ଆଉ ଦିନକର କଥା । ସେଦିନ ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବରଙ୍କ ଦରବାର ପାରିଷଦ ଓ ଅନ୍ୟ ସଭ୍ୟମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପୂରି ଉଠୁଥାଏ । ପରସ୍ପରଙ୍କ ଆଳାପ ଆଲୋଚନା ଦ୍ୱାରା କେହି କାହାରି କଥା ଶୁଣି ପାରୁନଥାନ୍ତି । ସମ୍ରାଟଙ୍କର ନିଜର ଅତି ପ୍ରିୟ ବିରବଲଙ୍କ ସହିତ ଅନ୍ୟ ଆଠଜଣ ପଣ୍ଡିତ ମଧ୍ୟ ଦରବାରରେ ନିଜ ନିଜ ଆସନରେ ବସି ଢୋଳେଇବାରେ ବ୍ୟସ୍ତ । ସେପରି ଅବସରରେ ସମ୍ରାଟ୍ ନିଜର ଆସନ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହେଲେ ଏବଂ ବିରବଲଙ୍କୁ ଚାହିଁ ତାଙ୍କୁ ଆଦେଶଦେଲେ ଯେ ବିରବଲ, ମୋର ଆପଣଙ୍କ ଉତ୍ତରରେ ଢେର ବିଶ୍ୱାସ ଥିବାରୁ ଆଜି ମୁଁ ତୁମ ଉପରେ ଏକ ବିରାଟ ଦାୟିତ୍ୱ ଦେବାକୁ ଚାହେଁ ।
ବିରବଲ କହିଲେ – ସମ୍ରାଟ୍ ଙ୍କ ଆଜ୍ଞାକୁ ମୁଁ ଶିର ପାତି ଗ୍ରହଣ କରୁଛି । ଏବେ ଆପଣ ମୋତେ କେଉଁ ଦାୟିତ୍ୱ ଦେବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି ତାହା ଯଥାଶୀଘ୍ର ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତୁ ।
ଏହାପରେ ସମ୍ରାଟ୍ କହିଲେ – ଦେଖ ବୀରବଲ୍! ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ମାତ୍ର ଚାରିଦିନ ଲାଗି ଦାୟିତ୍ୱ ଦେବି । ଆଉ ତୁମେ ମଧ୍ୟ ମୋର ସେହି ଦାୟିତ୍ୱ ବହନ କରି ମୋତେ ଧନ୍ୟ କରି ଦିଅନ୍ତୁ ।
ବିରବଲ ଅତି ଚତୁରତାର ସହିତ ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ କହିଲେ – ସମ୍ରାଟ ଆଉ ବିଳମ୍ବ କାହିଁକି? ଶୁଭସ୍ୟ ଶୀଘ୍ରମ୍ ।
ଏତକ କହି ବିରବଲ ନୀରବ ରହନ୍ତେ ସମ୍ରାଟ୍ ହସି ହସି କହିଲେ – ହେ ବିରବଲ! ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ମୁଁ ଆଜି ତୁମ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ଗୁରୁଦାୟିତ୍ୱ ଦେଉଅଛି । ଆଉ ତୁମେ ମଧ୍ୟ ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ମୋର ଦାୟିତ୍ୱକୁ ଉତ୍ତମ ଭାବରେ ବହନ କରି ନିଜର କାମ ସମାପ୍ତ କଲେ ବୋଲି ପ୍ରମାଣିତ କରନ୍ତୁ ।
ବିରବଲ କହିଲେ – ତାହା ହେଉ, ମୋତେ କେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ହେବ । ତାହା ଦୟାକରି ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତୁ ।
ବିରବଲ ରାଜପଥରେ ଚାଲିଛନ୍ତି । ସେତେବେଳକୁ ଖରା ନଇଁ ଆସୁଥାଏ । ବିରବଲ ଦେଖୁଛନ୍ତି ଅନ୍ଧାର ହୋଇଯିବ । ସମ୍ରାଟ୍ ଙ୍କ ଦେଇଥିବା ଦିବସ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଦିବସ ଅତିବାହିତ ହୋଇଯିବ । ଏହାଦ୍ୱାରା ବିରବଲଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟର ଅଧୋଗତି ହେବ ।
ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଆଦେଶ ଅଛି ଚାରିଦିନ ମଧ୍ୟରେ ଚାରିଜଣ ମୂର୍ଖଲୋକଙ୍କୁ ନେଇ ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ହାଜର କରିବେ । ଆଜି ଦିବସରେ ତାଙ୍କ ଲାଗି ଅତି କମ୍ରେ ଗୋଟିଏ ମୂର୍ଖର ଯୋଗାଡ ହେବା ଦରକାର ।
ବିରବଲ ଏହିପରି ଚିନ୍ତାର ଭଉଁରୀ ମଧ୍ୟରେ ଖେଳୁଥିବା ବେଳେ ବିରବଲଙ୍କର ଆଖି ଗୋଟିଏ ଲୋକ ଉପରେ ପଡିଲା । ସେତେବେଳେ ବିରବଲ ଯାହା ଦେଖିଲେ, ତାହା ଦେଖି ସେ ତାଜୁବ୍ ହୋଇଗଲେ । କାରଣ ସେହି ପଥଚଲା ଲୋକଟି ଖୁବ୍ ତରତରରେ ଚାଲୁଥିଲା । ତା’ର ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ବଡ ଥାଳି ଥିଲା । ବିରବଲ ଭାବିଲେ ଏ ନିଶ୍ଚୟ ଜଣେ ବୋକା ଲୋକ ହୋଇଥିବେ । ତେଣୁ ବିରବଲଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ସେହି ଲୋକଟି ଧରାପଡିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ ।
ଏହାପରେ ସେହି ଲୋକଟିକୁ ଧରିବା ନିମନ୍ତେ ବିରବଲ ଖୁବ୍ ଜୋର୍ରେ ଧାଇଁବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ବହୁ ସମୟ ତାଙ୍କୁ ଦୌଡିବାକୁ ପଡିଲା । ଯାହାହେଉ ଅଣ ନିଃଶ୍ୱାସୀ ହୋଇ ବିରବଲ ଦୌଡି ଦୌଡି ଯାଇ ସେହି ଲୋକଟିର ପାଖରେ ପହଁଚି ତାକୁ ଅଟକାଇ ଦେଲେ ।
ସେ ଲୋକଟିକୁ ପଚାରିଲେ, ହଇ ହୋ! ତୁମ୍ଭର ବେଗ ଏତେ ପ୍ରଖର କାହିଁକି? ଧୀରେ ଧୀରେ ଚାଲିବାର କ’ଣ ତୁମର ଅଭ୍ୟାସ ନାହିଁ । ତୁମକୁଧରିବା ଲାଗି ମୁଁ ଯେ ବେଦମ୍ ହୋଇଗଲିଣି । କହିବ କି ଏତେ ଶୀଘ୍ର ଚାଲିବାର ତୁମର କାରଣ କ’ଣ?
ବିରବଲଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଲୋକଟି ବେଶ୍ ସୁଖଭୋଗ ମନେ କରୁଥିଲା । ସେ ଆନନ୍ଦରେ କହିଲା – ଶୁଣିବେ ଆପଣେ, ମୋର ଯେ ସ୍ତ୍ରୀ ଥିଲା ମୁଁ ତାକୁ ବହୁତ ଭଲ ପାଉଥିଲି । ଖୁସିର କଥା ଏଇ କେତେ ଦିନ ହେଲା ମୋତେ ଛାଡି ଚାଲିଗଲା ଓ ତା’ର ଖୁସିରେ ସେ ଅନ୍ୟକୁ ବିବାହ କରିଛି । ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ଖୁସିର କଥା ହେଲା ତା’ର ବିବାହର ପର ଘଟଣାରେ ତା’ର ଏବେ ଗୋଟିଏ ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର ପୁଅ ହେଇଛି । ମୋର ତ ସେ ସ୍ତ୍ରୀ ଥିଲା ତା’ର ପୁଅ ହୋଇଥିବା ଆନନ୍ଦରେ ମୁଁ ବହୁତ ଖୁସି ହୋଇଯାଇଛି । ଦେଖୁ ନାହାଁନ୍ତି ଚାଲିରେ ମୋର ପାଦ ଭୂମିରେ ଲାଗୁନାହିଁ । ମୁଁ ମୋର ପୂର୍ବସ୍ତ୍ରୀର ପୁଅ ହୋଇଥିବାର ସୁଖରେ ଏବେ ସ୍ଥିର କରି ସାରିଛି ମିଠା ବାଂଟିବି । ଏଥି ସହିତ ସ୍ତ୍ରୀ ଲାଗି ଶାଢି, ବ୍ଲାଉଜ୍, ସାୟା ଓ ତା’ର ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ଲାଗି ଶାନ୍ତିପୁର ଯୋଡ ମଧ୍ୟ ଯୋଗାଡ କରିଛି । ଏତିକି ଯଦି ମୁଁ ଠିକ୍ ସମୟରେ ପହଁଚାଇ ଦେବି, ସେ ସ୍ୱାମୀ ସ୍ତ୍ରୀ ଦୁଇଜଣ କେତେ ଆନନ୍ଦ ହେବେ କହିଲେ?
ଏତେବେଳଯାଏଁ ବିରବଲ ସେହି ଲୋକଟିର କଥାକୁ ମନଦେଇ ଶୁଣୁଥିଲେ । ମନେ ମନେ ଖୁବ୍ ହସିଲେ, ଆଉ ମଧ୍ୟ ଚିନ୍ତା କଲେ ଏପରି ଲୋକକୁ ସଂସାରରେ ଜଣେ ଉତ୍ତମ ମୂର୍ଖ ଲୋକ ବୋଲି ନିଜ ବିଚାରକୁ ଆଣିବେ ନାହିଁ କାହିଁକି? ତେଣୁ ମୋତେ ଏହି ଲୋକକୁ ସମ୍ରାଟ୍ ଙ୍କ କହିବାନୁସାରେ ତାଙ୍କ ଦରବାରକୁ ନେବା କଥା । ଏହାପରେ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବିରବଲ ନିଜର ପରିଚୟ ଦେଇ କହିଲେ, ହେ ମହାଭାଗ! ମୁଁ ତୁମ ସହିତ ଏତେ ସମୟ ଯାଏଁ କଥାରେ ମାତି ଯାଇଥିଲି । ତୁମ୍ଭର କଥାଗୁଡିକ ମଧ୍ୟ ତୁମ୍ଭର କହୁଥିବା ସମୟରେ ମୁଁ ମଧ୍ୟ ତୁମ ପରି ପରମ ସନ୍ତୋଷରେ ଶୁଣୁଥିଲି । ଏଥର ତୁମେ ମୋର ପରିଚୟ ବାବଦରେ ଜାଣ ଯେ, ମୁଁ ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବରଙ୍କ ଦରବାରରେ ନବରତ୍ନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ପଣ୍ଡିତ । ମୋର ନାମ ବିରବଲ । କ’ଣ ମୋର ପରିଚୟ କେବେ ଆଗରୁ ଜାଣିଥିଲ!
ସମ୍ରାଟଙ୍କ ନବରତ୍ନ ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏ ହେଉଛନ୍ତି ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପଣ୍ଡିତ ବିରବଲ । ତାଙ୍କୁ ସିନା କେହି ନେତ୍ରରେ ଦେଖି ନଥାଆନ୍ତି, ହେଲେ ସମସ୍ତେ ଜାଣନ୍ତି, ଯେ ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବରଙ୍କ ଆଖ ପାଖ ପଣ୍ଡିତ ହେଉଛନ୍ତି ବିରବଲ । ବିରବଲଙ୍କ ନାମ ବିରବଲଙ୍କ ମୁଖରୁ ଶୁଣିବା ମାତ୍ରେ ଲୋକଟି ବିରବଲଙ୍କ ପାଦତଳେ ପଡିଗଲା । ଆଉ କହିଲା – ହଜୁର୍ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ଆଗରୁ କେବେ ଦେଖିନଥିଲି କିମ୍ବା ଜାଣି ନଥିଲି । ସେଥିଯୋଗୁଁ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ସମ୍ମାନ ଦେଇ ପାରିନଥିଲି । ଏଥିଲାଗି ମୋର ଦୋଷ ମାଫ୍ କରିଦେବେ ହଜୁର୍ । ବିରବଲ କହିଲେ – ଠିକ୍ ଅଛି । ଏହା କ’ଣ ତୁମ୍ଭର ଭୁଲ୍ । ଏବେ ମୁଁ ତୁମକୁ କହିଯାଉଛି ଯେ ତୁମ୍ଭେ ତୁମ୍ଭ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମିଠା, ଶାଢି, ଶଙ୍ଖା ଆଉତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ଲାଗି ନେଉଥିବା ଶାନ୍ତିପୁରୀ ଯୋଡ ନେବା ଆଗରୁ ଆଗ ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ଯାଇ ସାକ୍ଷାତ କରି ଆସିବାକୁ ହେବ ।
ବିରବଲଙ୍କ ମୁଖରୁ ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରିବା କଥା ଶୁଣି ଲୋକଟା ହଡବଡେଇ ଗଲା । ତା’ଛଡା ୟେ ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବର, ଏଭଳି ସମ୍ରାଟଙ୍କର ଆଦେଶ ନ ମାନିବା ଯେପରି ଅସୁବିଧା ସେହିପରି ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଦଣ୍ଡ ମଧ୍ୟ ଖୁବ୍ କଠୋର । ପୁଣି ସମ୍ବାଦ ଦେଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ହେଉଛନ୍ତି ସ୍ୱୟଂ ସମ୍ରାଟଙ୍କର ଅତି ପାଖଲୋକ । ଏଣୁ କଥାକୁ ନ ମାନିବ ବା କିପରି? ତହୁଁ ସେ ବିରବଲଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଇ କହିଲା – ଛାମୁଙ୍କ ଆଜ୍ଞା ଶିରୋଧାର୍ଯ୍ୟ ।
ଏହାପରେ ବିରବଲ ସେହି ଲୋକଟିକୁ ଛାଡି ଦେଲେ । ତା’ପରେ ଆଗକୁ ଚାଲିଲେ । ଏବେ ସନ୍ଧ୍ୟାହୋଇଯିବା ପ୍ରାୟ । ବିରବଲଙ୍କର ଚିନ୍ତା ପ୍ରଥମଦିନ ଗୋଟିଏ ମୂର୍ଖକୁ ଚିହ୍ନଟ କରି ପାରିଛି, ଏଥର ଦ୍ୱିତୀୟ ମୂର୍ଖ ଲୋକର ସଂଧାନ ଦରକାର । ଏପରି ଚିନ୍ତା ମନ ମଧ୍ୟରେ କରୁଥିବା ଅବସ୍ଥାରେ ବିରବଲ ଆଗକୁ ଚାଲିଲେ ।
ବିରବଲ ସେ ସ୍ଥାନ ପରିତ୍ୟାଗ କରି କିଛି ପଥ ଆଗକୁ ଯାଇଛନ୍ତି, ଲୋକଟା ସନ୍ଧ୍ୟା ହୋଇଯିବା ଆଶଙ୍କାରେ ବସିଥିବା ଘୋଡାଟିକୁ ଖୁବ୍ ଜୋର୍ରେ ଚାବୁକ ମାରି କହୁଛି, ଚାଲ ଶାଲା, ଏକ ମଠୁଆଟା କିରେ ।
ବିରବଲ ଦେଖିଲେ, ଲୋକଟା ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ଶକତ କରି ଗୋଚ୍ଛାଏ ଘାସକୁ ବାନ୍ଧି ମୁଣ୍ଡରେ ମୁଣ୍ଡାଇଛି । ତା’ପରେ ସେ ଘୋଡା ଉପରେ ବସି ଘୋଡାକୁ ଶୀଘ୍ର ଦଉଡିବାର ଲାଗି ବାଡୋଉଛି ।
ଲୋକଟାର ଏପରି ଅବସ୍ଥା ଦେଖି ବିରବଲ ଭାବିଲେ, ମୋ ବିଚାରରେ ଏ ଲୋକଟା ଗୋଟାଏ ଗଜମୂର୍ଖ । ଏହା ଭାବି ବିରବଲ ଲୋକଟାକୁ ପଥ ମଧ୍ୟରେ ଅଟକାଇ ଦେଇ କହିଲେ – ମୁଁ ବିରବଲ! ମୋତେ ଚିହ୍ନିଛ କି?
ବିରବଲଙ୍କର ନାଁଟି ଶୁଣିବା ମାତ୍ରେ ଲୋକଟା ଚମକି ପଡି କହିଲା – ପ୍ରଣାମ ହଜୁର୍! ସନ୍ଧ୍ୟା ହୋଇ ଆସୁଛି ତ । ସେଥିପାଇଁ ତର ତର ହୋଇ ପଡିଛି ଗୃହକୁ ଫେରିଯିବା ଲାଗି ।
ବିରବଲ କହିଲେ – ହଁ ହଁ କାହିଁକି ନୁହଁ? ସନ୍ଧ୍ୟା ହୋଇଯିବ, ଘରେ ତୁମକୁ ତୁମର ପିଲାମାନେ ଚାହିଁ ବସିଥିବେ । ହେଲେ ମୋର କିନ୍ତୁ ତୁମଠାରୁ ଗୋଟିଏ ନୂଆ କଥା ଶିଖିବାକୁ ହେଲା ।
ଲୋକଟା ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଯାଇ କହିଲା – ହଜୁର୍! ଆମେ କେତେକର ଲୋକ । ଆମ୍ଭେମାନେ ତ ସଦାସର୍ବଦା ଆପଣଙ୍କ ଇଙ୍ଗିତକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥାଉ । ଆପଣମାନେ ଯାହା କହିଥାଆନ୍ତି ତାହା ଆମମାନଙ୍କ ଲାଗି ହିତ ମନେ କରି ପାଳନ କରିଥାଉ । ହେଲେ ଆମେମାନେ ତ ଗଜମୂର୍ଖ । ଆପଣ …
ବିରବଲ କହିଲେ – ତାହା ହେଲେ ମୁଁ ତୁମକୁ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରୁଛି, ତାହାର କାରଣ ମୋତେ କୁହ ।
ଲୋକଟି କହିଲା – ଆପଣ କ’ଣ ପଚାରିବେ, ଏବେ ମୋତେ ପଚାରନ୍ତୁ ଜାଣିଥିଲେ ତାହାର କାରଣ ଆପଣଙ୍କୁ କହିଦେବି ।
ବିରବଲ କହିଲେ – ତୁମେ ତ ଘୋଡା ଉପରେ ବସି ଗୃହକୁ ଫେରୁଛ । ତେବେ ଘାସ ଗୋଛାଟାକୁ ଘୋଡା ଉପରେ ନ ରଖି ନିଜ ମୁଣ୍ଡରେ ମୁଣ୍ଡେଇ ଯାଉଛ କାହିଁକି?
ଲୋକଟି କହିଲା – ଏହାର ଉତ୍ତର ତ ଖୁବ୍ ସାଧାରଣ ପଣ୍ଡିତେ, ଦେଖନ୍ତୁ ଘୋଡାଟି ମୋର ବର୍ତ୍ତମାନ ଗର୍ଭବତୀ । ଏପରି ଅବସ୍ଥାରେ ତା’ର ଶରୀର ଅସୁସ୍ଥ ପ୍ରାୟ । ମୁଁ ସିନା ନିଷ୍ଠୁର ହୋଇ ତା’ର ପିଠିରେ ବସି ଗୃହକୁ ଫେରୁଅଛି, ଅବସ୍ଥାରେ ପଡିବାରୁ ତାହା କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଛି । ତେବେ ଜାଣି ଜାଣି ବୋଝ ଉପରେ ନଳିତାବିଡା କିପରି ଲଦି ଥା’ନ୍ତି କହିଲେ । ସେ ବରଂ ମୋତେ ତା’ର ବୋଝ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରି ମୋତେ ନେଇ ଚାଲୁ । କିନ୍ତୁ ଏହି ଘାସ ଗୋଛାକ ତା’ର ପିଠି ଉପରେ ଲଦି ଦେଲେ ତାହାକୁ ତ ସେ ବୋହିବ । ଏଥିରେ ତାକୁ ନିଶ୍ଚୟ କଷ୍ଟ ହେବନା, ଏଥିଯୋଗୁଁ ସେହି ଘାସ ଗୋଛାଟିକୁ ଘୋଡା ଉପରେ ନଲଦି ମୁଁ ନିଜେ ଲଦି କରି ନେଉଅଛି ।
ଏଥର ଲୋକଟାର ମନ ମଧ୍ୟରୁ ଅସଲ କଥାଟିକୁ ବିରବଲ ଜାଣିପାରି ଠିକ୍ କଲେ, ଏ ହେଉଛି ସଂସାର ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ମୂର୍ଖ । ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଆଦେଶ ହୋଇଛି ବୋଲି କହିଦେବା । ସେ ଯାଇ ସେହି ଘାସ ଗୋଛାକୁ ମୁଣ୍ଡାଇ କରି ରାଜସଭାରେ ଉପଯୁକ୍ତ ସମୟରେ ହାଜର ହେବ ।
ଏହା ପରେ ସେହି ଲୋକଟିକୁ ବିରବଲଙ୍କର ଭାବିଥିବାର କଥାକୁ କହି ବିରବଲ ସେ ସ୍ଥାନ ଛାଡି ଚାଲିଗଲେ ।
ଏବେ ତା’ପରଦିନ ଦରବାର ଚାଲିଥିବାର ସମୟରେ ଏହି ଦୁଇ ମୂର୍ଖ ତରବର ହୋଇ ମନ ମଧ୍ୟରେ ଖୁବ୍ ଭୟ ରଖି ଯାଇ ସମ୍ରାଟଙ୍କର ରାଜଦରବାରରେ ପଁହଚି ଯାଇ ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଇ ଠିଆ ହୋଇ ରହିଲେ । ସେହି ସଭାରେ ବିରବଲ ମଧ୍ୟ ଉପସ୍ଥିତ ଥା’ନ୍ତି । ସମ୍ରାଟ୍ ସେମାନଙ୍କର ଅବସ୍ଥା ଦେଖି ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରକୃତ କାରଣ ପଚାରନ୍ତେ, ସେ ସମସ୍ତ କଥାକୁ ଗୋଟି ଗୋଟି କରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରନ୍ତେ ରାଜଦରବାରରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ପାରିଷଦଗଣ ଠୋ ଠୋ ହୋଇ ହସିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ସମସ୍ତଙ୍କ ମୁଖରେ ଖାଲି ଶୁଣାଗଲା ଯେ, ଆରେ ଏ ଦୁଇଟା ତ ଏ ସଂସାରର ପରମ ମୂର୍ଖ ।
ସମ୍ରାଟ୍ ଏଥର ସଂସାରରେ ଏପରି ମୂର୍ଖ ଦୁଇଜଣଙ୍କୁ ଦେଖିବା ପରେ ବିରବଲଙ୍କ ଆଡେ ଚାହିଁ କହିଲେ – ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଆଦେଶ ହୋଇଥିଲା ଯେ ତୁମ୍ଭେ ଚାରିଜଣ ମୂର୍ଖ ଆଣି ମୋ ପାଖରେ ପହଁଚାଇବ । ହେଲେ ଦୁଇଜଣ ମୂର୍ଖକୁ ଦେଇପାରିଛ ହେଲେ ଆଉ ଦୁଇଜଣ ମୂର୍ଖ କୁଆଡେ ଗଲେ?
ଏହାପରେ ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ଚାହିଁ ବିରବଲ କହିଲେ – ଛାମୁ, ଆପଣଙ୍କୁ ତ ମୋତେ ଆଉ ଦୁଇଜଣ ମୂର୍ଖ ଦେବା କଥା । ଦୁଇଜଣଙ୍କୁ ପଠାଇବା ପରେଆଉ ଦୁଇଜଣ ମୂର୍ଖ ଦେଖିବାକୁ ଆପଣ ବର୍ତ୍ତମାନ ବ୍ୟଗ୍ର ହୋଇ ପଡିଛନ୍ତି । ହେଲେ ମୁଁ ଯଦି ସେହି ଦୁଇଜଣ ମୂର୍ଖଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ତୁଣ୍ଡ ଖୋଲିବି ତାହା ହେଲେ ଆପଣ ମୋର ମୁଣ୍ଡ ରଖିବେ ତ? କାରଣ ଆଉ ଦୁଇଜଣ ମୂର୍ଖ ଏହି ଦରବାରରେ ଉପସ୍ଥିତ ଅଛନ୍ତି ।
ବିରବଲ ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ଏହା କହନ୍ତେ ସମ୍ରାଟ୍ ତାଙ୍କୁ ଅଭୟ ବର ପ୍ରଦାନ କରି କହିଲେ – ଶୁଣ ବୀରବଲ! ଯେଉଁ କଥା ସତ୍ୟତାର ପ୍ରମାଣ ନେଇପାରେ ସେଥିପାଇଁ ଦୋଷୀକୁ ଦଣ୍ଡ ଦେବା କଥା ମୋ ବିଚାରର ବାହାରେ, ତେଣୁ ତୁମେ ମୋତେ ଆଉ ଦୁଇଜଣ ମୂର୍ଖକୁ ଦେଇ ନିଜର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମାପ୍ତ କର ।
ସମ୍ରାଟଙ୍କଠାରୁ ଅଭୟବର ପାଇ ସାରିବାପରେ ବିରବଲ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଆଗରେ ନତମସ୍ତକ ପୂର୍ବକ କହିଲେ – ଆଜ୍ଞା ମୁଁ ହେଉଛି ହତଭାଗ୍ୟ ତୃତୀୟ ମୂର୍ଖ । ଆଉ ଏହି ମୂର୍ଖମାନଙ୍କୁ ଯେ ଆଣି ଆପଣଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ କରାଇଛି, ସେ ହେଉଛି ଏ ଦରବାରରେ ଚତୁର୍ଥ ମୂର୍ଖ ।
ବିରବଲଙ୍କଠାରୁ ଏକଥା ଶୁଣିବା ମାତ୍ରେ ସମସ୍ତେ ଚାତକପ୍ରାୟ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ମୁଖକୁ ଚାହିଁ ରହିଥିଲେ । ସମ୍ରାଟ୍ ଯେତେବେଳେ ବିରବଲଙ୍କଠାରୁ ଏକଥା ଶୁଣିଲେ ସେତେବେଳେ ସେ କିଛି ସମୟ ଲାଗି ନୀରବ ରହିଗଲେ । ତା’ପରେ ଠୋ ଠୋ ହୋଇ ହସିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିଦିଅନ୍ତେ ସଭାରେ ବସିଥିବା ଅନ୍ୟ ପାରିଷଦବର୍ଗ ଏହାପରେ ଠୋ ଠୋ ହୋଇ ହସିଲେ ।
ତା’ପରେ ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବର ସିଂହାସନରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଆସି ବିରବଲଙ୍କୁ ନିଜର ମନମୁତାବକ ପୁରସ୍କାର ଦେଇ ବିଦାୟ ଦେଲେ ।
ଜାହାଁପନା, ଆପଣ ତ ପ୍ରଥମ ଚାନ୍ଦ!
ଉପରୋକ୍ତ କଥାଟିଥିଲା ବିରବଲଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ବହୁ ଅତୀତ କାଳର କଥା । ଥରେ ବିରବଲ ନାନା ଦେଶ ଭ୍ରମଣରେ ବାହାରିଲେ । ଏହି ଭ୍ରମଣରେ ଯାଉ ଯାଉ ବିରବଲ ଯାଇ କାବୁଲ୍ ନାମକ ରାଜ୍ୟରେ ପହଁଚିଲେ । ସେହି ରାଜ୍ୟରେ ମାତ୍ର ଦୁଇ ଗୋଟି ଦିବସ ରହିଯିବା ପରେ ବିରବଲଙ୍କୁ ସେହି ସ୍ଥାନଟି ଆଦୌ ଭଲ ଲାଗିଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ଲୋକ ଯେପରି ତାଙ୍କୁ ଖାପଛଡା ଲାଗିଲା ।
ଏହାର କାରଣ ଯେ କାବୁଲ୍ର ଲୋକ ବିରବଲଙ୍କ ଚାଲିଚଳନ ଦେଖି ଭାବି ନେଉଥିଲେ ଯେ ଏହି ଲୋକଟା ଯେ ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ଘୂରି ବୁଲୁଛି ସେ ନିଶ୍ଚୟ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଦେଶର ରାଜକର୍ମଚାରୀ ହୋଇ ଆମ ରାଜ୍ୟକୁ ଗୁପ୍ତଚର ଭାବେ ଆସିଅଛି । ଏଠାରେ ପୁଣି କିଛିଦିନ ରହିଯିବା ପରେ ଆମ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରକୃତ ମାନଚିତ୍ର ଯେ ସେ ତା” ନିଜ ରାଜ୍ୟକୁ ଫେରିଯାଇ ନିଜ ରାଜ୍ୟର ଶାସନକର୍ତ୍ତାଙ୍କୁ ଦେଇ ପୁରସ୍କାର ମଧ୍ୟ ନେବ ।
ବାସ୍ତବରେ କାବୁଲ୍ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରଜାମାନେ ଏହି କଥାକୁ ବିଚାର କଲେ ଓ ଲୋକଟାକୁ ସଂଦେହ ହେବାରୁ ସେମାନେ ଯାଇ ନିଜ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଆଗରେ ଏହି କଥାକୁ ପ୍ରକାଶ କଲେ ।
କାବୁଲ୍ ରାଜ୍ୟର ସମ୍ରାଟ୍ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କଠାରୁ ଏକଥା ଶୁଣି ତଟସ୍ଥ ହୋଇ ପଡିଲେ । ଲୋକଟା ଯେ ମୋ ରାଜ୍ୟର ମାନଚିତ୍ର ସଂଗ୍ରହ କରି ନେଇ ନିଜ ରାଜ୍ୟର ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରେ । ସେ ସମ୍ରାଟ୍ ମୋର ଧନ ଦୌଲତ ତଥା ରାଜ୍ୟ ଓ ପ୍ରଜାଙ୍କ ପ୍ରତି ଲୋଭିତ ହୋଇ ହୁଏତ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଯଦି ମୋ ରାଜ୍ୟକୁ ଆକ୍ରମଣ କରେ । ତେଣୁ ସେହି ଲୋକଟାକୁ ଏବେ ଧରି ଆଣି କାରାଗାର ମଧ୍ୟରେ ରଖିଦେବା ଦରକାର ।
ଏପରି ବିଚାର କରି କାବୁଲ୍ର ସମ୍ରାଟ୍ କେତେକ ଦୂତମାନଙ୍କୁ ପଠାଇ ବିରବଲଙ୍କୁ ଧରି ନେଇଗଲେ ।
ଦୂତମାନେ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଆଦେଶକୁ ପାଳନ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଧାଇଁ ଯାଇ ବିରବଲଙ୍କୁ ଧରି ଆଣି ରାଜ ଦରବାରରେ ଠିଆ କରିଦେଲେ ।
ବିରବଲଙ୍କ ପ୍ରକୃତ ରାଜକୀୟ ପୋଷାକକୁ ଦେଖି ସମ୍ରାଟ୍ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କର ଅଭିଯୋଗକୁ ସ୍ୱୀକାର କରିନେଇଥିଲେ । ସେ ଯେପରି ସନ୍ଦିହାନ ଅବସ୍ଥାରେ ବିରବଲଙ୍କୁ ପଚାରିଲେ, ତୁମେ କିଏ? ତୁମେ ଆମ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଏପରି ଏକାକୀ ଘୂରିବୁଲୁଛ କାହିଁକି?
ସମ୍ରାଟଙ୍କର ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଯାଇ ବିରବଲ କହିଲେ – ଜାହାଁପନା, ମୁଁ ଜଣେ ନିରୀହ ତଥା ସାଧାରଣ ଲୋକ, ମୁଁ ନାନା ଦେଶ ଯାତ୍ରୀ ଭାବରେ ପରିଭ୍ରମଣ କରୁଅଛି । ହେଲେ ଆପଣଙ୍କର ଏହି ରାଜ୍ୟ ଏଯାବତ୍ ଦେଖିଥିବା ସମସ୍ତ ରାଜ୍ୟଠାରୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉତ୍ତମ ଓ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନୋହର । ଆପଣଙ୍କ ରାଜ୍ୟରେ ଅନେକ ଦିନ ରହିଯିବାର କାରଣ ହେଉଛି ଆପଣଙ୍କ ରାଜ୍ୟର ସମସ୍ତ ଅବସ୍ଥା ମୋ ମନକୁ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତ କରି ରଖିଛି । ଆଉ ମଧ୍ୟ ଆପଣଙ୍କ ସହିତ ମୋର ସାକ୍ଷାତ ହୋଇନଥିଲା । ଆପଣ କ୍ରୋଧିତ ହୋଇ ଯାହା କଲେ ତାହା ମଧ୍ୟ ମୋ ନିମନ୍ତେ ମଙ୍ଗଳ ହୋଇଛି କାରଣ ଖୁବ୍ କମ୍ ପରିଶ୍ରମରେ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ପରି ଜଣେ ମର୍ଯ୍ୟାଦାବନ୍ତ ଲୋକପ୍ରିୟ ସମ୍ରାଟଙ୍କର ସାକ୍ଷାତ ପାଇ ନିଜକୁ ଧନ୍ୟ ମଣୁଛି ।
ବିରବଲଙ୍କର ସମସ୍ତ କଥା ସମ୍ରାଟଙ୍କ ମନକୁ ପାଇଗଲା । ଆଉ ମଧ୍ୟ ସମ୍ରାଟ୍ ତଥା ରାଜାମାନେ ସଦାସର୍ବଦା ଅନ୍ୟ ମୁଖରୁ ନିଜର ସ୍ତୁତିଗାନ ଶୁଣିବା ଲାଗି ଆଶା କରି ବସିଥାଆନ୍ତି ।
ବିରବଲ ସେହି ରାଜ୍ୟ ସଭାରେ କାବୁଲ୍ ସମ୍ରାଟଙ୍କର ଏପରି ସ୍ତୁତି ଗାନ କଲେ ଯେ, ତାହା ଯେପରି ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ଚେୟାର, ଚେୟାର ଉପରେ ଟୁଲ ପକାଇ ତା’ ଉପରେ ଏକ ବଡ ନିଶୁଣି ଥୋଇ ତା’ ଉପରେ ଗୋଟାଏ ବୃହତ ଗଣ୍ଠିଆ ବାଉଁଶର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ପ୍ରଶଂସା କରିବା ପରି ଅନୁଭୂତ ହେଲା ।
ବିରବଲଙ୍କ ସ୍ତୁତିଗାନ ଶୁଣି କାବୁଲ୍ର ବାଦ୍ଶାହା ବିରବଲଙ୍କ ଉପରେ ଖୁବ୍ ପ୍ରସନ୍ନ ହୋଇ ପ୍ରଶଂସା କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ ଓ ସଂଗେ ସଂଗେ ରାଜକୋଷରୁ ଧନରତ୍ନ ଆଣି ତାହାଙ୍କୁ ପୁରସ୍କାର ଦେଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଆଦେଶ କଲେ ଯେ ବିରବଲ ଆମ ରାଜ୍ୟର ଜଣେ ଅତିଥି । ତାଙ୍କୁ ଅତିଥିଶାଳାରେ ରଖାଇ ଦିଆଯାଉ ଏବଂ ତାଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଉତ୍ତମ ଖାଦ୍ୟପେୟର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଉ ।
କିଛିଦିନ ଏହିପରି କାବୁଲ୍ର ଦରବାରରେ ବିରବଲ ରହି ଯେତେବେଳେ ସେ ରାଜ୍ୟ ଛାଡି ଅନ୍ୟରାଜ୍ୟ ପରିଭ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କଲେ ସେତେବେଳେ ବିରବଲ ବାଦ୍ଶାହାଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ରାଜଦରବାରରେ ପହଁଚେ ତାଙ୍କୁ ଦେଖି ବାଦ୍ଶାହା ଖୁବ୍ ଆନନ୍ଦରେ ନିଜ ଆଡକୁ ବିରବଲଙ୍କୁ ଯିବାକୁ କହିଲେ ।
ବିରବଲ ବାଦ୍ଶାହାଙ୍କ ନିକଟରେ ନିଜର ବିଦାୟ ନେବାର କଥା ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତେ ବାଦ୍ଶାହା ପ୍ରଶ୍ନ କଲେ – ଆହେ ବିରବଲ! ତୁମେ ତ ଅନେକ ଦିନ ଆମ୍ଭ ରାଜପ୍ରାସାଦରେ ରହି ମୋର ରାଜ୍ୟ ଶାସନ, ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ଏଠାରେ ସୁଖ କେତେ ଦୁଃଖ କେତେ, ତାହା ତ ଜାଣି ପାରିଲ । ଏଥର କୁହ ବିରବଲ, ମୁଁ ଏବଂ ତୁମ ରାଜ୍ୟର ବାଦ୍ଶାହାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କିଏ ଉତ୍ତମ?
ସମ୍ରାଟଙ୍କର ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଯାଇ ବିରବଲ କହିଲେ – ଜାହାଁପନା, ମୁଁ ଜଣେ ନିରୀହ ତଥା ସାଧାରଣ ଲୋକ, ମୁଁ ନାନା ଦେଶ ଯାତ୍ରୀ ଭାବରେ ପରିଭ୍ରମଣ କରୁଅଛି । ହେଲେ ଆପଣଙ୍କର ଏହି ରାଜ୍ୟ ଏଯାବତ୍ ଦେଖିଥିବା ସମସ୍ତ ରାଜ୍ୟଠାରୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉତ୍ତମ ଓ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନୋହର । ଆପଣଙ୍କ ରାଜ୍ୟରେ ଅନେକ ଦିନ ରହିଯିବାର କାରଣ ହେଉଛି ଆପଣଙ୍କ ରାଜ୍ୟର ସମସ୍ତ ଅବସ୍ଥା ମୋ ମନକୁ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତ କରି ରଖିଛି । ଆଉ ମଧ୍ୟ ଆପଣଙ୍କ ସହିତ ମୋର ସାକ୍ଷାତ ହୋଇନଥିଲା । ଆପଣ କ୍ରୋଧିତ ହୋଇ ଯାହା କଲେ ତାହା ମଧ୍ୟ ମୋ ନିମନ୍ତେ ମଙ୍ଗଳ ହୋଇଛି କାରଣ ଖୁବ୍ କମ୍ ପରିଶ୍ରମରେ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ପରି ଜଣେ ମର୍ଯ୍ୟାଦାବନ୍ତ ଲୋକପ୍ରିୟ ସମ୍ରାଟଙ୍କର ସାକ୍ଷାତ ପାଇ ନିଜକୁ ଧନ୍ୟ ମଣୁଛି ।
ବିରବଲଙ୍କର ସମସ୍ତ କଥା ସମ୍ରାଟଙ୍କ ମନକୁ ପାଇଗଲା । ଆଉ ମଧ୍ୟ ସମ୍ରାଟ୍ ତଥା ରାଜାମାନେ ସଦାସର୍ବଦା ଅନ୍ୟ ମୁଖରୁ ନିଜର ସ୍ତୁତିଗାନ ଶୁଣିବା ଲାଗି ଆଶା କରି ବସିଥାଆନ୍ତି ।
ବିରବଲ ସେହି ରାଜ୍ୟ ସଭାରେ କାବୁଲ୍ ସମ୍ରାଟଙ୍କର ଏପରି ସ୍ତୁତି ଗାନ କଲେ ଯେ, ତାହା ଯେପରି ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ଚେୟାର, ଚେୟାର ଉପରେ ଟୁଲ ପକାଇ ତା’ ଉପରେ ଏକ ବଡ ନିଶୁଣି ଥୋଇ ତା’ ଉପରେ ଗୋଟାଏ ବୃହତ ଗଣ୍ଠିଆ ବାଉଁଶର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ପ୍ରଶଂସା କରିବା ପରି ଅନୁଭୂତ ହେଲା ।
ବିରବଲଙ୍କ ସ୍ତୁତିଗାନ ଶୁଣି କାବୁଲ୍ର ବାଦ୍ଶାହା ବିରବଲଙ୍କ ଉପରେ ଖୁବ୍ ପ୍ରସନ୍ନ ହୋଇ ପ୍ରଶଂସା କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ ଓ ସଂଗେ ସଂଗେ ରାଜକୋଷରୁ ଧନରତ୍ନ ଆଣି ତାହାଙ୍କୁ ପୁରସ୍କାର ଦେଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଆଦେଶ କଲେ ଯେ ବିରବଲ ଆମ ରାଜ୍ୟର ଜଣେ ଅତିଥି । ତାଙ୍କୁ ଅତିଥିଶାଳାରେ ରଖାଇ ଦିଆଯାଉ ଏବଂ ତାଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଉତ୍ତମ ଖାଦ୍ୟପେୟର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଉ ।
କିଛିଦିନ ଏହିପରି କାବୁଲ୍ର ଦରବାରରେ ବିରବଲ ରହି ଯେତେବେଳେ ସେ ରାଜ୍ୟ ଛାଡି ଅନ୍ୟରାଜ୍ୟ ପରିଭ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କଲେ ସେତେବେଳେ ବିରବଲ ବାଦ୍ଶାହାଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ରାଜଦରବାରରେ ପହଁଚେ ତାଙ୍କୁ ଦେଖି ବାଦ୍ଶାହା ଖୁବ୍ ଆନନ୍ଦରେ ନିଜ ଆଡକୁ ବିରବଲଙ୍କୁ ଯିବାକୁ କହିଲେ ।
ବିରବଲ ବାଦ୍ଶାହାଙ୍କ ନିକଟରେ ନିଜର ବିଦାୟ ନେବାର କଥା ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତେ ବାଦ୍ଶାହା ପ୍ରଶ୍ନ କଲେ – ଆହେ ବିରବଲ! ତୁମେ ତ ଅନେକ ଦିନ ଆମ୍ଭ ରାଜପ୍ରାସାଦରେ ରହି ମୋର ରାଜ୍ୟ ଶାସନ, ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ଏଠାରେ ସୁଖ କେତେ ଦୁଃଖ କେତେ, ତାହା ତ ଜାଣି ପାରିଲ । ଏଥର କୁହ ବିରବଲ, ମୁଁ ଏବଂ ତୁମ ରାଜ୍ୟର ବାଦ୍ଶାହାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କିଏ ଉତ୍ତମ?
ବିରବଲଙ୍କୁ ଛାଡି ଅନ୍ୟ ଯେଉଁ ଆଠଜଣ ପଣ୍ଡିତ ଥିଲେ ସେମାନେ ମନେ ମନେ ଚିନ୍ତା କଲେ, ଯେ, ଏକଥାକୁ ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବରଙ୍କ ନିକଟରେ ପ୍ରକାଶ କରି ଦେଲେ ବିରବଲଙ୍କୁ ସମ୍ରାଟ୍ ଏକ ଉଚିତ୍ ପାନେ ଦେବେ ।
ଏହାପରେ ଆଠଜଣଯାକ ପଣ୍ଡିତ ଏକାଠି ହୋଇ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଁଚି ଅଭିଯୋଗ ଆଣିଲେ ଯେ, ଜାହାଁପନା! ଆପଣଙ୍କ ଅନ୍ନ ଖାଇ ଆପଣଙ୍କୁ ଯଦି ବାହାର ରାଜ୍ୟରେ ଛୋଟ କରି ଦେଉ ତାହା କ’ଣ ଆମର ନମକହାରାମି ହେଲା ନାହିଁ । ଦେଖନ୍ତୁ ଜାହାଁପନା ବିରବଲ ଆପଣଙ୍କ ନମକ ଖାଇ କିପରି କାବୁଲ୍ ରାଜ୍ୟର ସମ୍ରାଟଙ୍କ ସ୍ତୁତିଗାନ କରିଛନ୍ତି, ସେଥିଲାଗି ବିରବଲଙ୍କୁ କାବୁଲ୍ର ସମ୍ରାଟ ଅନେକ ଧନରତ୍ନ ଦେଇ ବିଦାୟ କରିଛନ୍ତି ।
ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କ ଅଭିଯୋଗ ଅବଶ୍ୟ ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବରଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ବିଶେଷ ଅପମାନ ସୂଚକ ଥିଲା । ସେ ତହୁଁ ରାଗି ଉଠି ପ୍ରଶ୍ନ କଲେ ବିରବଲ କ’ଣ କରିଅଛି?
ପଣ୍ଡିତମାନେ କହିଲେ କାବୁଲ୍ ସମ୍ରାଟଙ୍କର ସ୍ତୁତିଗାନ କରିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କୁ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାର ଚାନ୍ଦର ଉପମା ଦେବା ସମୟରେ ଆପଣଙ୍କୁ ଦ୍ୱିତୀୟାର ଚାନ୍ଦ ଭାବରେ ଉପମା ଦେଇ ଅଛନ୍ତି ।
ଆପଣ ତ ଜାଣନ୍ତି କାବୁଲ୍ର ସମ୍ରାଟ୍ ଆପଣଙ୍କୁ ଆଡ ଆଖିରେ ସମ୍ମାନ ଦେଇ ନ ଥାଆନ୍ତି, ଆପଣଙ୍କ ରାଜ୍ୟର ପଣ୍ଡିତ ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କୁ ଏପରି ଉପାଧିରେ ଭୂଷିତ କଲେ ତେଣୁ କାବୁଲ୍ ସମ୍ରାଟ୍ ତାଙ୍କୁ ବହୁ ଧନରତ୍ନ ଦେବାରେ ଅସୁବିଧା ଆଉ ରହିଲା କେଉଁଠାରେ ଜାହାଁପନା?
ଏଥର ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବରଙ୍କ ରାଗ ଚରମ ସୀମାରେ ପହଁଚିଗଲା । ତହୁଁ କ୍ରୋଧିତ ହୋଇ ସମ୍ରାଟ୍ ଦୁଇ ଚାରିଜଣ ଦୂତକୁ ଡାକି ଆଦେଶ ଦେଲେ ଯେ ଯେତେ ଶୀଘ୍ର ପାରୁଛ ତୁମ୍ଭେମାନେ ବିରବଲଙ୍କୁ ଧରି ଆଣି ମୋ ନିକଟରେ ହାଜର କରାଅ ।
ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଆଦେଶ ପାଇବା ମାତ୍ରେ ଦୂତମାନେ ଖୁବ୍ ବ୍ୟଗ୍ର ହୋଇ ବିରବଲଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଁଚିଲେ । ସେମାନଙ୍କର ଆଗମନର କାରଣ ପଚାରନ୍ତେ ସେମାନେ କହିଲେ, ଆପଣଙ୍କ ଉପରେ ସମ୍ରାଟ୍ ଆଜି ଖୁବ୍ କ୍ରୋଧିତ । ଆପଣ ଯଥାଶୀଘ୍ର ଆମ୍ଭ ସଙ୍ଗରେ ଚାଲନ୍ତୁ । ତାହା ନ ହେଲେ ଆମେ ଆପଣଙ୍କୁ ପୁଣି ବଳପୂର୍ବକ ଏଠାରୁ ଘୋଷାରି ଘୋଷାରି ନେଇଯିବା ନିମନ୍ତେ ସମ୍ରାଟଙ୍କର ଆଦେଶ ହୋଇଛି ।
ଦୂତମାନଙ୍କଠାରୁ ପ୍ରକୃତ ଘଟଣା ଜାଣିବାକୁ ଯେତେ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବିରବଲ ପ୍ରକୃତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିପାରି ନଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ମନେ ମନେ ସେ ଜାଣି ପାରିଥିଲେ ଏସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ମୋ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କର ।
ଏହାପରେ ନିଜର ପୋଷାକ ପତ୍ର ପିନ୍ଧି ପକାଇ ଦୂତମାନଙ୍କ ସହିତ ଦରବାରରେ ବିରବଲ ପହଁଚି ଯାଆନ୍ତେ କ୍ରୋଧିତ ସମ୍ରାଟ୍ ତାଙ୍କୁ କହିଲେ – ବିରବଲ ତୁମ୍ଭେ ଏହି କେତେ ଦିନ ହେଲା ରାଜ୍ୟରେ ଅନୁପସ୍ଥିତ ଥିଲ କାହିଁକି?
ବିରବଲ କହିଲେ – ଜାହାଁପନା, ମୁଁ କେତେଦିନ ନିମନ୍ତେ ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟକୁ ପରିଭ୍ରମଣରେ ଯାଇଥିଲି ।
ସମ୍ରାଟ୍ ପଚାରିଲେ – ଏହି ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ମୋର ଶତ୍ରୁ ପଡୋଶୀ ରାଜ୍ୟ କାବୁଲ୍କୁ ଭ୍ରମଣରେ ଯାଇଥିଲ?
ବିରବଲ କହିଲେ – ହଁ ହଜୁର୍! ସବୁ ମିତ୍ର ରାଜ୍ୟକୁ ଭ୍ରମଣ କରିବା ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ ଆମର ଶତ୍ରୁ ରାଜ୍ୟକୁ ଭ୍ରମଣ କରିଯିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ତ ଆଗ ଥିଲା ଜାହାଁପନା, କାରଣ ରାଜ୍ୟ ଭ୍ରମଣରେ ଆପଣଙ୍କୁ ତଥା ଆମକୁ ସୁଖ ସମ୍ବାଦ ମିଳିଥାଏ । ଏଥିରେ କେବଳ ଆମେ ଆନନ୍ଦ ହୋଇଥାଉ, କିନ୍ତୁ ଶତ୍ରୁରାଜ୍ୟକୁ ପରିଭ୍ରମଣରେ ଯାଇ ଆମ୍ଭ ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତି ଥିବା ଶତ୍ରୁ ଶାସକର ହାବ ଭାବ ଜାଣିବା ତ ଆମର ପ୍ରଧାନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ସେଥିଲାଗି ମୁଁ ସର୍ବପ୍ରଥମେ କାବୁଲ୍ ରାଜ୍ୟକୁ ଭ୍ରମଣରେ ଯାଇଥିଲି ।
ଏହାପରେ ସେଠାରେ ଯାହା ଯାହା ଘଟିଥିଲା ବିରବଲ ଗୋଟି ଗୋଟି କରି ସମ୍ରାଟଙ୍କ ନିକଟରେ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତେ ସମ୍ରାଟ୍ ହଠାତ୍ ଗର୍ଜନ କରି ଉଠି କହିଲେ – କ’ଣ ହେଲା, ଗୋଟାଏ ନୀଚ ସମ୍ରାଟକୁ ତୁମେ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାର ଚାନ୍ଦର ଉପମା ଦେଇ ମୋତେ ତୁମେ ଦ୍ୱିତୀୟା ଚାନ୍ଦର ଉପମା ଦେଇପାରିଲ ବିରବଲ? ତୁମେ କ’ଣ ମୋ ନମକ ଏଥି ନିମନ୍ତେ ଖାଉଅଛ? ଜାଣ ତୁମର ଏହି ଅପରାଧ ଲାଗି ମୁଁ ତୁମକୁ କି ପ୍ରକାର ଶାସ୍ତି ଦେଇପାରେ ।
ବିରବଲ କହିଲେ – ଜାହାଁପନା! ଏହାଠାରୁ ନୀଚତମ ଉପମା ତ ମୋ ପାଖରେ ଆଉ କିଛି ନଥିଲା । ଯାଆ ଆମର ଶତ୍ରୁ ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ଦେଇ ପାରିଥା’ନ୍ତି ।
ସମ୍ରାଟ୍ କହିଲେ – କାବୁଲ୍ ସମ୍ରାଟ୍ ନିମନ୍ତେ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାର ଚାନ୍ଦର ଉପମା ଦେବା କ’ଣ ତୁମ ବିଚାରରେ ନିକୃଷ୍ଟ ହୋଇଛି ।
ବିରବଲ କହିଲେ – ହଁ, ଜାହାଁପନା! ପୂର୍ଣ୍ଣିମାର ଚାନ୍ଦ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଯିବା ପରେ ତା’ର ଆଉ ବର୍ଦ୍ଧିତ ହେବାର ନଥାଏ । ବରଂ ଦିନକୁ ଦିନ ଖଣ୍ଡିତ ହେବାକୁଲାଗେ । କିନ୍ତୁ ଦ୍ୱିତୀୟାର ଚାନ୍ଦ ଯେତେ ଦିନ ଯାଏଁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ନ ହୋଇଛି ସେତେ ଦିନ ଯାଏଁ ଧୀରେ ଧୀରେ ବଢିବାକୁ ଲାଗେ । ଦ୍ୱିତୀୟା ଚାନ୍ଦଟି ପୂର୍ଣ୍ଣିମାର ଚାନ୍ଦଠାରୁ ପବିତ୍ର । ସେଥିଲାଗି ଆପଣଙ୍କ ମୁସଲମାନମାନେ ଦ୍ୱିତୀୟା ଚାନ୍ଦର ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି । ଯେତେଦିନ ଯାଏଁ ଆପଣମାନେ ଦ୍ୱିତୀୟା ଚାନ୍ଦକୁ ନ ଦେଖନ୍ତି ସେତେଦିନ ଯାଏଁ ଭକ୍ତିର ସହିତ ଆପଣମାନେ ଉପବାସରେ ମାସ ମାସ ଧରି ଦ୍ୱିତୀୟା ଚାନ୍ଦର ଦର୍ଶନ ନିମନ୍ତେ ଅପେକ୍ଷାରେ ଥାଆନ୍ତି । ହଜୁର୍ ଏପରି ଶୁଭ ଚନ୍ଦ୍ରମାଙ୍କର ଉପମା ଆପଣଙ୍କୁ ନ ଦେଇ ମୁଁ କିପରି ମୋର ଶତ୍ରୁରାଜ୍ୟର ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ଦେଇଥାଆନ୍ତି କୁହନ୍ତୁ । ହେଲେ ଏହି ଚାଟୁକାରମାନେ ପୋଥି ବିଦ୍ୟାରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ହୋଇଥିବା କଥା କହୁଥିବା ବେଳେ ସେମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବିଦ୍ୟା ଥିବା କଥା ମୋର କାହିଁକି ବିଶ୍ୱାସ ହଉନାହିଁ । ମୋର ଶେଷ କଥା ହଜୁର, ଆପଣ ହେଉଛନ୍ତି ମୋ ମତରେ ପବିତ୍ର ଦ୍ୱିତୀୟାର ଚାନ୍ଦ ।
ବିରବଲଙ୍କ ମୁଖରୁ ଏକଥା ଶୁଣିବା ମାତ୍ରେ, ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବରଙ୍କ ରାଗ ବରଫ ସଦୃଶ ଥଣ୍ଡା ପଡିଗଲା । ସେ ବିରବଲଙ୍କ ଉପରେ ଏତେ ଖୁସି ହୋଇଗଲେ ଯେ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଡାକି ବିରବଲଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ତାଙ୍କର ପାନ ଖିଆ ଓ ମୁଖ ଧୌତ ନିମନ୍ତେ ତାଙ୍କ ନାମରେ ଦୁଇ ଏକର ଜମିର ପଟ୍ଟା ଦେଇ ଦେଲେ । ତା’ପରେ ବିରବଲଙ୍କୁ ସେଦିନ ସଭା ମଧ୍ୟରେ ପୁରସ୍କାର ଦେଇ ବିଦାୟ କରିଦେଲେ ।
ବିରବଲ ସେହି ପୁରସ୍କାରକୁ ସାଦରେ ଗ୍ରହଣ କରି ନିଜର ବାସଭବନକୁ ଫେରି ଆସିଲେ ।
