁଲେ । ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳ ଧ୍ରୁବ ତାରାଠାରୁ ଦୂରରେ ଅଛି । ସେ ଜାଣିଲେ ଯେ ଯୁଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି । ସେତେବେଳେ ତ୍ରିକାଳଦର୍ଶୀ ନାରଦ ସେଠାକୁ ଆସି ତାଙ୍କୁ କହିଲେ, “ଏବେ ଦ୍ୱାପର ଯୁଗ ଚାଲିଛି । ପ୍ରଥମପାଦ ମାତ୍ର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ଏହି ଦ୍ୱାପର ଯୁଗର ଚତୁର୍ଥ ପାଦରେ ତୁମେ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି ପାରିବ ।” ନାରଦ ଏତିକି କହି ସେଠାରୁ ଚାଲିଗଲେ । ହନୁମାନ ପୁନଶ୍ଚ ତପସ୍ୟାରେ ଲୀନ ହୋଇଗଲେ ।
ବିଶେଷ ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ:- କେତେକ କାହାଣୀ ମନୋରଞ୍ଜନ ଏବଂ ନୀତି ଶିକ୍ଷା ଉବ୍ଦେଶ୍ୟରେ କେବଳ ମନଗଢା ବା କଳ୍ପନା ଭାବଧାରା ଦ୍ୱାରାହିଁ ପ୍ରତିବେସିତ। କିଛି କାହାଣୀରେ କିଛି ମାତ୍ରାରେ ସତ୍ୟତା ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା ମନଗଢା କଥା ଦ୍ୱାରା ବର୍ଣ୍ଣିତ ଏବଂ ବଢ଼େଇ ଚଢେଇ ଲିଖିତ । ଯଦି କୌଣସି କାହାଣୀରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଆଧାର ନଥାଏ ତାକୁ ସତ୍ୟ ମାନିବା ଅନୁଚିତ୍। ଅନ୍ୟ କେତେକ କାହାଣୀ ମନୋରଞ୍ଜନ ଏବଂ ନୀତି ଶିକ୍ଷା ଉବ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଲେଖା ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେଗୁଡିକ ଜାତି, ଅନ୍ଧବିଶ୍ୱାସ, ତର୍କ ହୀନତା, ଧର୍ମ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ପ୍ରଚାର ଉଦ୍ଧେଶ୍ୟରେ ଲିଖିତ ଧୁର୍ତ୍ତ ଗପ ତେଣୁ ତାକୁ ସତ୍ୟ ମାନିବା ଅନୁଚିତ୍ । ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର କାଳ୍ପନିକସ୍ତର ବାସ୍ତବିକତା ସହ ମେଳନଖାଏ ଏବଂ ଅନ୍ଧବିସ୍ଵାଶର ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ଅଜ୍ଞାନତାର ଜନନୀ ହୁଏ ତେବେ ଏହାକୁ ମାନସିକ ବିକୃତତା କୁହାଯାଏ ।
