ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବରଙ୍କ ଦରବାର ସେଦିନ ଖୁବ୍ ଜନାରଣ୍ୟ ଥାଏ । ସେଦିନ ଏପରି ଜନାରଣ୍ୟ ହେବାର କାରଣ ଥିଲା ଯେ ସେ ରାଜ୍ୟରେ ହୋଇଥିବା ସମସ୍ତ ଚୋରି ମାଲ ଗୁଡିକ ଦରବାରରେ ଜମା କରାଯାଉଥିଲା । ପାରିଷଦ ବର୍ଗ ଖୁବ୍ ଉତ୍ସୁକତାର ସହିତ ଦରବାରକୁ ଆସୁଥିବା ସମସ୍ତ ଚୋରି ମାଲ୍ ଦେଖୁଥାଆନ୍ତି । ସେଦିନ ଯେତେଗୁଡିଏ ଚୋରି ମାଲ୍ ମହଜୁଦ୍ କରାଗଲା, ସେଥି ମଧ୍ୟରେ ଦେଖିବାଲାଗି ଏକ ଆକର୍ଷଣୀୟ କଥା ଥିଲା, ତାହା ହେଲା ଗୋଟାଏ ଯୁବକ ଗଧ, ସେହି ଗଧଟିର ରୂପ ଚେହେରାରୁ ଜଣାପଡୁଥିଲା ଗଧ ପ୍ରାୟତଃ କୌଣସି ଯୌନ କେଳେଙ୍କାରୀ ମଧ୍ୟରେ ପଶିନଥିଲା ।
ଏତେବେଳ ଯାଏଁ ଦରବାରରେ ବିରବଲ ମଧ୍ୟ ସମସ୍ତଙ୍କ ସହିତ ମିଶି ଚୋରି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡିକ ଦେଖୁଥିଲେ । ଯେତେବେଳେ ଗଧଟି ଦରବାର ମଧ୍ୟକୁ ଆସିଲା ସେତେବେଳେ ଦରବାର ମଧ୍ୟରେ ହାସ୍ୟ ଖେଳାଇବା ଉଦ୍ଧେଶ୍ୟରେ ବିରବଲ କହିଲେ – ଜାହାଁପନା! ଏହି ଗଧଟିର ରୂପ ଯଦି ଆପଣ ଦେଖିପାରୁଥିବେ । ଦେଖୁନାହାଁନ୍ତି ଗଧଟି କେଡେ କନକନିଆ ଆଉ ଛନଛନିଆ ହୋଇଛି । ମୁଁ ଯାହା ମନେ କରୁଛି ଏହି ଗଧଟି ମିଳିବା ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ବିରଳ । ଆଉ ମଧ୍ୟ ଯେଉଁ ଚୋର ଗଧଟିକୁ ଚୋରି କରିଥିଲା ତା’ର ମଧ୍ୟ ଗଧ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଗାଧ ଜ୍ଞାନ ଅଛି । ତାହା ନ ହେଲେ ଏପରି ଏକ ସୁନ୍ଦର ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ଚାଲାଖିଆ ଗଧଟିକୁ ସେ ବା କାହିଁକି ଚୋରି କରୁଥିଲା । ମୋର ଦୃଢ ଧାରଣା ହେଉଛି ଏ ଗଧର ଶିକ୍ଷା ସାଧନା କରିବାର ଇଚ୍ଛା ଥିଲା । ତା’ର ଭାଗ୍ୟ ଖରାପ୍ ଯେ କୌଣସି ନିଷ୍ଠୁର ଚୋର ତାଙ୍କୁ ଚୋରି କରି ତା’ର ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିରୋଧତା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ଏ ଗଧ ନିଶ୍ଚୟ ପାଠ ପଢିଥାଆନ୍ତା ।
ବିରବଲ ଏତେଗୁଡିଏ ଗଧ ସପକ୍ଷରେ ଟିପ୍ପଣୀ ଦେବା ବେଳେ ସମ୍ରାଟ୍ ତାଙ୍କ ଆଡକୁ ତୀକ୍ଷ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଚାହିଁ ଥାଆନ୍ତି । ବିରବଲଙ୍କର ବାଟୁଳିମରା ବାକ୍ୟର ସମାପ୍ତି ଯାଏଁ ସେ ଅପେକ୍ଷା କରି ରହିଥିଲେ । ଯେତେବେଳେ ବିରବଲ ଚୁପ୍ ହୋଇଗଲା ସମ୍ରାଟ୍ ବିରବଲଙ୍କ ଆଡକୁ ଚାହିଁ ଆଦେଶ ଦେଲେ ଯେ ଏହି ଗଧର ପାଠପଢା ଦାୟିତ୍ୱ ଆଜିଠାରୁ ତୁମରି ହେପାଜତରେ ଦିଆଗଲା । ଏକ ମାସ ଯାଏଁ ରାଜକୋଷରୁ ତା’ର ଖାଦ୍ୟ ପାନୀୟ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯିବ । ତୁମ୍ଭେ କିନ୍ତୁ ମାସକ ମଧ୍ୟରେ ଗଧକୁ ପାଠପଢାଇ ଆଣି ଦରବାରରେ ହାଜର କରିବ । ତାହା ନ ହେଲେ ତୁମ୍ଭ ଲାଗି ଶାସ୍ତି ହେବ ମୁଣ୍ଡକାଟ ।
ସମ୍ରାଟଙ୍କଠାରୁ ଏପରି ଆଦେଶ ହେବାରୁ ବିରବଲ ହଠାତ୍ ବିଭ୍ରମ ହୋଇ ପଡିଲେ । ସମ୍ରାଟଙ୍କର ଆଜି ଏ କି ବିଚାର । ଏହା ଭାବି ବିରବଲ କିଛି କହିବାକୁ ଉଠି ପଡନ୍ତେ, ଜଣେ ପ୍ରହରୀ ଗଧର ପଘାଟାକୁ ଧରି ନେଇ ଗଧକୁ ବିରବଲଙ୍କ ହସ୍ତରେ ଧରାଇ ଦିଅନ୍ତେ ବିରବଲ ଅନ୍ୟ ଉପାୟ ନ ପାଇ କହିଲେ, ଜାହାଁପନା, ମୁଁ ଏହି ଗଧକୁନେଇ ଏବେ କରିବି କ’ଣ? ଗଧସିନା ପାଠ ପଢିବାର କଥା ମୁଁ ଅନୁମାନ କରି କହିଥିଲି, ହେଲେ ଗଧର ପରା ଆଉ ଏକ ଆଳୁଦୋଷ ରହିଯାଇଛି ।
ସମ୍ରାଟ୍ କହିଲେ, ଗଧର ଆଳୁ ଆଉ ଫାଳୁ ଦୋଷ ରହିବାର କଥା ମୋ ବିଚାରରେ ନାହିଁ । ମୋର ଆଦେଶ ଶିରୋଧାର୍ଯ୍ୟ । ତୁମେ ମାସକ ମଧ୍ୟରେ ଗଧକୁ ପାଠ ପଢାଇ ସାରି ମୋ ଦରବାରରେ ପହଁଚାଇବ । ନ ପହଁଚାଇଲେ ସମ୍ରାଟଙ୍କର ଆଦେଶ ଏ ପାଖ ସେପାଖ ହେବାର ପରିଣାମ କଥା ତୁମକୁ ଜଣାଥିବ ।
ଏଥର ବିରବଲ ବୁଝିଲେ । ଶାସ୍ତ୍ର କହିଛି ତ ରାଜା ଗୋଜା, ସେ ଯାହା ବୁଝିଥିବେ ତାହା କେବେ ବଦଳେ ନାହିଁ । ବୀରବଲଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରେ ଆଉ କିଛି ପଶିଲା ନାହିଁ । ହେଲେ ଏବେ ଭାବୁଛନ୍ତି ଯେ କଥାଟାକୁ ସିନା ଆଗପଛ ବିଚାର ନ କରି ମୁଁ କହି ଦେଲି ହେଲେ ଏ ଗଧ ସତରେ କ’ଣ ପାଠ ପଢିବ । ଏପରି ବିଶ୍ୱାସ ତ ମୋର ନାହିଁ । ତହୁଁ ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ବିନୀତ ପ୍ରକାରେ ବିରବଲ କହିଲେ – ଜାହାଁପନା, ମୁଁ ଏହି ଗଧକୁ ନେଇ କ’ଣ କରିବି?
ସମ୍ରାଟ୍ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଆଦେଶରେ ତୁମେ ଖିଲାପ୍ କରିବାକୁ ଚାହଁନା ।
ବିରବଲ କହିଲେ – ନାହିଁ… ନାହିଁ, ଜାହାଁପନା । ଆପଣଙ୍କ ଆଦେଶ ମୋର ଶିରୋଧାର୍ଯ୍ୟ ।
ସମ୍ରାଟ୍ କହିଲେ – ତାହା ହେଲେ ଠିକ୍ ଅଛି । ଆଜିଠାରୁ ଏକମାସ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ଗଧକୁ ନେଇ ପାଠ ପଢାଇ ପୁଣି ଦରବାରରେ ଆଣି ହାଜର କରାଇବ । ତାହା ନ ହେଲେ ଶାସ୍ତି ନିମନ୍ତେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ରହିବ ।
ଏହାପରେ ବିରବଲଙ୍କର ସମସ୍ତ ଆପତ୍ତି ଅଭିଯୋଗ କାଟ ଖାଇଲା ।
ଗଧଟା ସତରେ ମଣିଷ ହେବ । ସେ ପୁଣି ପାଠ ପଢିବ । ତା’ଲାଗି ମୁଁ ଏବେକେଉଁ ପାଠଶାଳାରୁ ଶିକ୍ଷକ ରୁପେ ଠିକ୍ କରିବି । ଏହି କଥା ଭାବି ଭାବି ଗଧଟିକୁ ଦରବାରରୁ ନେଇ ବିରବଲ ଘରକୁ ଫେରିଲେ । ବିରବଲଙ୍କ ବିରୋଧୀ ପଣ୍ଡିତମାନେ ତ ଆଗରୁ ଈର୍ଷାରେ ଜଳୁଥିଲେ, ଗଧକୁ ନେବା ବେଳେ ସେମାନେ ମନକୁ ମନ କହି ହେଉଥିଲେ, ବାଃ ବାଃରେ ପଣ୍ଡିତ! ଏଥର ଗଧକୁ ପଢାଇବା ଦାୟିତ୍ୱ ତୁମ୍ଭର । ଏଥର ପାନେ ପାଇବେ ନିଶ୍ଚୟ ।
ବିରବଲ ଗଧଟାକୁ ନେଇ ଯେତେବେଳେ ଘରେ ପହଁଚାଇ ଦେଲେ, ଗଧକୁ ଦେଖି ସ୍ତ୍ରୀ ହସି ହସି ହୋଇ ବେଦମ୍ ହୋଇଗଲେ । ବିରବଲଙ୍କର ମନରେ ଖୁବ ଦୁଃଖ । ମୁହଁଟା ତ ମାଟିଆଳୁ ସଦୃଶ ମଳିନ ପଡିଯାଇଛି । ପତ୍ନୀଙ୍କର ହସ ଦେଖି ପଚାରିଲେ, କିହୋ ! ତମର ମନ ତ ଆଜି ଖୁବ୍ ଖୁସି ଥିବା ପରି ଜଣାପଡୁଛି ।
ପତ୍ନୀ କହିଲେ, ପଣ୍ଡିତଙ୍କର ପତ୍ନୀଟି । ସମ୍ରାଟଙ୍କର ରାଜଦରବାରରେ ତୁମର ପରା ସବୁଥିରେ ଜୟ । ଏଥର ତମେ ଗଧଟିକୁ ଜିତି କରି କାହାଠାରୁ ପୁଣି ଆଣିଲ । ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ଘରେ ପୁଣି ଗଧ? ଆହେ ଏ ଗଧଟାକୁ କ’ଣ ପାଠ ପଢାଇବା ଲାଗି ଆପଣେ ଆଣିଛନ୍ତି ନା ବେପାର ବଣିଜ ନିମନ୍ତେ । ଏ ଗଧକୁ ଖଟାଇବା ଲାଗି ଜାହାଁପନା ଦେଇଛନ୍ତି ।
ବିରବଲ ଭାବିବାକୁ ଲାଗିଲେ, କିହୋ ଏ କିପରି ଏକଥା ଜାଣି ପାରିଲେ ।
ବୀରବଲ ତହୁଁ ପତ୍ନୀଙ୍କୁ ପଚାରିଲେ – ତୁମେ କିପରି ଏ କଥା ଜାଣିଲ ।
ପତ୍ନୀ କହିଲେ – ଗଧକୁ ତ ପାଠ ପଢାଇବାକୁ ହେଲେ ଜଣେ ଭଲ ପଣ୍ଡିତଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ଥାଏ । ମୁଁ ଏ ଗଧକୁ ଦେଖି ସେୟା ଭାବିବି ନା ନାହିଁ । ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ପତ୍ନୀଟି ।
ଏହାପରେ ବିରବଲ ଜାଣି ପାରିଲେ ପତ୍ନୀ ଯାହା ସବୁ କହୁଛନ୍ତି ତାହା ସବୁ ତାଙ୍କ ମନର କଥା । ବିରବଲ ସେ ଦିଗରେ ଆଉ ମନ ନ ଦେଇ ଗଧଟିକୁ ଘରେ ନେଇ ବାନ୍ଧି ଦେଇ ଆଗ ତା’ର ଖାଇବା ପିଇବା କଥା ବୁଝି ନେଲେ । ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ଗଧଟା ଯାହା ଖାଇଲା ତାହା ଦେଖି ବିରବଲ ଚିନ୍ତାରେ ପଡିଗଲେ । ଶଳା ଗଧ ପାଠ ତ ଯାହା ପଢିବୁ ପଢିବୁ, ହେଲେ ଶଳା ମୋ ଜୀବନକୁ ଖାଇବୁ ।
ତା’ପରେ ବିରବଲ ଗଧକୁ ଖାଇବାକୁ ଦେଇସାରିଲା ପରେ, ତା’ପରେ ଯେତେବେଳେ ଗଧକୁ ନେଇ ବହି ଦେଖାନ୍ତି, ଗଧ କିନ୍ତୁ ବହିକୁ ଛାଡି ଖାଦ୍ୟ ଦିଗରେ ମନ ବଳାଏ । କେତେବେଳେ ଖାଦ୍ୟ ଭାବି ବିରବଲଙ୍କର ହାତ, କାନ୍ଧ ଓ ବେକକୁ ମଧ୍ୟ ଚାଟି ପକାଏ ।
ଗଧର ଏପରି ପ୍ରକୃତି ଦେଖି ବିରବଲ ଏକ ସୂକ୍ଷ୍ମବୁଦ୍ଧି ପ୍ରସ୍ତୁତ କଲେ । ଯେତେବେଳେ ସେ ଗଧକୁ ଖାଇବାକୁ ଦିଅନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ବହି ଆଣି ବହିର ପ୍ରତି ପୃଷ୍ଠାରେ ଗଧର ଖାଇବା ନିମନ୍ତେ କିଛି କିଛି ଖାଇବା ଜିନିଷ ରଖନ୍ତି । ଗଧ ତା’ର ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବା ଲାଗି ଧୀରେ ଧୀରେ ପୃଷ୍ଠା ପରେ ପୃଷ୍ଠା ଲେଉଟାଇ ଚାଲେ, ଖାଦ୍ୟକୁ ଖାଇ ସାରିବା ପରେ ଖୁବ୍ ଜୋର୍ରେ ବୋବାଏ ।
ଏହିପରି କରୁ କରୁ ଗୋଟିଏ ମାସ ପୂରଣ ହେବାକୁ ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ ଦିନ ବାକି ଥାଏ । ଯେମିତି ରାତି ପାହିଲା ବିରବଲ ଚିନ୍ତା କଲେ, କିପରି ସେ ଦରବାରଠାରେ ଗଧକୁ ଦେଇ ଦେବେ ଓ ତା’ପରେ ନିଜକୁ ଗଧ ଦାୟିତ୍ୱରୁ ମୁକ୍ତ କରିବେ ।
ଏହା ଭାବି ବିରବଲ ସେଦିନ ଗଧକୁ ନଦୀକୁ ନେଇ ଭଲଭାବରେ ଗାଧୋଇ ଦେଲେ । ତା’ର ଦେହକୁ ଖୁବ୍ ଚିକ୍କଣ କରି ପୋଛି ଦେଲେ । ମୁଣ୍ଡରେ ଚନ୍ଦନ, ସିନ୍ଦୂର ଦେଇ ବେକରେ ଗୋଟାଏ ଗଜରା ଫୁଲମାଳ ପକାଇ ଗଧକୁ ନେଇ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଦରବାରରେ ଠିଆ କରିଦେଲେ ।
ସମ୍ରାଟ୍ ବିରବଲ ସହିତ ଗଧକୁ ଦେଖି ଖୁବ୍ ଖୁସି ହେବାବେଳକୁ ବିରବଲଙ୍କ ଯେତିକି ବିରୋଧୀ, ଗୋଷ୍ଠି ଥିଲେ ସେମାନେ ଖାଲି ଭାବିବାକୁ ଲାଗିଲେ ଯେ, ବିରବଲ ବୋଧହୁଏ ଗଧକୁ ପାଠ ପଢାଇ ଜିତି ଯାଇଛନ୍ତି, ତାହା ନହେଲେ ଦେଖୁନା ଗଧର ରୂପକୁ, ଏଥିରେ ବି ସେ ଜିତିଗଲା । ବିରୋଧିମାନେ ଏହି କଥା ଭାବିବା ବେଳକୁ ସମ୍ରାଟ୍ ଗଧ ସହ ବିରବଲଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ସିଂହାସନ ଆଡକୁ ଡକାଇ ପଠାଇ କହିଲେ, କ’ଣ ଗଧକୁ ପାଠ ପଢାଇ ଏଠାକୁ ଆଣିଛ ।
ବିରବଲ କହିଲେ – ଦେଖନ୍ତୁ ତ ଛାମୁ! ଏ ତ ସହଜେ ଗଧ, ସତରେ ଯଦି ଆପଣମାନଙ୍କ ପିଲାଙ୍କୁ ଆପଣ ଗଧ ଭାବି ପାଠ ପଢାଇବେ, ଆପଣଙ୍କ ପୁଅ ବି ଏତେ ସହଜରେ ପାଠକୁ ଧରିବ ନାହିଁ । ଏ ପରା ବାସ୍ତବ ଗଧ । ୟାଙ୍କ ପଟ୍ଟା ପାଉତିରେ ପରା ୟାଙ୍କୁ ଆଜୀବନ ଗଧ ତାଲିକାରେ ରଖାଯାଇଛି । ଆପଣଙ୍କ ପୁଅକୁ ଯେପରି ରାଜ କୁମାର କୁହାଯାଉଛି, ୟା ପୁଅକୁ ଗଧ କୁମାର ନ କହି କ’ଣ ଅଶ୍ୱର କୁମାର କୁହାଯିବ । କିନ୍ତୁ ଏତିକି କଥା ଶଳା ଗଧ ହେଲେ ବି ଯାହା ହୋଇ ନ ପାରିବ ତାହା ସେ କରି ଦେଖାଇଦେଲା । ମୁଁ ଭାବୁଛି, ସଂସାରରେ ଯେତେ ଗଧ ଅଛନ୍ତି ଏ ଶଳା ଗଧ ସତରେ ଗଧ ରେତରୁ ଜନମ ହୋଇନାହିଁ । କେଜାଣି ଏ ଗଧର ମା’ଙ୍କର କେଉଁ ଭଲ ପୁରୁଷ ସାଥିରେ ହଠାତ୍ ଯୋଗାଯୋଗ ହୋଇଯାଇଛି । ଗଧ ହେଲେ ବି ସେ ପାଠ ପଢିଲାନା । ହେଲେ ଆପଣ ତ ମାସେ ମାତ୍ର ସମୟ ଦେଇଥିଲେ ଯେତିକି ପଢି ମନେ ରଖିପାରିଲା ସେତିକି ଛାମୁ ପଢାଇଲି ।
ବିରବଲଙ୍କ ଚାତୁରିମା କଥା ଶୁଣି ସମ୍ରାଟ୍ ଭାବିଲେ ୟେ ପରା ବିରବଲ । ସେ କେବେ ହାରିବାର ମନୁଷ୍ୟ ନୁହେଁ । ଆଚ୍ଛା, ବିରବଲ ତୁମେ ଗଧକୁ ପଢାଇଲ, କ’ଣ ପଢାଇଲ କେତେ ଯାଏଁ ପଢାଇଲ ତାହାର ପ୍ରମାଣ ଦିଅ ।
ହଁ ସମ୍ରାଟ୍, ପ୍ରମାଣ ନ ଦେଲେ ଯେ ମୋ ପାଇଁ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ଅପେକ୍ଷା କରିଛି ।
ଏହାପରେ ବିରବଲ ସାଥିରେ ଗୋଟାଏ ବଡ ବହିକୁ ଆଣି ସମ୍ରାଟ୍ ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ଥୋଇ ଦେଇ ଗଧକୁ କହିଲା, ଏ ଗଧ, ତୁ ଏଥର ଯେତିକି ପଢିଛୁ ତା’ର ପ୍ରମାଣ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଆଗରେ ଦେଖାଇ ଦେ । ମୋତେ ଫାଶୀ ଦଣ୍ଡରୁ ମୁକ୍ତି କର ।
ବିରବଲଙ୍କ ମୁଖରୁ କଥା ଶୁଣି ଗଧ ଭାବିଲା ଏବେ ମୁନିବ ମୋତେ ଖାଇବା ନିମନ୍ତେ କିଛି କହୁଛି । ଏଥିପାଇଁ ଗଧ ବୀରବଲଙ୍କ ମୁଖକୁ ବଲ ବଲ କରି ଚାହିଁବାରୁ ବୀରବଲ କହିଲା – ଆରେ ତୁ ମୋତେ ଏବେ ଆଉ କାହିଁକି ଚାହୁଁଛୁ? ଆଜି ତୋ’ର ପାଠ ପଢିବାର ବେଳ ନୁହେଁ, ବର୍ତ୍ତମାନ ତୋତେ ପରୀକ୍ଷା ଦେବାକୁ ହେବ । ଏହା ପରେ ଗଧକୁ ନେଇ ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ଥିବା ବହିଟିକୁ ଦେଖାଇ ଦେଲେ ବିରବଲ ।
ଗଧ ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ଥିବା ବହିଟିକୁ ଦେଖିଲା, ତା’ପରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ମୁହଁ ଲଗାଇ ପୃଷ୍ଠାପରେ ପୃଷ୍ଠା ଲେଉଟାଇବାକୁ ଲାଗିଲା । ଶେଷରେ ବହି ପୃଷ୍ଠା ସରିଯାଆନ୍ତେ ଗଧ ବିରବଲଙ୍କ ଆଡକୁ ଚାହିଁ ଚାହିଁ ଖୁବ୍ ଜୋର୍ରେ ରଡିବାକୁ ଲାଗିଲା ।
ଗଧ ରଡିବାରୁ ବିରବଲ କହିଲେ, ଆଉ ତୁ ପାଠ ପଢିବୁ ନାହିଁ, ହଉ ହେଲା, ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଆଦେଶ ମିଳିଲେ ତୁ ଏଠାରୁ ଯିବୁ । ଏଠାରେ ପରା ଦରବାର ଚାଲିଛି, ଏଠାରେ ତୋ’ ଲାଗି ଖାଦ୍ୟ କାହୁଁ ଆସିବ ।
ସମ୍ରାଟ୍ ବିରବଲଙ୍କର ଗଧକୁ ପଢାଇବା ଦେଖି ବିସ୍ମିତ ହୋଇଗଲେ । ତହୁଁ ସେ ବିରବଲଙ୍କୁ କହିଲେ ଧନ୍ୟ ତୁମେ ବିରବଲ! ମୁଁ ତୁମର ଏହି ବିଚକ୍ଷଣ ବୁଦ୍ଧିକୁ ତାରିଫ୍ ନ କରି ରହିପାରୁ ନାହିଁ । କାରଣ ଗଧ ପାଠ ପଢୁ ବା ନ ପଢୁ ପାଠ ପଢିବା ଲାଗି ତ ପୃଷ୍ଠା ଲେଉଟାଇ ପାରିଲା ।
ବିରବଲ କହିଲେ – ସବୁ ଏଇ ପେଟଲାଗି ଜାହାଁପନା । ଏଇ ପେଟ ଚା’ଖଣ୍ଡକ ପାଇଁ ମୋତେ ଯେମିତି ଗଧକୁ ପାଠ ପଢାଇବାକୁ ପଡିଲା, ସେ ଗଧ ବି ତା’ରି ପେଟ ଚା’ଖଣ୍ଡକ ଲାଗି ବହିର ପୃଷ୍ଠା ପରେ ପୃଷ୍ଠା ଲେଉଟାଇ ନିଜ ପେଟ ଲାଗି ଖାଦ୍ୟ ଖୋଜୁଥିଲା । ବହିରେ ଖାଦ୍ୟ ନ ଥିବାରୁ ଶେଷରେ ନିରାଶ ହୋଇ ରଡି ଛାଡିଲା ।
