ମଲ୍ଲିପୁର ଗାଁର ରମେଶ ବାବୁ ଜଣେ ବେଶ୍ ଥିଲା ବାଲା ଲୋକ ଥିଲେ । ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭଦ୍ରଲୋକ ବିବେକୀ ଓ ବିଚାରବନ୍ତ । ଆଖପାଖର ଲୋକେ ତାଙ୍କୁ ଭାରି ସମ୍ମାନ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଦୁଇ ପୁଅ : ବିନୟ ଏବଂ ରବି । ସେମାନେ ବି ଖୁବ୍ ଭଦ୍ର ଓ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ଥିଲେ । ତେଣୁ ରମେଶବାବୁ ସୁଖୀଲୋକଙ୍କ ଭିତରେ ଗଣ୍ୟ ହେବା ଉଚିତ୍ ।କିନ୍ତୁ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ! ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ କିଶୋରୀ ଦେବୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମୁଖରା । ଅଭିଧାନରେ ଯେତେ କଡା ଶବ୍ଦ ଅଛି, ସେସବୁ ତାଙ୍କ ଜିଭ ଅଗରେ ଥାଏ । ଖାଲି ଯେ ସ୍ୱାମୀ ଓ ପୁଅମାନଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ କଥାକଥାକେ ସେ କଳି କରୁଥିଲେ, ସେତିକି ନୁହେଁ, ପାଖ ପଡୋଶୀରୁ କେହି ରମେଶବାବୁ ସହ ସାକ୍ଷାତ କରି ତାଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ନେବାକୁ ଆସିଲେ ସେ ଉପରେ ପଡି ସେମାନଙ୍କୁ ଭୁଲ୍ ପରାମର୍ଶ ଦେଇ ରମେଶବାବୁଙ୍କୁ ମହା ଅଡୁଆରେ ପକାଉଥିଲେ । ପୁଣି କେହି ତାଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ନ ମାନିଲେ ତାକୁ ସେ ସମାଲୋଚନା କରୁଥିଲେ ।ରମେଶବାବୁଙ୍କ ବଡ ପୁଅ ବିନୟ ବାହା ହେଲା । ବୋହୁ କମଳା ବେଶ୍ ଭଲ ସ୍ୱଭାବର ଝିଅ । କିନ୍ତୁ ସେ ଘରେ ଗୋଡ ଦେବାର ସପ୍ତାହେ ଯାଇଛି କି ନାହିଁ କିଶୋରୀ ଦେବୀ ଖୋଳି ତାଡି ତା’ର ଦୋଷ ବାହାର କଲେ । ଥରେ ରାଗିଗଲେ ତ ତାଙ୍କର ଆଉ ଜ୍ଞାନ ରହେନାହିଁ । କମଳାର ନିର୍ଦୋଷ ବାପା ବୋଉଙ୍କର ବି ଶ୍ରାଦ୍ଧ କରିପକାନ୍ତି ।
କମଳା ଚୁପ୍ ଚାପ୍ ସବୁ ସହୁଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଯେଉଁ ଦିନ କିଶୋରୀ ଦେବୀ ଖଶଲି ତା’ ବାପାବୋଉଙ୍କ ଶ୍ରାଦ୍ଧରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ନ ରହି ଆହୁରି ଦୁଇ ଚାରି ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ତନ ପୁରୁଷକୁ ମଧ୍ୟ କମଳା ବାବଦରେ ଅପରାଧୀ ବୋଲି ସାବ୍ୟସ୍ତ କଲେ; ଦିନେ କମଳା ହଠାତ୍ ତା’ ସ୍ୱାମୀଙ୍କୁ କହିଲା, “ଏଥର ମୁଁ ଚାଲିଲି । ଯେଉଁ ଦିନ ତମେ ଅଲଗା ଘର କରିବ, ସେହିଦିନ ଯାଇ ଫେରି ଆସିବି ।”ଏହା ଶୁଣି ବିନୟ ସ୍ତବ୍ଧ ହେଲା । କମଳା ବାପଘରକୁ ଚାଲିଗଲା । ରମେଶ ବାବୁ ଗୋପନରେ ବିନୟକୁ କହିଲେ, “ବାପା, ଦ୍ୱିଧା ସଙ୍କୋଚ କରି କିଛିବି ଲାଭ ନାହିଁ । ତୁ ଅଲଗା ଘର କରି ରହ ।”ବିନୟ ଅଗତ୍ୟା ତାହାହିଁ କଲା । କମଳା ଫେରି ଆସିଲା ।ରମେଶ ବାବୁ ଦିନେ କେତକୀପୁର ଗାଁରେ ଥିବା ତାଙ୍କ ମିତ୍ର ରଘୁ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ଘରକୁ ବୁଲି ଯାଇଥାନ୍ତି । ଅନେକଦିନ ପରେ ସେ ଦୁଇ ବନ୍ଧୁଙ୍କର ମିଳନ ହେଲା । ଦୁହେଁ ଦୋଳିରେ ବସି ସୁଖ ଦୁଃଖ ହେଉଥାନ୍ତି, ଠିକ୍ ଏହି ସମୟରେ ଜଣେ ଫେରିବାଲା ଆସି ଚୌଧୁରୀଙ୍କୁ କହିଲା, “ଆଜ୍ଞା, ଆପଣଙ୍କ ଝିଅକୁ ଟିକିଏ ଡାକି ଦେବେ? ସେ ମୋତେ ଗତଥର ଜରି ସାଢୀ କଥା କହୁଥିଲେ । ଏଥର ଭଲ ଜରି ସାଢୀ ଆଣିଛି ।” ଏହା କହି ସେ ତା’ ଲୁଗା ଗଣ୍ଠିଲି ତଳେ ଥୋଇଲା ।
ଚୌଧୁରୀ ଡାକ ପକାଇଲେ, “ରତ୍ନା! ରତ୍ନା!” ରତ୍ନା ବାହାରିଆସି ପ୍ରଥମେ ପିତୃବନ୍ଧୁ ରମେଶବାବୁଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କଲା । ରମେଶବାବୁ ତ ତାକୁ ବହୁ ଦିନରୁ ଦେଖିନଥିଲେ । ତେଣୁ ତାକୁ ଦେଖି ସେ ବଡ ଖୁସି ହେଲେ ।ଫେରିବାଲା ତା’ଗଣ୍ଠିଲି ଖୋଲିବାକୁ ଯାଉଥିଲା, କିନ୍ତୁ ରତ୍ନା ତାକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିବାକୁ କହି ଘର ଭିତରକୁ ଯାଇ ଖଣ୍ଡିଏ ମଳିନ ଦିଶୁଥିବା ସାଢୀ ଧରି ବାହାରି ଆସି ତାକୁ ପଚାରିଲା, “ଏ ସାଢୀ ତମକୁ କିପରି ଲାଗୁଛି?”ଫେରିବାଲା ଥତମତ କରି କହିଲା, “ଇଏତ ନିହାତି ନାକରା ସାଢୀ! ୟାକୁ କେଉଁଠାରୁ କିଣିଲ?”ରତ୍ନା ଗମ୍ଭୀର ଭାବରେ କହିଲା “ତମଠୁଁ । ତମେ ଏହା ଅତି ଉତ୍ତମ ଚିଜ ବୋଲି କହି ମୋତେ ଧରାଇ ଦେଇଥିଲ ।”ଫେରିବାଲା କହିଲା “ନା, ନା, ତୁମେ ଥଟ୍ଟା କରୁଛ । ଏମିତି ଚିଜ ତ ମୁଁ କେବେବି ଦେବି ନାହିଁ ।”
“ତୁମ ସହ ଥଟ୍ଟା କରି ମୋର କୌଣସି ଲାଭ ହେବ ନାହିଁ । ତମେହିଁ ଏ ଚିଜ ଦେଇଥିଲ । ଅତଏବ ତମଠୁଁ ଆଜି ପୁଣି ଗୋଟାଏ ଚିଜ ନେବି ବୋଲି ଆଶା କର ନାହିଁ । ମୁଁ ତମକୁ ଗୋଟାଏ ଉପଦେଶ ଦେବି । ଠକା ଠକିରେ ତମେ ସାମୟିକ ଭାବରେ ଲାଭବାନ ହୋଇପାର । କିନ୍ତୁ ସାଧୁତା ଭଳି ମୂଳଧନ ଆଉ କିଛିବି ନାହିଁ । ତମେ ମୋତେ ନ ଠକି ଭଲ ସାଢୀ ଦେଇଥିଲେ ସେଦିନ କମ୍ ଲାଭ କରିଥାନ୍ତ । କିନ୍ତୁ ଆଜି ମୁଁ ପୁଣି କିଣିଥାନ୍ତି । ଆଉ ଥରେ ଆସିଲେ ବି କିଣିଥାନ୍ତି । ମୋ ସାଙ୍ଗସାଥୀମାନେ ବି କିଣିଥାନ୍ତେ । ଥରେ ଠକିଦେଇ ଯେତିକି ଲାଭ ପାଇଲ, ତାହାଠୁଁ ବହୁତ ଅଧିକ ଲାଭ ପାଇଥାନ୍ତ । ହେଉ, ଏଥର ଯାଅ ।”ରତ୍ନା ତା’ କଣ୍ଠସ୍ୱର ନିମ୍ନ କରି କଥା କହୁଥିବା ସତ୍ତ୍ୱେ ରମେଶବାବୁ ଏକ ଧ୍ୟାନରେ ତା’ କଥା ଶୁଣୁଥିଲେ । ଫେରିବାଲା ସେଠାରୁ ଚାଲିଯିବା ପରେ ସେ ହସି ହସି କହିଲେ, “ଝିଅ, ତାକୁ ଭଲ କରି ଶୁଣାଇଦେଲୁ ତ! ତୋତେ ସଙ୍କୋଚ ଲାଗିଲା ନାହିଁ ।”
“ମଉସା! ସେ ମୋତେ ଠକିଲା । ପୁଣି ମିଛ ବି କହିଲା । ତାକୁ ଯଦି ସଙ୍କୋଚ ନ ଲାଗିଲା, ତେବେ ସତ କଥା କହିବାକୁ ଯାଇ ମୋତେ କାହିଁକି ବା ସଙ୍କୋଚ ଲାଗିବ? ଲୋକେ ଯଦି ସତ କହିବାକୁ ଡରିବେ, ତେବେ ଏ ଦୁନିଆରେ ମିଥ୍ୟାବିଦ୍ୟାମାନଙ୍କ ଉତ୍ପାତକୁ ତ ଆଉ କେହି ମଧ୍ୟ ରୋକି ପାରିବେ ନାହିଁ ।” ରତ୍ନା ହସି ହସି ଏତକ କହି ଘର ଭିତରକୁ ଚାଲିଗଲା ।ରମେଶବାବୁ ରତ୍ନାର ଏଭଳି କଥା ଓ ବ୍ୟବହାରରେ ଅତିଶୟ ମୁଗ୍ଧ ହେଲେ । ଦିବାହାର ପରେ ସେ ରଘୁ ଚୌଧୁରୀଙ୍କୁ କହିଲେ, “ଭାଇ, ତମକୁ ଗୋଟାଏ ନିବେଦନ କରିବି ।”ରମେଶବାବୁ କହିଲା “ମୁଁ ଯେଉଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଉଛି, ସେଥିରେ ତମର କିଛିବି ଅହିତ ହେବ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ତଦ୍ୱାରା ମୋର ହିତ ହେବ । ରତ୍ନାକୁ ମୋତେ ମୋ ବୋହୁ ଭାବରେ ସମର୍ପିତଦିଅ ।”
ରବି ସମ୍ପର୍କରେ ଚୌଧୁରୀଙ୍କୁ ମୋଟାମୋଟି ଭାବେ ସବୁ ଜଣାଥିଲା । ଚୌଧୁରୀ କହିଲେ, “ରମେଶ! ମୁଁ ତୁମକୁ ଯେଉଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେବା ସ୍ୱାଭାବିକ, ତମେ ମୋତେ ସେ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଉଛ । ଧନ୍ୟବାଦ । ରବିକୁ ଜାମାତା ଭାବରେ ପାଇଲେ ମୁଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦିତ ହେବି ।”ଏହାପରେ ରମେଶବାବୁ ଆନନ୍ଦରେ ଘରକୁ ଫେରିଗଲେ । ଯାଇ ସାନପୁଅ ରବିକୁ ନିଜ ଅଭିଜ୍ଞତା ଗପି କହିଲେ, “ପୁଅ, ରତ୍ନା ଯେପରି ବୁଦ୍ଧିମତୀ, ଠିକ୍ ସେହିପରି ସେ ସତ୍ୟବାଦୀ ମଧ୍ୟ । ତୋ ମା’ଙ୍କୁ କେବଳ ସେହିଁ ଠିକ୍ ଜବାବ୍ ଦେଇ ପାରିବ । କମଳା ଭଳି ସହି ସହି ହଠାତ୍ ଦିନେ ଘର ଛାଡି ଯିବା ଅପେକ୍ଷା ମୁହେଁ ମୁହେଁ କହିଦେବା ବରଂ ବହୁତ ଭଲ ।”ରବି ତା’ବାପାଙ୍କ କଥାରେ ରାଜି ହେଲା । କିଶୋରୀ ଦେବୀ ରବି ଯାଇ କନ୍ୟା ଦେଖି ଆସିଲେ । ମନେ ହେଲା, କନ୍ୟା ଦେଖି କିଶୋରୀ ଦେବୀ ଖୁବ୍ ଖୁସି ।ବାହାଘର ହୋଇଗଲା । ପନ୍ଦର ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କିଶୋରୀ ଦେବୀ ବୋହୁ ସହ ବେଶ୍ ଭଲ ବ୍ୟବହାର କଲେ । କିନ୍ତୁ ତା’ପରେ ତାଙ୍କ ଅସଲ ରୂପ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା ।
ଦିନେ କିଶୋରୀ ତାଙ୍କ ବୋହୁକୁ କଡା ଭାବରେ ଶୁଣାଇଦେଲେ “ବୋହୁ! ଆମେ ଅଭିଆଡା ଥିଲାବେଳେ ଶାଶୁମାନଙ୍କ ଆଗରେ କୌଣସି ବୋହୁ ଅଂଟାରେ ହାତ ଦେଇଠିଆ ହେବାର କଥା ଆମେ ଜାଣି ନଥିଲୁ । ଆମେମାନେ ବି ବାହା ହେବା ପରେ ସେମିତି କିଛି କରି ନାହୁଁ ।”ରମେଶବାବୁ ଆଶଙ୍କା କରୁଥିଲେ, ରତ୍ନା ନିଶ୍ଚୟ ରୋକ୍ଠୋକ୍ ସବୁକଥା କହିବ, “ଅଂଟା ମୋର ଏବଂ ହାତ ବି ମୋର । ମୁଁ ତ ଆଉ କାହା ଅଂଟାରେ ହାତ ଦେଇନାହିଁ ।” କିନ୍ତୁ ଇଏ କ’ଣ? ରତ୍ନା ଖାଲି ହସିଦେଲା ଓ ନିଜ ଅଂଟାରୁ ହାତ କାଢିନେଲା ।ରମେଶ ବାବୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କଲେ, ଏହା ପରେ ପରେ କିଶୋରୀ ଦେବୀ କମଳା ପ୍ରତି ଯେମିତି ବ୍ୟବହାର କରୁଥିଲେ ରତ୍ନା ପ୍ରତି ମଧ୍ୟ ଠିକ୍ ସେମିତି ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଇବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲେ । କ୍ରମେ ସେ ରତ୍ନାର ବାପା ମାଆଙ୍କୁ ଦୋଷ ଦେଲେ । ତା’ପରେ ଚଉଦ ପୁରୁଷ ଯାଏଁ ବଢିଯିବାକୁ ବିଶେଷ ବିଳମ୍ବ ହେଲା ନାହିଁ ।ରମେଶବାବୁ ସବୁଦିନ ଭାବୁଥାନ୍ତି, ଆଜି ରତ୍ନା ଜବାବ୍ ଦେବ । କିନ୍ତୁ ରତ୍ନା ନୀରବରେ ସବୁ ସହିଯାଉଥାଏ ।ଦିନେ କିଶୋରୀଦେବୀ ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଇଥାନ୍ତି । ଠିକ୍ ଏତିକିବେଳେ ରମେଶ ବାବୁ ରତ୍ନାକୁ ଡାକି କହିଲେ, “ଝିଅ! ମୁଁ ବରାବର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରଛି, ତୁ ତୋ ଶାଶୁର ଅନ୍ୟାୟ କଥାରେ କାହିଁ କିଛି ବି ହେଲେ ତ କହୁ ନାହୁଁ । କିନ୍ତୁ ଫେରିବାଲାକୁ ଦିନେ ମୁହେଁ ମୁହେଁ ଶୁଣାଇ ଦେଇଥିଲୁ । କଥା କ’ଣ?”
“ବାବା! ଶାଶୁ ତ ଆଉ ଫେରିବାଲା ନୁହଁନ୍ତି! ଫେରିବାଲାର ନିଜ ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ସେଦିନ ତାକୁ ମୁଁ ସଚେତନ କରି ଦେଇଥିଲି । ସେ ଲାଭ ପାଇଁ ଠକୁଥିଲା । ନଠକିଲେହିଁ ଅଧିକ ଲାଭ ହେବ, ତାକୁ ଏକଥା ବୁଝାଇଥିଲି । ଶାଶୁ କ’ଣ ମୋତେ ଲାଭ ପାଇଁ ଗାଳିଗୁଲଜ କରନ୍ତି? ତାହା ନୁହେଁ । ଗାଳି ଗୁଲଜ କରିବା ତାଙ୍କର ଏକ ସ୍ୱଭାବ । ଏବେ ମୋ ଆଗରେ ତିନୋଟି ରାସ୍ତା । ହୁଏତ ମୁଁ ପ୍ରତିବାଦ କରିବି ଓ ଗାଳି ଦେବି । ହେଲେ ସେଥିରେ ତ ତାଙ୍କ କ୍ରୋଧ ଆହୁରି ଉତ୍କଟ ହେବ । ଦ୍ୱିତୀୟ ପନ୍ଥା ହେଲା, ମୁଁ ବି କମଳା ଅପାଙ୍କ ଭଳି ମୋ ସ୍ୱାମୀଙ୍କୁ ବୁଝାଇ ଅଲଗା ଘର କରିବି । ସେଥିରେ ମୁଁ ଶାନ୍ତି ପାଇପାରେ, କିନ୍ତୁ ଆପଣ ଅଶାନ୍ତି ପାଇବେ । ଜଣେ ପୁଅ ଅଲଗା ହୋଇ ଗଲେ ସମାଜରେ ଆପଣଙ୍କୁ ଭାରି ଅଡୁଆ ଲାଗିବ । ତେଣୁ ମୁଁ ଦ୍ୱିତୀୟ ପନ୍ଥା ମଧ୍ୟ ପରିହାର କରିବା ଉଚିତ୍ । ଆଉ ତୃତୀୟ ପନ୍ଥା ହେଲା ସବୁ ସହିଯିବା ।”ରତ୍ନାର ଏଭଳି ଉତ୍ତରରେ ରମେଶ ବାବୁ ଖୁବ୍ ଆନନ୍ଦିତ ଓ ବିସ୍ମିତ ହେଲେ । ସେ କହିଲେ “ତୋ ଶାଶୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଅନ୍ତା-ହୁଏତ ତୁ ଯଦି କଡା କରି ଦୁଇ ପଦ ଶୁଣାଇ ଦିଅନ୍ତୁ ।”
ଏକଥା ଶୁଣି ରତ୍ନା ଉତ୍ତର ଦେଲା “ନା, ବାବା, ପରିବର୍ତ୍ତନ ସେଥିରେ ହୁଏ ନାହିଁ । ପରିବର୍ତ୍ତନ ନିଜ ଭିତରେ ହେବାର ଥିଲେ ହୁଏ |”ଝିଅ! ତୁ ଖାଲି ବିବେକୀ ନୋହୁ, ତୁ ଜ୍ଞାନୀ ମଧ୍ୟ!” ଏତିକି କହିବାବେଳେ ରମେଶ ବାବୁ ନିଜ ଅଶ୍ରୁ ଆଉ ରୋକିପାରିଲେ ନାହିଁ ।କିଛି ସମୟ ପରେ କିଶୋରୀ ଦେବୀ ଆସିଲେ । ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟର କଥା, ତାଙ୍କ ବ୍ୟବହାର ବଦଳି ଯିବାର ଜଣାଗଲା । ସେ ଗମ୍ଭୀର ହୋଇ ରହୁଥାନ୍ତି । ବୋହୁକୁ ଆଉ ପଦେ ହେଲେ ବି କଡା କଥା କୁହନ୍ତି ନାହିଁ ।ଦିନେ ସେ ରମେଶବାବୁଙ୍କୁ କହିଲେ, “ଚାଲ, ଆମେ ଟିକେ ବିନୟ ଘରକୁ ଯିବା । ମୁଁ କମଳାକୁ ଅନୁରୋଧ କରି ଘରକୁ ନେଇ ଆସିବି ।”ସ୍ତ୍ରୀ କଥା ଶୁଣି ରମେଶବାବୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ କହିଲେ, “ତୁମର କ’ଣ ହେଲା?”ତା’ପରେ କିଶୋରୀ ଦେବୀ ହସି ହସି ଉତ୍ତର ଦେଲେ, “ସେଦିନ ରତ୍ନା ଯାହା କହୁଥିଲା, ମୋ ଭିତରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଯାଇଛି!”ରମେଶ ବାବୁ ପଚାରିଲେ “ଓଃ, ତୁମେ ତେବେ ସେଦିନ ଆମ କଥାବାର୍ତ୍ତା ଶୁଣୁଥିଲ!”କିଶୋରୀ ଦେବୀ କହିଲେ “ହଁ, ଶୁଣୁଥିଲି । ବାସ୍ତବିକ୍ ରତ୍ନା ମୋତେ ରୋକ୍ ଠୋକ୍ ଦୁଇପଦ ଶୁଣାଇଥିଲେ ମୁଁ ଆହୁରି ଉତ୍ୟକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ସେ ସହି ଯାଇ ମୋର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟାଇଛି । ସେଦିନ ତା’ର ସେଭଳି ଉତ୍ତର ଶୁଣି ମୋର ଜ୍ଞାନୋଦୟ ହେଲା ।” ଏହାପରେ କିଶୋରୀ ଦେବୀ ଆଉ ନିଜ ଅଶ୍ରୁ ରୋକିପାରିଲେ ନାହିଁ । ଏଥର ରମେଶବାବୁ ରତ୍ନାର ଗୁଣରେ ଆହୁରି ମୁଗ୍ଧ ହେଲେ ।
