ପିଲାଦିନେ ମିଞ୍ଜି ମିଞ୍ଜି ଲଣ୍ଠନ ଆଲୁଅରେ ମୁଁ ମାମା କୋଳରେ ଶୋଇପଡେ଼ । ମାମା ରଙ୍ଗବତୀ କନ୍ୟା କଥା, ରଜାପୁଅ କଥା, କଲରେଇ ବେଣ୍ଟ କଥା, ଜ୍ଞାନଦା ମାଲୁଣୀ କାକେତେ କାହାଣୀ କହେ ।
ଅଧ ରାତିରେ ମହାବଳ ବାଘ ଗର୍ଜନ ଶୁଣାଯାଏ ବେରେଣା ନଟାରୁ । କେବେକେବେ ଶୁଣାଯାଏ ଖୋରଧା ସହର ଉତ୍ତରପଟ, ବରୁଣେଇ ପାହାଡ଼ ଆଡ଼ୁ । ମାମା କହେ, ବାଘ ସେପଟ ଜଙ୍ଗଲରୁ ଏପଟ ଜଙ୍ଗଲକୁ ଆସୁଛି । ବାଘ ହେଣ୍ଟାଳ ଶୁଣାଯିବା ପରେ ମାଙ୍କଡ଼ମାନେ ଗଛ ଉପରେ ଖେଁ ଖେଁ କରି ଖେଙ୍କାରି ଉଠନ୍ତି; ବିଲୁଆମାନେ ବି ବିକଟାଳ ରଡ଼ି ଛାଡ଼ନ୍ତି । ଭୟରେ ମୋ ଦିହ ହେମାଳ ହୋଇଯାଏ । ମାମା ମତେ କୁଣ୍ଢାଇ ଶୁଆଇପକାଏ । ଆଜିକାଲି ଆଉ ଆମ ଗାଁ ଜଙ୍ଗଲରେ କି ଆଖପାଖ ଜଙ୍ଗଲରେ ବାଘରଡ଼ି ଶୁଣାଯାଏ ନାହିଁ । ବାଘ ଫାଗ କୁଆଡେ଼ ଗଲେଣି । ମୋ ପିଲାଦିନେ ଜଙ୍ଗଲ ଭରି ଜନ୍ତୁ ଥିଲେ । ବାଘ, ହେଟା, ବାର୍ହା, ମିରିଗ, ଠେକୁଆ, ଗଧିଆ ଜଙ୍ଗଲରେ ରହିିଥିଲେ । ମହାବଳ ବାଘ କେବେ କେବେ ଅନ୍ୟ କେଉଁ ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲରୁ ଆସି ଗର୍ଜନ ଛାଡ଼ୁଥିଲା; ଗୋଟାଏ ଦି’ଟା ଗୋରୁ ଛେଳି ମଧ୍ୟ ଖାଇଛି; ମଣିଷ ଖାଇିବାର ଶୁଣାନାହିଁ । ବାଘ ଏପଟ ଜଙ୍ଗଲରୁ ସେପଟକୁ ଗଲାବେଳେ କିମ୍ୱା ସେପଟୁ ଏପଟ ଜଙ୍ଗଲ ପାର ହେଲାବେଳେ ଯେତେବେଳେ ଗର୍ଜନ କରେ, ମନେହୁଏ, ଯେମିତି ଆମ ବାଡ଼ିପଟ ତୋଟା ଭିତରେ ଗର୍ଜୁଛି । ସେ ଗର୍ଜନ ଶୁଣିଲେ ଗର୍ଭିିଣୀ ନାରୀ ପେଟରୁ ପିଲା ଖସି ପଡ଼ିବ । ବିଲପଦା, ନିଶୂନ ଟାଙ୍ଗଣା ଭୂଇଁ ସବୁ ଯିମିତି ଭୟରେ ଜଡ଼ସଡ଼ ହୋଇଉଠେ । ମୁଁ ମାମା କୋଳରେ ଶୋଇ ଶୀତେଇ ଉଠେ । କେବେ କେବେ ମାମା କହେ, ମହାବଳ ବାଘ ଜୋରର ମାଙ୍କଡ଼ଖିଆ ବନ୍ଧରୁ ପାଣି ପିଇବାକୁ ଆସିଛି । ମାଙ୍କଡ଼ଖିଆ ବନ୍ଧଟା ଖୋରଧା ଟାଉନ୍ ପଶ୍ଚିମପଟ ଓ ଆମ ଗାଁ ମଝିରେ । କେବେ କେବେ ଝଡ଼ ବର୍ଷା ରାତିରେ ମହାବଳ ବାଘ ରାତିସାରା ଗର୍ଜୁଥାଏ । ବଡ଼ି ପାହାନ୍ତାରେ ଯାଇ ବନ୍ଦ ହୁଏ ତା’ର ହେଣ୍ଟାଳ ଶବ୍ଦ ।
ରାତିରେ ପେଚା, ବଣକୁକୁଡ଼ା ଆଉ ବିଲୁଆ ବୋବାନ୍ତି । ମାମା କହେ କ’ଣ ଅମଙ୍ଗଳ ଘଟିବ । ଆମ କୁଟୁମ୍ୱରେ କିଏ ବୁଢ଼ା ବୁଢ଼ୀ ବାଧକା ପଡ଼ିିଥିଲେ ତା’ ସମ୍ୱନ୍ଧରେ ମନକୁ ମନ ପାପ ଛୁଏଁ । ପେଚା ଓ ହୁଁ ହାଁ ବୋବାଳି ଅଂଧାର ରାତିରେ ବଡ଼ ବିକଟାଳ ଶୁଣାଯାଏ । କେଉଁ ଗିଲଗଛ ନଟିରେ କି କେଉଁ କଣ୍ଟେଇ କୋଳି ଗଛବୁଦା ଉପରେ ସେମାନେ ବୋବେଇ ଉଠନ୍ତି । ଶୀତଦିନେ ଅଣ୍ଡିରା ବିଲୁଆ ଖୁବ୍ ଜୋର୍ରେ ଡାକଛାଡେ଼ । ସେ ରଡ଼ି କୁଆଡେ଼ ଭାରି ଅମଙ୍ଗଳିଆ ।
ଗାଆଁରେ ଦଣ୍ଡ ଯାତ୍ରା ହୁଏ, ଖୋରଧାର ଚଇତି ଘୋଡ଼ା ନାଚ ଆସେ । ଖୋରଧା ପାଖରେ କେତେ ଗାଆଁରେ ଝାମୁଯାତ୍ରା ହୁଏ । ପଣାସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ଡହଡହ ରଡ଼ ନିଆଁ ଉପରେ କାଳିଶି ବେତ ହଲାଇ ଚାଲେ, ନାଚେ, କୁଦେ । ତା’ର ଗୋଡ଼ କିଛି ହୁଏ ନାହିଁ । ବାଙ୍କି ଝାମୁଯାତ ଖୁବ୍ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଚର୍ଚ୍ଚିକା ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ଝାମୁଯାତ ଦେଖିବାକୁ ବହୁ ଦୂରରୁ ଲୋକମାନେ ଶଗଡ଼ ଗାଡ଼ିରେ ଆସନ୍ତି । ସବୁଠି କାଳିଶିମାନେ ସ୍ତ୍ରୀଲୋକ ପରି (ମାତ୍ର କଛାମାରି) ବେଶ ପିନ୍ଧି ଜଳନ୍ତା ଅଙ୍ଗାର ଉପରେ ଚାଲନ୍ତି । ଟ୍ରେଂଚ ଭଳି ଲମ୍ୱା ଲମ୍ୱା ଗୋହି ଖୋଳା ଯାଇଥାଏ । ସେଥିରେ ବଡ଼ବଡ଼ କାଠ ଖଞ୍ଜି ନିଆଁ ଲଗାଇ ଦିଅନ୍ତି । କାଠ ଜଳିଯାଇ ରଡ଼ ହୋଇଗଲେ କାଳିଶି ତା’ ଉପରେ ଚାଲେ । କାଳିଶି କାଛେଣି ଓ କାଂଚଲା ପିନ୍ଧିଥାଏ । ମୁଣ୍ଡରେ ଜୁଡ଼ା ପାରି ଏକ ରୁମାଲ୍ ଭଳି କପଡ଼ା ବାନ୍ଧିଥାଏ ।
ପିଲାଦିନେ ଚତୁର୍ମାସ୍ୟା ଦିନ ମେଘ ଦେଖିଲେ ମୁଁ ଅବାକ୍ ହୋଇ ଯାଉଥିଲି । ସାରା ଦେହରେ ରୋମାଞ୍ଚ ଅନୁଭବ କରୁଥିଲି । ତାଳ ତମାଳ ଗଛ ମାନ ଉପରେ କଳା ବଉଦ ଭେଳା ଭେଳା ହୋଇ ଭାସି ଆସେ । ବରୁଣେଇ ପାହାଡ଼ ବଣ ଉପରେ ହାତୀ ପରି ଗର୍ଜନ ଛାଡ଼ି ଧାଡ଼ିମାଳ ଧାନକ୍ଷେତ ଉପରେ କଳାହାଣ୍ଡିଆ ମେଘ ଘୋଟି ଆସିଲେ ତା ତଳେ ଦୁଇ ତିନିଟି ଧଳା ଧଳା ହଂସ ଧାଡ଼ି ପ୍ରାୟ ଚେତା ବୁଡ଼ାଇ ଦିଏ । ପରେ ପଢ଼ିଲି, ରାମକୃଷ୍ଣ ପରମହଂସ ତାଙ୍କ ବାଲ୍ୟାବସ୍ଥାରେ କୁଆଡେ଼ ଧାନ ବିଲ ଭିତରେ ଯାଉ ଯାଉ ଥରେ କଳାବଉଦ ତଳେ ହଂସ-ଧାଡ଼ି ଦେଖି ବେହୋସ ହୋଇଯାଇଥିଲେ । ତାଙ୍କର ସମାଧିଯୋଗ ହୋଇଥିଲା । କାଳିଦାସଙ୍କର ‘ଆଷାଢ଼ସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ଦିବସେ’ କିମ୍ୱା ଜୟଦେବ କବିଙ୍କର ମେଘ ମେଦୁର ଆକାଶ ତଳେ ଶ୍ୟାମଳ ବନଭୂମି କଥା କେଉଁ ଭାରତୀୟ ଭୁଲିପାରେ ?
ଏଇ ମେଘ ମୋତେ ବାରମ୍ୱାର ବିହ୍ୱଳ ରେମାଞ୍ଚିତ କରିଛି, ଶ୍ୟାମଳ ଶୈଶବରୁ ଆଜିଯାଏଁ । ମୁଁ ବିଭୋର ହୋଇ ଯାଇଛି । ଭାରତୀୟ ମୌସୁମୀର ସ୍ନିଗ୍ଧ ସଜଳ ସ୍ପର୍ଶ ମୁଁ ଅନ୍ୟ କେଉଁଠି ପାଇନାହିଁ । ତାହା କେବଳ ଓଡ଼ିଶା ଓ ବଙ୍ଗଳା ଛଡ଼ା । ଆନ୍ଧ୍ରର ବର୍ଷା ମୋତେ ବିହ୍ୱଳ କରିଛି, କିନ୍ତୁ ଅଭିଭୂତ କରିପାରି ନାହିଁ । ସେଠାରେ ତାଳ, ତମାଳ, ନାରିକେଳ ତୋଟା ଉପରେ ବର୍ଷାର ନୂପୁର ଝମକ ସତରେ ବଡ଼ ଉଲ୍ଲାସକର, କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଶା ପରି ପ୍ରାଣମତାଣିଆ ନୁହେଁ । ନୁଆଁଣିଆ ଚାଳ ଉପରୁ ପ୍ରଥମ ଟୋପା ଟୋପା ବର୍ଷା ପାଣି ସତରେ ଭଲ ଲାଗେ । ମାଟିର ବାସ୍ନାରେ ପ୍ରାଣମନ ପୁଲକି ଉଠେ ।
ଆମ ଗାଁରେ ଛୋଟ ଜଙ୍ଗଲଟି ଉପରେ ଯେତେବେଳେ କଳାଘୁମ ମେଘ ଘୋଟିଆସେ, ବଡ଼ ବଡ଼ ଗଛ ବୃକ୍ଷ ପବନରେ ଦୋହଲି ଉଠନ୍ତି, ମୁଁ ତ୍ରସ୍ତ ଚଞ୍ଚଳ ହୋଇଉଠେ । ବଡ଼ ବର୍ଷାରେ ଦାଣ୍ଡରେ ଆଣ୍ଠୁଏ ପାଣି ଚାଲେ । ଆମେ କାଗଜରେ ଡଙ୍ଗା ତିଆରି କରି ଭସାଇ ଦେଉ । କଦଳୀପଟୁକା ମଧ୍ୟ ଛାଡ଼ି ଦେଉ ପାଣିରେ । ବହୁ କୀଟ ପତଙ୍ଗ, ଜନ୍ଦା ପିମ୍ପୁଡ଼ିଙ୍କୁ ଗାମୁଛାରେ କାନିଖିଆ ଦେଇ ପାଣିରୁ ଉଦ୍ଧାର କରି ଶୁଖିଲାରେ ଛାଡ଼ୁ । ବହୁ ଝିଣ୍ଟିକାଙ୍କୁ ମୁଁ ଛତା ପତେଇ ଛାଣି ଉପରେ ଛାଡ଼ିଛି । ଇଏ ଥିଲା ଗୋଟେ ଆନନ୍ଦ; ଖେଳ ନୁହେଁ । ବର୍ଷା ପରି ପ୍ରାଣ ଉଚ୍ଚାଣିଆ ଜିନିଷ ଏ ପୃଥିବୀରେ କିଛି ନାହିଁ ।
ଏବେ ତ ଗତ କେତେ ବର୍ଷ ହେଲା ଓଡ଼ିଶାରେ ବେଶୀଭାଗ ସମୟ ରହୁଛି; ତେବେ ପ୍ରତି ବର୍ଷ ବା ପ୍ରତି ଦୁଇ ବର୍ଷରେ ଲଣ୍ଡନ ବା ଅନ୍ୟ କେଉଁ ବିଦେଶ ଯିବାକୁ ହୁଏ, କୌଣସି ନା କୌଣସି କାମରେ । ଯୁଆଡେ଼ ଗଲେ ବି ଫେରିଲା ବେଳେ ପ୍ରାୟ ଲଣ୍ଡନ ଦେଇ ଫେରେ । ଲଣ୍ଡନରେ ତ ପ୍ରାୟ ସବୁବେଳେ ବର୍ଷା ଲାଗି ରହିଛି । ମାତ୍ର ଜଣେ କିପରି ଅବସନ୍ନ ଓ ଉଦାସିଆ ବୋଧକରେ । ଗୋଟାଏ କିମିତି ଏକଘରକିଆ ଭାବ ମନକୁ ଆଚ୍ଛନ୍ନ କରେ । ଫୂର୍ତ୍ତି ନାହିଁ । ମନ ପ୍ରାଣ ନିସ୍ତେଜ । ସବୁ କିଛି ବିମର୍ଷ ମନେହୁଏ ।
କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଶାର ବର୍ଷା ସୃଷ୍ଟି କରେ ଅପୂର୍ବ ମାଦକତା । ତା’ର ମୃଦୁ ଦୁଷ୍ଟାମି ଖୁବ୍ ଭଲଲାଗେ । କେତେବେଳେ ସେ ଚିନିଚମ୍ପାର ଗାଲ ଚିପିଦିଏ, କେତେବେଳେ ରାଧାତମାଳର ଓଠ ଚୁଷିଦିଏ ଏବଂ ମଧୁମାଳତୀକୁ କରେ ଅସ୍ତବ୍ୟସ୍ତ । ଏଠାରେ ବର୍ଷାର ମନରେ ଆଣେ ଏକ ଘରବାହୁଡ଼ା ଭାବ(ନଷ୍ଟାଲଜିଆ); କହିଯାଏ, ‘ହେଇ ଶୁଣ, ସିଏ ଡାକୁଛି’- କିନ୍ତୁ କିଏ ଡାକୁଛି, କିଛି ଜଣାପଡେ଼ ନାହିଁ ।
ବୁଦୁବୁଦିଆ ଟାଙ୍ଗିଟାଙ୍ଗଣ ଉପରେ ବର୍ଷାର ଘୁଙ୍ଗୁର ବାଜିଉଠେ ରୁମଝୁମ ହୋଇ । ବଣ ଜଙ୍ଗଲ ଓ ପାହାଡ଼ ଥରାଇ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଏକ ନୂତନ ଶଙ୍କରାଭରଣ । ଓଡ଼ିଶାର ବୃଷ୍ଟି ମୋ ମନରେ ଗଭୀର ରେଖା କାଟିଛି ।
‘ଅକାଳ ମେଘର ଶ୍ୟାମଳ ଅତ୍ୟାଚାର /ମନ ଉପରେ ରଖିଗଲା ମୋର ନରମ ଚିହ୍ନ ତାର / ଚାରିଆଡ଼ ମେଘର ଘନଘଟା / କ୍ଷେତେ କ୍ଷେତେ ଧାନର ବିଜୁଳିଛଟା ।
ଆଜି ସକାଳେ ଦେଖାହୋଇଗଲା ଗ୍ରାମର ପଥପ୍ରାନ୍ତେ/ ଉ:ପ୍ରା: ସ୍କୁଲ୍ର ଛାତ୍ରୀ ବିନୋଦିନୀ ଷଡ଼ଙ୍ଗୀର ସୋ/ଗତ ସାଲେ ଦେଖିଥିଲି ଥିଲା ନିହାତି ସାନ/ ହସି କହିଲା ପଢ଼ୁଛି ସିଏ ‘ସାହିତ୍ୟ ସୋପାନ’ । ତା’ର ଲଘୁ ହାତରେ ସରଳ ହସ୍ତାକ୍ଷର/ଆଣିଲା ଡାକି ବର୍ଷା ଅବା ଅଦିନ ମେଘର ।’
(‘ଅଦିନ ମେଘ’- ପାଣ୍ତଲିପି)
ମାମା ରାତିରେ କୋଳରେ ଶୁଆଇ ରଙ୍ଗବତୀ କଥା କହେ- ସେ ଭାରି ସୁନ୍ଦରୀ ତ; ଗୋରା ତକତକ ତନୁପାତଳୀ ଝିଅ । ବଡ଼ହେଲେ ମୋ’ ବୋହୂ ରଙ୍ଗବତୀ କନ୍ୟା ପରି ହେବ । ମୁଁ କିରିକିରି ହେଇ ହସିଉଠେ । ଏ ସବୁ କଥା ମୁଁ ବଡ଼ ହେଲା ପରେ ମାମା ଓ ଖୁଡ଼ୀମାନଙ୍କ ମୁହଁରୁ ଶୁଣିଛି । ଛୁଆ ବେଳେ ମୁଁ କ’ଣ କରୁଥିଲି, ସେସବୁ କଥା ସେମାନେ ବେଳେ ବେଳେ କହି ବସନ୍ତି । ମୁଁ କଳ୍ପନା କରେ ରଙ୍ଗବତୀକୁ, ସେ କିପରି ହୋଇଥିବ !
ମାମା ମୋତେ ରଙ୍ଗବତୀ କଥା କହି ବାସ୍ତବତାଠାରୁ ଦୂରକୁ ନେଇଯିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିଲା । ମୁଁ ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖୁଥିଲି ଏକ ଗୋରୀ ସୁନ୍ଦରୀ ଝିଅର, ଯିଏ ତା’ର ସାପ ପରି ଲମ୍ୱ ବେଣୀକୁ ହଲାଇ କେବଳ ମୋତେ ହିଁ ଡାକୁଥିବ ଏବଂ ମୋପାଇଁ ଅପେକ୍ଷା କରି ବସିଥିବ । ବେଳେବେଳେ ପୁଣି ବିରୋଧାଭାସ ସୃଷ୍ଟି କରି ମାମା କହିବ, ରଙ୍ଗବତୀ ଏଇ ହାଣ୍ଡିଶାଳ ଘର ରୁଅ ପରି, ଯାହାର ଅର୍ଥ ତ୍ରିପଣ୍ଡ କାଳୀ । ପ୍ରତିବାଦ କରି ମୁଁ କହେ- ‘ନା, ନା ।’ ନୂଆଖୁଡ଼ୀ ଆସି ମୋ ପଟ ନେଇ କହିବେ- ‘ନାଇଁମ ବୁଢ଼ା ବୋହୂ ଶଙ୍ଖ ମଲମଲ ପ୍ରତିମା ପରି ତକତକ ଗୋରା ।’ ମୁଁ କିରିକିରି କରି ହସି ଉଠେ । ଏଇ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଭିତରେ- ଏଇ କ’ଣ ହେବ, କ’ଣ ନାହିଁ ଭିତରେ କଟିଯାଏ ପିଲାଦିନ । ପିଲାଟା କ’ଣ ହୋଇପାରେ ଅପେକ୍ଷା ପିଲାଟା କ’ଣ ନହୋଇପାରେ, ଏଇ ପ୍ରଶ୍ନ ହିଁ ରହିବା ଉଚିତ୍ ସମସ୍ତଙ୍କ ତୁଣ୍ଡରେ । ତା’ର ଅଦୃଷ୍ଟର ତାଲିକା କିଏ ଅଟକଳ କରିପାରିବ ? କାଲି ସେ ଚନ୍ଦ୍ରଲୋକକୁ ଯାଇପାରେ ଏବଂ ସେଠାରେ ପୃଥିବୀର ଉଦୟ ଦେଖିପାରେ, କିମ୍ୱା ରସାତଳରେ ପଡ଼ିପାରେ । ତା’ର ଅଦୃଷ୍ଟର ରେଖାଗୁଡ଼ାକ ବଙ୍କାଟଙ୍କା ରେଳଲାଇନ୍ ପରି କୁଆଡ଼କୁ ଲମ୍ୱିଯାଇଛି । ସେ କେଉଁଆଡେ଼ ଯିବ, କେଉଁଠି ରହିବ, କିଏ କହିବ ? ତା’ର ସମ୍ଭାବନା ଯେପରି ବ୍ୟାପକ, ତା’ର ବିଡ଼ମ୍ୱନା ଓ ବଂଚନା ମଧ୍ୟ ସେତିକି ପ୍ରଖର ।’
ଜ୍ଞାନପୀଠ ବିଜେତା କବି ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ରାଉତରାୟଙ୍କ ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ଉତ୍ତର କକ୍ଷରୁ’ ଉଦ୍ଧୃତ ।
