ଦେଗାଁର ହନୁମାନଜୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଦେବତା । ସେ ତ ଆଉ ଆଜିକାଲିକା କଳିଯୁଗର ଦେବତା ନୁହଁନ୍ତି, ସତ୍ୟଯୁଗରୁ ସେଠାରେ ସେ ବିରାଜୁଛନ୍ତି । ସେଠାକାର ମହନ୍ତ ମହାରାଜାଙ୍କ ନାମ ହନୁମାନ ଦାସ । ତାଙ୍କର ବି ଠିକ୍ ସେହିପରି ମହିମା । ବଡ ବଚନସିଦ୍ଧ ପୁରୁଷ ଥିଲେ ସେ । ଯାହାକୁ ଯାହା ସେ ଆଜ୍ଞା କରୁଥିଲେ, ତୁରନ୍ତ ତାହା ଫଳିଯାଉଥିଲା । ତେଣୁ ତାଙ୍କ ମହିମା କଥା ପୃଥିବୀଯାକ ଜାରୀ । ନାଗପୁର ମରହଟ୍ଟା ଫୌଜଦାର ସବୁ କଥା ଶୁଣିପାରି ତାଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ଅଇଲା । ସକାଳଓଳିଆ ମହନ୍ତ ମହାରାଜ ଗୋଟାଏ କାନ୍ଥଡା ଉପରେ ବସି ଗଞ୍ଜେଇ ଟିପୁଥିଲେ । ଦୂରକୁ ଅନାଇ ଦେଲେ ଯେ ଗୋଟାଏ ଖୁବ୍ ବଡ ଦନ୍ତାହାତୀ ଉପରେ ଅମାରି କସା, ତା ଉପରେ ପାଟଛତା ଉଡୁଛି, ଫୌଜଦାର ତା ଉପରେ ବସି ଆସୁଛି । ମହନ୍ତ ମହାରାଜ ଖାଲି ଏତିକି କହିଲେ, ହଁ – ଚେଲ୍ ବାବା କାନ୍ଥଡା ଚେଲ୍! ଆଉ କଣ କାନ୍ଥଡା ସେଠି ରହିପାରେ, ଚାଲିଲା । ତେଣୁ ଆସୁଛି ହାତୀ, ଏଣୁ ଯାଉଛି କାନ୍ଥଡା, ଅଧବାଟରେ ସେମାନେ ହେଲେ ଭେଟାଭେଟି! ଫୌଜଦାର ଯିମିତି ଅନାଇ ଦେଇଛି ଆଉ କଣ ହାତୀରେ ସେ ବସିପାରେ । ଖପ୍କରି ହାତୀରୁ ଡେଇଁପଡି ଲମ୍ ଲମ୍ ଗୋଡତଳେ ପଡିଗଲା । ମହନ୍ତ ମହାରାଜ ତାଙ୍କୁ କଲ୍ୟାଣ କଲେ, ଜୀତେରହୋ – ଜୀତେରହୋ ବଚ୍ଚା, ଉଠ – ଉଠ । ଫୌଜଦାର ଯିମିତି ଉଠିଛି, ସାଙ୍ଗେ ସାଙ୍ଗେ ତମ୍ବା ପାଟିଆରେ ବାରବାଟୀ ଜମି ଅକରା ସନନ୍ଦ କରିଦେଲା । ଏହି ମହନ୍ତ ଗାଦିରେ ବସିଥିଲେ – ବାରଶ ବାର ବରଷ ବାର ମାସ ବାର ଦିନ । ସେ ତ ଥିଲେ ଇଚ୍ଛାମୟ ପୁରୁଷ, ଆଉ ପୃଥିବୀରେ ରହିବାକୁ ତାଙ୍କର ମନ ବଳିଲା ନାହିଁ । ଅଯୋଧ୍ୟାକୁ ଖବର ଗଲା । ହନୁମାନ ଗାଦିରୁ ଜଣେ ଚେଲା ଆସିଲେ । ୟାଙ୍କ ହାତରେ ଗାଦି ଦେଇ ସେ ସ୍ୱର୍ଗକୁ ଚାଲିଗଲେ । ଏ ଚେଲାଙ୍କ ନାମ ମର୍କଟ ଦାସ ମହନ୍ତ ମହାରାଜ । ଗାଦିର ମହିମା – ଏ ମହନ୍ତ ବି ଠିକ୍ ସେହିପରି । ୟାଙ୍କ ସମୟରେ ପଡିଲା ଫିରିଙ୍ଗୀ ଅମଳ ଜାରୀ । ସବୁ ଶୁଣି କଟକ ସାହେବ କହିଲା, କ୍ୟା – ହିନ୍ଦୁ ଫକିରଟା ଖଜଣା ନ ଦେଇ କେଉଁ ଏତେଗୁଡାଏ ଜମି ମାହାଳିଆ ଖାଏଗା? ବୋଲାଓ ଉସ୍କୁ ହାମ୍ ଦେଖେଙ୍ଗା । ପରବାନା ପାଇ ମହନ୍ତ ଘୋଡାରେ ଚଢି ବାହାରିଲେ । ଆଗରେ ତାଙ୍କର ବାନା ବୈରଖ ଉଡୁଛି, ହରିବୋଲ ବି ପଡୁଛି, କୀର୍ତନ ଲାଗିଛି, ଯାଇ ବିଜେ ହୋଇଗଲେ ମହାନଦୀ କୂଳରେ । ଭୋଦୁଅ ମାସିଆ ଦିନ – ମହାନଦୀ ଏକୂଳ ସେକୂଳ ଖାଉଛି । ବର୍ଷା ତୋଫାନ ବୋଲେ ମୁହିଁ – ନାଉରି କହିଲା, ନାଆ ଫିଟାଇବି ନାହିଁ । ପାରି ହେଉଛନ୍ତି କିମିତି? ମହନ୍ତ ମହାରାଜ ଆଜ୍ଞା କଲେ, ପରବା ନାହିଁ । ତାଙ୍କ କାଖରେ ଯେଉଁ ବାଘଛାଲ ଥିଲା, ତାକୁ ସେ ପାଣିରେ ପାରି ଦେଲେ – ଆପେ ବିଜେ ହୋଇଗଲେ, ଅଧିକାରୀ ଟହଲିଆ ସୁଆର ଚଳିବା ଭଳି ଲୋକଙ୍କୁ ପାଖରେ ବସାଇ ନେଲେ । ଜଣେ ଛତିଆ ମହନ୍ତଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ପାଟଛତି ଟେକିଥାଏ । ଦୁଇ ଜଣ ବାହିଆ ଛାଲ ବାହି ଯାଉଥାନ୍ତି । ଏଣେ ମହାନଦୀ ଆରକୂଳରେ ସାହେବ ରାଉଟି ପକାଇ ବସିଥିଲା । ଦୂରବୀନରେ ଚାହିଁଦେଲା, ପାଖ ଲୋକଙ୍କୁ ପଚାରିଲା, ଏ କ୍ୟା? ତହୁଁ ଲୋକେ କହିଲେ, ହିନ୍ଦୁ ଫକିର ବିଜେ ହୋଇ ଆସୁଛନ୍ତି । ଏସବୁ ଦେଖି ସେ ସାହେବ ଆଉ କଣ ଚୌକିରେ ବସିବ – ସିଧା ନଈକୂଳକୁ ଧାଇଁ ଆଇଲା । ମୁଣ୍ଡରୁ ଟୋପି ତଳେ ରଖି ସେ ତିନି ସଲାମ କଲା । କହିଲା – ଯାଓ ଫକିର! ତୁମାରା ଜମିନ ବାହାଲ । ଏ ମହନ୍ତ ଦେଢହଜାର ବର୍ଷ ଗାଦିରେ ବସିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଉତାରେ ସେ ଗାଦିରେ ବସିଲେ ଜମ୍ବୁବାନ ମହନ୍ତ ମହାରାଜ । ସେ ମନ୍ଦିର ପଛପଟରେ ଯେଉଁ ଦି ଫାଙ୍କୁଡିଆ ବୁଢା ସାହାଡା ଗଛ ଦେଖୁଛ, ଏଟା କଣ ଜାଣ? ମହନ୍ତ ଦିନେ ସାହାଡା ଦାନ୍ତକାଠିରେ ଦାନ୍ତ ଘଷୁଥିଲେ । କାଠିଖଣ୍ଡ ଦାନ୍ତରେ ଚିରି ଜିଭ ଛେଲିପକାଇ ଦୁଇ ଖଣ୍ଡ କାଠି ଯୋଡି ମାଟିରେ ପୋତିଦେଲେ । ତା ଉପରେ ଯେମିତି ସେ ଟୋପାଏ ପାଣି ପକାଇଛନ୍ତି, ସିମିତି ତାହା ଗଜେଇ ଗଲା । ଏଇଟା ହେଉଛି ସେଇ ଗଛ । ବର୍ତ୍ତମାନ ମହନ୍ତଙ୍କ ନାମ ବାନ୍ଦର ଦାସ ମହନ୍ତ ମହାରାଜ । ଏପରି ପୁରୁଷ କାହିଁ ଦେଖା ନାହିଁ, ନ ଥିବ ବୋଧେ । ପଂଚହତା ମର୍ଦ, ଗାଲ ଓଠ ଛାତିରେ ଲାଗିଯାଇଛି, ବେକ ଦିଶେ ନାହିଁ । ବାହୁ ଆଉ ଲୋକଙ୍କ ଜଙ୍ଘ ପରି, ମୋଟା ପେଟଟି ଗୋଟିଏ ଦଶନୌତିଆ ଘୁମ । ଅଜଣା ଲୋକ ତାଙ୍କୁ ହଠାତ୍ ଦେଖି କହିବେ, ମହନ୍ତ ଲଙ୍ଗଳା । ନାହିଁ ନାହିଁ – ଚାଖଣ୍ଡେ ଚୌଡା ଦେଢ ହାତ ଲମ୍ବ ଖଣ୍ଡେ କନା କୌପୀନ ସେ ମାରିଥାଆନ୍ତି । ଜଙ୍ଘକୁ ଜଙ୍ଘ ଲାଗିଯାଇଛି – ପେଟଟି ତାଙ୍କର ଝୁଲିପଡିଛି, ତେଣୁ କୌପୀନ ଦିଶେ ନାହିଁ । ଏ ମହନ୍ତଙ୍କର ବି ମହିମା ଅପାର । ସେ ମନ୍ଦିରରେ ଏତେ ଖଟ ପଲଙ୍କ, ହେଲେ ସେ କୋଉଥିରେ ବି ଶୋଇବେ ନାହିଁ, ସବୁବେଳେ ଖାଲି ସେ ଧୂଳିରେ ଗଡୁଥାନ୍ତି । ଏଣୁ ତାଙ୍କ ଦେହଯାକ ଧୂଳିଧୂସର । ତାଛଡା ସେ କେବେ ବି ସ୍ନାନ କରନ୍ତି ନାହିଁ, ପାଣି ମଧ୍ୟ ଛୁଅନ୍ତି ନାହିଁ । ଏଥିପାଇଁ ଲୋକମାନେ ସେ ମହନ୍ତ ମହାରାଜଙ୍କୁ ଧୂଳିଆବାବା ବୋଲି ଡାକନ୍ତି । ମନ୍ଦିରରେ ଏତେ ଧନଦୌଲତ, ଏତେ ପିଠା ଖଜା, ହେଲେ ସେ ମହନ୍ତ ସେସବୁ କିଛି ବି ଛୁଇଁବେ ନାହିଁ । ଦଶ ସେର ନିରୁତା ଦୁଧ ଆଉଟି ଆଉଟି ପାଂଚ ସେର ରହିବ – ଅଳତା ଫଡା ପରି ତା’ଉପରେ ସର ପଡିବ – ଦି’ପହର ଧୂପରେ ଠାକୁରଙ୍କ କତିରେ ତାହାହିଁ ଭୋଗ ଲାଗେ – ସେ ମହନ୍ତ ମହାରାଜ କେବଳ ସେତିକି ସେବା କରନ୍ତି । ଆଉ ତୋଳାଏ ଆପୁ, ପାଏ ଗଞ୍ଜେଇ ଖଞ୍ଜା । ଦିନରାତି ତାଙ୍କ ହାତରୁ ଗଞ୍ଜେଇ ଚିଲମ ମୋଟେ ଛୁଟଣ ନ ଥାଏ । ତେଣୁ ତାଙ୍କ ଆଖି ଯୋଡିକ ସାନ ସାନ ସିନ୍ଦୂରବିନ୍ଦୁ ପରି ଲାଲ । ସବୁବେଳେ ସେ ଖାଲି ମିଞ୍ଜିମିଞ୍ଜି କରି ଚାହାଁନ୍ତି । ତାଙ୍କ ଗଞ୍ଜେଇ ଚିଲମଟା ହାତେ ଲମ୍ବ । ଦଶ ପନ୍ଦର ଜଣ ଭଗତ-ଚେଲା ସବୁବେଳେ ତାଙ୍କୁ ବେଢି ବସିଥାନ୍ତି । ଗଞ୍ଜେଇଟିପା କାମ ପାଂଚ ଛ’ଜଣଙ୍କ ହାତରେ ଲାଗିଥାଏ । ମନ୍ଦିରରୁ ପ୍ରସାଦ ସେବାକରି ସବୁବେଳେ ଏମାନେ ପାଖରେ ହାଜର ।
ଆଗ ଆଗ ମହନ୍ତ ମହାରାଜଙ୍କ ମହିମା କଥା ତ ଦେଶ ଲୋକଙ୍କୁ ଜଣା । ପୁଣି ସେ ସବୁକଥା ଭୁର୍ଜପତ୍ରରେ ଦେବନାଗର ଅକ୍ଷରରେ ରକ୍ତଚନ୍ଦନରେ ଲେଖା ହୋଇ ଦେଉଙ୍କ ସିଂହାସନ ତଳେ ଅଛି । ଏ ଧୂଳିଆବାବା ସେସବୁ ପଢିଆସି ବିଶ୍ୱାସୀ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ପାଖରେ ଗୋପନରେ କହନ୍ତି । ତଥାପି ମଧ୍ୟ କେହି କେହି ଅବିଶ୍ୱାସୀ ଭକ୍ତ ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ସେସବୁ ପ୍ରକାଶ କରି ପକାଏ ।
ଧୂଳିଆବାବା ସବୁଦିନେ ଚେଲାମାନଙ୍କ ଆଗରେ କହନ୍ତି, ଏହି ପୁରୀରେ ଯେଉଁ ଜଗନ୍ନାଥ ଦେଉଳ ଦେଖୁଛ, ତାହା ତିଆରି ହେଲା ବାଦ ତା’ର ପ୍ରତିଷ୍ଠାକୁ ଅଯୋଧ୍ୟାରୁ ହଜାରେ ଆଠ ମୂରତି ସାଧୁ-ମହନ୍ତ ଭୋଜି ଖାଇବାକୁ ଆସିଥିଲେ । ଏ ବି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆସିଥିଲେ । କେବଳ ଚେଲାମାନଙ୍କ ଭକ୍ତି ଏଡି ନ ପାରି ସେ ଏଠାରେ ରହିଯାଇଛନ୍ତି – ଆଉ ଏ ମିଛୁଆ ଦେଶଟା ତାଙ୍କୁ ଭଲ ଲାଗୁ ନାହିଁ । ଅଯୋଧ୍ୟା ହନୁମାନ ଗାଦିକୁ ଫେରିଯିବେ । ଏପରି କଥା ଶୁଣି ପ୍ରସାଦସେବାକାରୀ ଚେଲାମାନେ ମହନ୍ତଙ୍କ ଗୋଡତଳେ ପଡି ଖାଲି ଗଡନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ଉପରେ କୃପା କରି ଧୂଳିଆବାବା ଏହିଠାରେ ରହିଯାଇଛନ୍ତି । ଏପରି ଘଟଣା ଶହକୁ ଶହ ଥର ହୋଇଗଲାଣି ।
ସେ ମହନ୍ତଙ୍କର ଧନଦୌଲତ ଅମାପ । ଗାଈ, ମଇଁଷି ପଲକୁ ପଲ । ଧାନ ଟଙ୍କାର ସୀମା ନାହିଁ । ଆୟ ଢେର୍ । ଆୟ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ବିଶେଷ ଆୟ ଏହି, ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ମାଲିମକଦ୍ଦମା ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ ମୁଦେଇ-ମୁଦାଲା ଦୁଇ ପକ୍ଷ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ପାଖରେ ମନାସି ଯାନ୍ତି, ମାମଲା ଡିଗ୍ରୀ ହେଲେ କିଏ କେତେ ଟଙ୍କା ଦେବେ । ପାଞ୍ଜିଆ ସେସବୁ ଲେଖି ରଖେ । ଯାହାର ମାମଲା ଡିଗ୍ରୀ ହୁଏ ଜଣେ ସାଧୁଙ୍କୁ ପଠାଇ ତା’ଠାରୁ ଟଙ୍କା ଅସୁଲ କରାଯାଏ ।
ରାମସାଉ ଶାମସାଉ ଦୁଇ ଭାଇ । ଭାଇଭାଗ ବଂଟୁଆରା ପାଇଁ କଟକ ଅଦାଲତରେ ମକଦ୍ଦମା ଦାଏର ହେଲା । ରାମସାଉ ପ୍ରଭୁଙ୍କଠାରେ ମନାସିଗଲା, ମାମଲା ଡିଗ୍ରୀ ହେଲେ କେତେ ଟଙ୍କା ଦେବ, ତେଣୁ ପାଞ୍ଜିଆ ପାଖରେ ସେ ଲେଖିଦେଇଗଲା । ମାତ୍ର ଶାମସାଉ ସେଠାକୁ କଦାପି ଆସେ ନାହିଁ । ବୁଝୁ-ବୁଝୁ, ଶାମା କିଆଁ ଅଇଲା ନାହିଁ । ଜଣେ ଚେଲା ବୁଝିଆସି ଜଣାଇଲା, “ପ୍ରଭୁ! କଣ କହିବି – କହିବାକୁ ମୋତେ ଡର ମାଡୁଛି – ଆଜ୍ଞା, ସେ ଶାମାର ଏଡେ ବହପ, ପାଂଚଜଣଙ୍କ ଆଗରେ ସେ ସାଫ୍ ଫିଟେଇ କହିଲା, ଏ ଘୋର କଳିକାଳରେ ମହନ୍ତଙ୍କ କରାମତ କାହିଁ ଯେ ମୁଁ ମନାସିବାକୁ ଯିବି?”ମହନ୍ତ ତ ସେତେବେଳେ ଗଞ୍ଜେଇ ଭିଡୁଥିଲେ । ଏକଥା ଶୁଣି ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ରାଗରେ ଓ ଖୁବ୍ ବଳରେ ଚିଲମଟା ଭିଡି ନେଲେ – ଫଳରେ ଦପ୍କରି ତାହା ଜଳିଉଠିଲା । ମହନ୍ତ ଅଳ୍ପ ଅଳ୍ପ ଭକ୍ ଭକ୍ କରି ପାଟିରୁ ଧୂଆଁ ଛାଡୁଥାନ୍ତି । ତା’ପରେ ସେ ଚିପି ଚିପି କରି କଥାଟା କହିଲେ, “ଦେଖ ଚେଲାମାନେ, ଆମେ ହୁକୁମ୍ କରିବୁଁ, ଏହି ଚିଲମ ନିଆଁ କଥା କହିବ ।”ଏକଥା ଶୁଣି ଚେଲାମାନଙ୍କର ତ ଆନନ୍ଦର ଆଉ ସୀମା ନାହିଁ । ସେମାନଙ୍କର ଦୃଢବିଶ୍ୱାସ, ମହନ୍ତଙ୍କ ଆଜ୍ଞା କଦାଚିତ୍ ମେଂଟଣ ହେବାର ନୁହେଁ । ସେହିଦିନ ମଧ୍ୟରେ ଦେଶଯାକ ହାଟ ହୋଇଗଲା, “ଧୂଳିଆବାବାଙ୍କୁ ପ୍ରଭୁଙ୍କର ସ୍ୱପ୍ନ ହୋଇଛି, ସେ ସିଦ୍ଧପୁରୁଷ ହୋଇଗଲେଣି, ଏଥର ତାଙ୍କ ଗଞ୍ଜେଇ ଚିଲମ କଥା କହିବ ।”ଥୋକେ ଚେଲା ପ୍ରକାଶ କଲେ “ନାହିଁ ନାହିଁ – ଚିଲମ ନୁହେଁ, ଚିଲମ ନିଆଁ କଥା କହୁଛନ୍ତି – ଦଶଜଣଙ୍କୁ ଆଜ୍ଞା ହେଲା, ସେ ନିଜେ ବି ଶୁଣିଆସିଲା ।”ଆଉ ସେ ଯାଏ କାହିଁ? ତହିଁ ଆର ଦିନ ସକାଳୁ ସଞ୍ଜଯାଏଁ ସେଠାକୁ ଶହକୁ ଶହ ଲୋକ ଧାଇଁଛନ୍ତି । କାହାକୁ ବେମାରି ଛାଡୁ ନାହିଁ, କାହାର ବଳଦ ହଜିଛି ମିଳୁ ନାହିଁ, କାହାର ମାମଲା ଦାଏର ଅଛି ଡିଗ୍ରୀ ହେଉ । ଢେର୍ ଢେର୍ ତିରିଲା ପା’ପୂଜା ପଠାଇଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କର ପୁଅ ହେଉ ନାହିଁ, ଚିଲମ ପ୍ରଭୁ ବର ଦିଅନ୍ତୁ । ଲୋକେ ପାଦପୂଜା ଟଙ୍କା ଅଧୁଲି ସୁକୀ ମହନ୍ତଙ୍କ ପାଦତଳେ ଦେଇ ଅଧ୍ୟା ପଡିଛନ୍ତି ।
ମହନ୍ତ ମହାରାଜା ଆଜ୍ଞା କଲେ, “ଉଠ ଉଠ ବାବାମାନେ! ଆଜି ଆମେ କିଛି ବି କହିବୁ ନାହିଁ । ଏହି ଯେ ଆମ୍ଭ ଗଞ୍ଜେଇ ଚିଲମରେ ଅଗ୍ନି ଦେଖୁଛ, ସେଥିରେ ଧୁନି ଥାପନା ହେବ । ସେହି ଧୁନିରେ ଅଗ୍ନିଦେବତା ବିଜେ କରିବେ; ତା’ପରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ଗୁହାରି ଶୁଣି ସେ ବର ଦେବେ । ଆସନ୍ତା ଅଗିରାପୂନେଇଁ ଦିନ ଅଗ୍ନିଦେବତା ସ୍ୱର୍ଗରୁ ବିଜେ ହୋଇ ପୃଥିବୀରେ ଭ୍ରମଣ କରିବେ । ଆମ୍ଭକୁ ସେ ସ୍ୱପ୍ନରେ ଆଜ୍ଞା କରିଛନ୍ତି, ଆମ୍ଭେ ଧୁନି ଥାପି ତାଙ୍କୁ ବିଜେ କରାଇ ରଖିବୁ । ଯାହାର ଯାହା ଗୁହାରି ଥିବ, ପୂଜା ଦେଇ ତାଙ୍କୁ ଜଣାଇଲେ ତତ୍କ୍ଷଣାତ୍ ସେହି ବର ତାକୁ ମିଳିଯିବ ।”ଏହିପରି ଭାବେ ସେ ମହନ୍ତ ପୂଜାର ବିଧାନ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଶୁଣାଇ ଦେଲେ । ଧୁନିରେ ଶଏ ଆଠ ଆହୁତି ଦିଆଯିବ; ସେଥିସକାଶେ ଖଣ୍ଡିଏ ନବବସ୍ତ୍ର, ପାଂଚ ପା’ ଘିଅ, ପଂଚୁବର୍ଣ୍ଣି ଭୋଗ, ପଂଚୁବର୍ଣ୍ଣି ପୁଷ୍ପ, ଗାଦି ପୂଜା ଦକ୍ଷିଣା ଯାହାର ଯାହା ଶକ୍ୟ; କିନ୍ତୁ ତାହା ପାଂଚ ସୁକାରୁ ଆଦୌ ଊଣା ନୁହେଁ ।
ଅଗିରା ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଅଧରାତିଠାରୁ ଧୁନି ପୂଜା ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ମହନ୍ତ ମହାରାଜ ଆହୁତି ଦେବାରୁ ଅଗ୍ନିଦେବତା ବିଜେ ହୋଇଗଲେ । ଧୂ-ଧୂ ହୋଇ ସେ ଖାଲି ଜଳୁଛନ୍ତି । ଯାହାର ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା, ହାତ ଯୋଡି ଜଣାଇଲେ ଧୁନି ଭିତରୁ ଅଗ୍ନିଦେବତା ଗମ୍ଭୀର ସ୍ୱରରେ “ହୁଁ-ନା ହେବ”ଏହିପରି ଆଜ୍ଞା କରୁଛନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରେ ପୁଣି ଅବିଶ୍ୱାସ କ’ଣ? ଲୋକମାନେ ଏକଥା ଶୁଣି ତାଟକା, ଭକ୍ତିରେ ଖାଲି ଭୂଇଁରେ ପଡି ଗଡିଯାଉଛନ୍ତି । ହରିଧ୍ୱନିରେ ସେ ମଠ ଏକ ରକମ ଉଛୁଳି ପଡୁଛି ।
ଶ୍ୟାମ ସାଉ ସବୁ କଥା ଶୁଣିଲା । ଘର ମଧ୍ୟରେ ଡକାପାରି ମୁଣ୍ଡ ବାଡେଇ ହେଉଛି । ଲୋକମାନେ ଧୁନି ପୂଜା କରି ବର ଘେନି ଯାଉଛନ୍ତି । ରାମାଭାଇ ବି ପୂଜା ଦେଇ ବର ପାଇବ, ତାହେଲେ ତ ମୋହର ସର୍ବନାଶ ହେବ । ଇଜମାଲି ଧନ ଊଣା ନୁହେଁ, ଲକ୍ଷକରୁ ବଳିପଡିବ । ସବୁ ରାମାଭାଇ ଘେନିଯିବ । ମହନ୍ତ ମହାରାଜ ଖପା ହୋଇ ଆଜ୍ଞା କରିଛନ୍ତି, “ଆଚ୍ଛା ସେ ତେଲୀ ଟୋକାକୁ ଦେଖିବୁ ।”ଏ କଥା ଶୁଣିଲାବେଳୁ ସେ ଶାମାର ଫକାସି ଉଡିଲାଣି । କଣ କରିବ, ଭାଳୁ ଭାଳୁ ତାକୁ ଗୋଟିଏ ବୁଦ୍ଧି ଦିଶିଗଲା । ତା’ପରେ ମହନ୍ତ ମହାରାଜଙ୍କ ଗଞ୍ଜେଇ ପ୍ରସାଦ ସେବକମାନଙ୍କୁ ଯାଇଁ ସେ ଧଇଲା । କାହାକୁ ଦଶ, କାହାକୁ ପାଂଚ ଦେଇ ସମସ୍ତଙ୍କ ଗୋଡତଳେ ସେ ପଡିଲା । ସମସ୍ତେ ଅଭୟ ଦେଇ ମହନ୍ତଙ୍କ ଗୋଡତଳେ ପଡିବାକୁ ଶ୍ୟାମ ସାଉକୁ ଉପଦେଶ ଦେଲେ ।
ବେଳ ଛ’ଘଡି । ସେବକମାନେ ମହନ୍ତଙ୍କୁ ବେଢି ବସିଛନ୍ତି । ମହନ୍ତ ଧୂଳିଟାରେ ବସି ଗଞ୍ଜେଇ ଭିଡୁଛନ୍ତି, ତେଣୁ ସେ ଜାଗାଟା ଧୂଆଁମୟ । ଶ୍ୟାମ ସାଉର ଛାତି ଦାଉଁ ଦାଉଁ ପଡୁଛି । ଡରି ଡରି ସେ ଯାଇ ମୁଠାଏ ଟଙ୍କା ପ୍ରଭୁଙ୍କ ପାଦପୂଜା ପାଇଁ ଝଣ କରି ମହନ୍ତଙ୍କ ପାଦତଳକୁ ଫୋପାଡି ଦେଇ ଲମ୍ବ ଲମ୍ବ ହୋଇ ସେ ତାଙ୍କ ଗୋଡତଳେ ପଡିଗଲା । “ପ୍ରଭୁ! ମୁଁ ପିଲା, ମୁଁ ମହାପାପୀ, ମୋ ଅପରାଧ କ୍ଷମା କରନ୍ତୁ ।”ଏଣେ ମହନ୍ତ ଆଖିବୁଜି ବସି ଗଞ୍ଜେଇ ଭିଡୁଛନ୍ତି, କିଛି ଆଜ୍ଞା ହେଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ସେବକ ଏକାବେଳକେ ମହନ୍ତ ମହାରାଜଙ୍କ ଗୋଡତଳେ ପଡି ପ୍ରାର୍ଥନା କଲେ – “ହେ ମହାପ୍ରଭୁ! ଆମ୍ଭେମାନେ ମହାପାପିଷ୍ଠ, ଅପରାଧୀ । ପ୍ରଭୁ କ୍ଷମା ନ କଲେ ଆଉ କିଏ ଜଗତରେ ଅଛି?”ଦୟାମୟ ପ୍ରଭୁ ଏକାବେଳକେ ଆଜ୍ଞା କଲେ, “ଯାଓ ବେଟା, ପୂଜା ଲେଆଓ ।”ଏସବୁ ଦେଖି ଶ୍ୟାମ ସାଉର ଆନନ୍ଦର ଆଉ ସୀମା ନାହିଁ, ପୂଜା ଆୟୋଜନରେ ସେ ଖାଲି ଧାଇଁଛି । ଯେଡେ ମହାଜନ, ପୂଜା ଆୟୋଜନ ବି ଠିକ୍ ସେହିପରି । ଘିଅ ପାଂଚ ପାଆ ଜାଗାରେ ପାଂଚ ସେର, ଆଉ ଆଉ ସରଞ୍ଜାମ ତା ମାଫିକେ । ସମସ୍ତେ ଖଣ୍ଡେ ଖଣ୍ଡେ ସୂତା ଶାଢି ଆହୁତି ଦିଅନ୍ତି । ଶ୍ୟାମସାଉ କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣୀ କିନାରି ସଚ୍ଚା ଜରିମୁହୁଣ୍ଡା ଖଣ୍ଡେ ବରମପୁରୀ ପାଟଶାଢି ଆହୁତି ଦେବାଲାଗି ଆଣିଛି । ଶ୍ୟାମସାଉର ଭାରି ବଡ ପୂଜା ହେବ, ଗାଁରେ ବି ସେ ଦୁଇ ଭାଇ ବଡ ଟାଣୁଆ ମହାଜନ । ଅଗ୍ନିଦେବ ତାକୁ ବର ଦେବେ, ସେହିକଥା ଶୁଣିବାପାଇଁ ଆଖପାଖ ପାଂଚଖଣ୍ଡ ଗାଁରୁ ମଣିଷ ସେଠାକୁ ଧାଇଁଛନ୍ତି । ଊଣାଅଧିକ ପାଂଚ ଶହ ଲୋକ ଜମା ହୋଇ ଗଲେଣି । ବେଢା ଭିତରେ ଆଉ ଜାଗା ନାହିଁ ।
ମନ୍ଦିରବେଢା ପାଚେରିଲଗା ଧାଡିଏ ଘର ଅଛି । ଗୋଟାଏ ଘରେ ମେଳା ମଉଛବରେ ପିଠାଖଜା ତିଆରି ହୁଏ । ତା ପାଖଟା ସରଘର । ସେହି ପିଠାତିଆରି ଘରେ ଧୁନି ଥାପନା ହୋଇଛନ୍ତି । ରାତି ଅନ୍ଦାଜ ଛ’ଘଡି ସମୟରେ ମହନ୍ତ ମହାରାଜ ମନ୍ଦିର ପାଖ ଗମ୍ଭୀରିରୁ ବାହାରିଲେ । ଆଜି ପ୍ରଭୁଙ୍କ ମନରେ ଭାରି ଆନନ୍ଦ । କାହିଁକିନା ଇଏ ଅନେକ ଟଙ୍କା ରୋଜଗାର ମାମଲା । ତୋଳାଏ ଆପୁ ଉପରେ ସଞ୍ଜବେଳେ ଆହୁରି ତୋଳାଏ ପକାଇଛନ୍ତି । ଗଞ୍ଜେଇ ବି ବେଶି କରି ଭିଡିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଚାଲିଲାବେଳେ ଗୋଡ ତାଙ୍କର ଟଳିଯାଉଛି, ଏହି କାରଣରୁ ଚାରିଜଣ ଚେଲା ତାଙ୍କୁ ଧରାଧରି କରି ନେଉଛନ୍ତି । ମହନ୍ତବାବୁଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି ସମସ୍ତ ଦେଖଣାହାରୀ ହରିବୋଲ ପକାଇ ଗୋଡତଳେ ପଡିଗଲେ । ପୂଜା ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ପାଂଚ ସେର ଘିଅ ଆହୁତି, ଖୁବ୍ ମୋଟା ମୋଟା ଢେର୍ ଗୁଡାଏ କାଠ ଧୁନିରେ ଲଦିଦେଲେ । ଆହୁତି ପାଇ ଚାରିହାତ ଉଚ୍ଚ ଶିଖା ଟେକି ନିଆଁ ଧୂ ଧୂ ଜଳୁଛି । ଘର ଭିତରେ ମହନ୍ତ ଏକାକୀ । ପ୍ରଭୁଙ୍କର ସେହିପରି ମହିମା, ନୋହିଲେ ନିଆଁ ତେଜରେ ଆଉ କିଏସେ ପଶିପାରିବ? ଶ୍ୟାମସାଉ ବେକରେ ପଟକା ପକାଇ ହାତ ଯୋଡି ଦୁଆରବନ୍ଧ ବାହାରେ ଛିଡା ହୋଇ ଧୁନି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଅନାଇ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ମହନ୍ତ ଆଖି ବୁଜି ଖୁବ୍ ପାଟିକରି ପ୍ରାର୍ଥନା କଲେ, ‘ଧୁନିଜୀ! ଶାମା ବେଟାକୁ ବର ଦିଅ – ବର ଦିଅ – ବର ଦିଅ, ତା ମାମଲା ଫତେ ହେଉ ।”ଧୁନି କିଛି ଜବାବ୍ ଦେଲେ ନାହିଁ । ମହନ୍ତ ଆପଣାର କରାମତ ଲୋକଙ୍କୁ ଦେଖେଇବା ପାଇଁ ଛିଡା ହୋଇଗଲେ । ହାତରେ ଯେଉଁ ଦଶସେରିଆ ଲୁହାଚିମୁଟା ଥିଲା, ଖୁବ୍ ବଳରେ ପାହାରେ ବାଡେଇଲେ । ଭୁସ୍ କରି ଭାରି ଗୋଟାଏ ଶବ୍ଦ ହେଲା । ଶ୍ୟାମସାଉ ହଠାତ୍ ଚମକିପଡି ଅନାଇଲା, ଘର ଭିତରେ ଛାତିଏ ଗହୀର ଗୋଟାଏ ଗାତ । ଗାତ ଅଧାଅଧି ପୂରି ନିଆଁ ଜଳୁଛି, ତା ମଧ୍ୟରେ ଦୁଇଜଣ ଲୋକ ଭାରି ଗୋଟାଏ ଧରାପରା ଲାଗିଛନ୍ତି । ଶ୍ୟାମ ପ୍ରଥମରେ କିଛି ବି ବୁଝିପାରିଲା ନାହିଁ । ମୁହୂର୍ତ୍ତକ ବାଦ୍ ଭକ୍ତିବଳରେ ସେ ବୁଝିଗଲା, ଧୁନିଦେବତା ଦେହ ଧରି ବିରାଜମାନ ହୋଇଗଲେଣି, ମହନ୍ତଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ କୋଳାକୋଳି କରୁଛନ୍ତି । ତାହାର ଭାଗ୍ୟ ଫିଟିଲା, ଏଥର ତାକୁ ନିଶ୍ଚୟ ବର ମିଳିଯିବ । ମୁହୂର୍ତ୍ତକ ମଧ୍ୟରେ ଏତେ କଥା ସେ ବୁଝିନେଲା । ଖୁବ୍ ପାଟି କରି ହରିବୋଲ ପକାଇ ସେ କହିଲା, ଧୁନି ଦେବତା ରୂପ ଧରି ବିଜେ ହେଲେଣି । ଏକଥା ଶୁଣି ସେଠାରେ ଯେତେ ଲୋକ ଥିଲେ, ଆନନ୍ଦରେ ହରିବୋଲ ପକାଉଛନ୍ତି । ମନ୍ଦିରରୁ ଘଂଟା କାହାଳୀ ଝାଞ୍ଜ ବାଜୁଛି । ସମୁଦ୍ର ଗର୍ଜନ ପରି ଶବ୍ଦ ଉଠୁଛି । ଅଗ୍ନିଦେବତାଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ଲୋକେ ଧାଇଁଲେ । ଗୋଟିଏ ବୋଲି ଦୁଆର, ଘର ଭିତରଟା ଧୂଆଁରେ ପୂରିଛି । ଦୁଆର ପାଖରେ ଧରାପରା ହୋଇ କେତେ ଲୋକ ମଡାଦଳାରେ ଆଣ୍ଠୁଗଣ୍ଠି ଛିଡି ଘାଇଲା ହୋଇଗଲେଣି ।
ପହରେ ବିତିଗଲାଣି । ଲୋକେ ନାଚିକୁଦି ହରିବୋଲ ଦେଇ ହାଲିଆ ହୋଇ ପଡିଲେଣି । ଏ କ’ଣ? ମଡାପୋଡାର ଉତ୍କଟ ଗନ୍ଧ । ଲୋକ ନାକରେ ଲୁଗା ଜାକୁଛନ୍ତି । କେତେଜଣ ଜଣାଶୁଣା ଲୋକ ଦୁଆର ପାଖକୁ ଯାଇ ଭଲକରି ଅନାଇଲେ – ଆରେ ମହନ୍ତ ମହାରାଜ ପୋଡି ମଲେଣିରେ! ବାଜେ ଲୋକେ ବୁଝିଲେ, ଅଗ୍ନିଦେବତା ବିଜେ ହୋଇ ମହନ୍ତବାବାଙ୍କୁ ଖାଇଗଲେଣି – କାଳେ ଧାଇଁଆସି ଆଉ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଖାଇଯିବେ । ପଳା – ପଳା – ପଳା! ଏହା ଶୁଣି ପଡିଉଠି ଗୋଟାକ ଉପରେ ଗୋଟାଏ ପଡି ଧାଇଁଛନ୍ତି । ଶେଷକୁ ମନ୍ଦିରର ପୂଜାହାରୀ ଟହଲିଆ ଚାକରମାନେ ବି ଛାଡି ପଳାଇଲେଣି । ଦଣ୍ଡକ ମଧ୍ୟରେ ଏଡେ ମନ୍ଦିରଟା ନିଶୂନ ହୋଇଗଲା । ଖାଲି ଯାହା ସେ ଧୁନି ଘରୁ ପଡ୍ପଡ୍ ଶବ୍ଦ ଶୁଭୁଛି, ତହିଁରୁ ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ମଧ୍ୟ ବାହାରୁଛି ।
ଦେଗାଁ ପାଖରୁ ଗୋପାଳପୁର ସରକାରୀ ଥାନା ପୂରା ଅଢେଇକୋଶ ବାଟ । ସକାଳୁ ସକାଳୁ ସେଠାରେ ଖବର ପହଁଚିଗଲା । ଦାରୋଗା ସାହେବ ପାଂଚ ଛ’ ଜଣ ବରକନ୍ଦାଜ, ଆଠ ଦଶ ଚୌକିଦାର ଧରି ଧାଇଁଲେ । (ଢେର୍ ଦିନ ତଳ କଥା । ସେତେବେଳେ ତ ଆଉ କନେଷ୍ଟବଳ ନ ଥିଲେ ।) ଦାରୋଗା ପହଁଚି ଦେଖିଲେ, ମନ୍ଦିର ତ ମନ୍ଦିର, ସେ ଗାଁ ଗୋଟାରେ ଜଣେ ମଣିଷ ହେଲେ ବି ନାହିଁ । ସମସ୍ତଙ୍କ ଘରେ ତାଟି କବାଟ ବନ୍ଦ ।
ଚଉକିଆମାନେ ବହୁତ ଡକାହକା କରିବାରେ ଭିତରୁ ମାଇକିନିଆମାନେ ଜବାବ ଦେଲେ, ପୁରୁଷ କେହି ବି ଘରେ ନାହିଁ । କେହି ଯାଇଛି ଗୋରୁ ଖୋଜି, କେହି ଯାଇଛି କୁଣିଆଘର, କେହି ଜାତିଆଣ ଭୋଜି ଖାଇ, ଢେର୍ ଲୋକ ଯାଇଛନ୍ତି କଟକ ମାମଲାରେ । ବହୁତ ଖୋଜ ତଲାସରେ ମନ୍ଦିର ପୂଜାହାରୀ ଆଉ କେତେଜଣ ଚାକର ବାହାରିଲେ । ଦାରୋଗା ସରଜମିନ ତଦାରଖ କରି ବୁଝିଲେ ଯେ, ସର ଘର ଭିତରୁ ଧୁନି ମଝିଯାଏ ମନୁଷ୍ୟ ଗୋଟାଏ ଗଳିଯିବା ଭଳି ବିଳ ଖୋଳାଯାଇଛି । ଧୁନି ତଳେ ଅଢେଇ ଅଢେଇ ହାତ ଲମ୍ବ ଚଉଡା, ଅଢେଇ ହାତ ଗହୀର ଗୋଟାଏ ଗହିଡା ଖୋଳା ହୋଇଛି । ତା’ ଉପରେ ଚାଖଣ୍ଡେ ମୋଟା ମାତ୍ର ମାଟି ଅଛି । ସେହି ମାଟି ଉପରେ ଧୁନି ଜଳେ । ସେ ଘର ଭିତରୁ ବିଳ ବାଟରେ ମଣିଷ ଗଳି ଆସି ଧୁନି ତଳେ ବସିଥାଏ, ମହନ୍ତ କିଛି ପଚାରିଲେ ଲୋକଟା ଭିତରୁ ଜବାବ ଦିଏ । ଘଟଣା ରାତ୍ରରେ ଗଞ୍ଜୋଡ ଚେଲା ଧୁନି ତଳେ ବସିଥିଲା, ତା ନାମ ହୁଣ୍ଡା ଦାସ । ସେଦିନ ମହନ୍ତଙ୍କର ଭାରି ନିଶାରେ ଜ୍ଞାନ ଲୋପ ହୋଇଥିଲା । ଲାସ ଭାରି ମଣିଷ । ଭାରୀ ଚିମୁଟାରେ ଖୁବ୍ ବଳରେ ପାହାରେ ମାରିବାରୁ ଉପର ମାଟି ଆଉ ନିଆଁ ସବୁ ଗାତରେ ପଡିଗଲା । ଫଳରେ ଦୁଇଟା ଲୋକ ଧରାପରା ହୋଇ ପୋଡି ମଲେ । ବାହାରେ ବଡ ଗୋଳମାଳ ହେଉଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କ ଆକୁଳ ଚିତ୍କାର କେହି ମଧ୍ୟ ଶୁଣିପାରିଲେ ନାହିଁ ।
ଦାରୋଗା ସାହେବ ରିପୋର୍ଟ ଲେଖି ମଇନା ସକାଶେ ସେ ଅଧାପୋଡା ଲାସଯୋଡାକ ସହରକୁ ପଠାଇଦେଲେ ।
ଗାଳ୍ପିକ – ଫକୀରମୋହନ ସେନାପତି
