ପୂର୍ବ କାଳରୁ ଏଯାବତ୍ ବତ୍ରିଶ ସିଂହାସନ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଯେତେ ଗୁଡିଏ କାହାଣୀ ଇଣ୍ଡିଆର ଅନେକ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ଅବୋଲକରା କାହାଣୀ ହେଉଛି ଅନ୍ୟତମ । ସେ କାଳର ଲୋକ ମାନଙ୍କର ରୁଚି ତଥା ଚାଲି ଚଳନକୁ ଅନୁଶୀଳନ କରି ଅବୋଲକରା କାହାଣୀ ପରି ଅନେକ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରା ଯାଇଛି । ଯେଉଁ ଥିରେ କି ସାମାଜିକ, ଐତିହାସିକ, ପୌରାଣିକ ଆଦି କଥା ବସ୍ତୁ ଭରପୁର କରା ଯାଇଛି । ଆଉ ମଧ୍ୟ ଏହି କାହାଣୀ ମାଧ୍ୟମରେ ପାଠକ ମାନଙ୍କୁ ଯୋଗାଇ ଦିଆ ଯାଇଛି ସାହିତ୍ୟ, ବ୍ୟାକରଣ, ବେଦ, ଉପନିଷଦ, ପୁରାଣର ପାଠ୍ୟବସ୍ତୁ ।
ପୂର୍ବେ ମଧ୍ୟ ଏପରି ଅନେକ ପାଠକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଥିଲେ ସେମାନେ ପୁରାଣ ଆଦି ପୁସ୍ତକକୁ ଦେବ ସ୍ଥାନୀୟ ଦେବତା ତୁଲ୍ୟ ନାଲି ବସ୍ତ୍ରରେ ମଣ୍ଡିତ କରାଇ କାଠର ଚୌକି ଉପରେ ପୂଜା କରି ସାଇତି ରଖୁ ଥିଲେ । ଦିବସର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ନିସ୍ତାର ପାଇବା ପରେ ତାହା ସମସ୍ତ ପାଠ କରି ନିଜ ମନ ମଧ୍ୟରେ ଧାର୍ମିକ ଭାବ ଜାଗ୍ରତ କରାଉ ଥିଲେ । ଆଉ ମଧ୍ୟ ପଂଚତନ୍ତ୍ରାଦି କାହାଣୀ ପରି ଅନେକ କାହାଣୀ ଅଛି ଯେଉଁ ସବୁ କାହାଣୀ ପାଠ କରି ଇଣ୍ଡିଆର ଧର୍ମ ପରାୟଣ ଲୋକମାନେ ନାନା କଥାର ନ୍ୟାୟ ଅନ୍ୟାୟ ମଧ୍ୟ ବାଛି ପାରୁ ଥିଲେ ।
ବର୍ତ୍ତମାନର ମନୁଷ୍ୟ ନିଜେ ଜାଣି ଅଜଣା ପରି ଏକ କାଳ ଚକ୍ରରେ ପେଷି ହେବାରେ ଲାଗିଛି, ଯେଉଁଥିରେ କି ଉପରୋକ୍ତ ପୁରାଣ କାହାଣୀ ଆଦି ପାଠ କରିବା ନିମନ୍ତେ ସେ ସମୟ ପାଉ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଅଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ବିରାଟ ଗ୍ରନ୍ଥର ବିଷୟକୁ ପାଠ କରି ତା’ର ସାରମର୍ମକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବା ମନୁଷ୍ୟ ପକ୍ଷେ ଅସମ୍ଭବ ହୋଇ ପଡୁ ଥିବାରୁ ପାଂଚ ଖଣ୍ଡ ଅବୋଲକରା କାହାଣୀର ସାରାଂଶ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ନେଇ ଖଣ୍ଡିକିଆ ଅବୋଲକରା କାହାଣୀର ସାରାଂଶ ଦିଆଗଲା ।
ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଗୋପାଳଭାଣ୍ଡ, ଯଦୁମଣୀ, କାଳିଦାସଙ୍କ ଭଳି ରାଜ ଦରବାର ମାନଙ୍କରେ ରାଜକିୟ ଉପଦେଷ୍ଟା ମାନଙ୍କର ବହୁ ଆବଶ୍ୟକତା ଥିଲା । ଉକ୍ତ ଉପଦେଷ୍ଟା ମାନଙ୍କ ପରି ଅବୋଲକରା କାହାଣୀରେ ମଧ୍ୟ ଜଣେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଉପଦେଷ୍ଟା ଥିଲେ । ଏହି ଉପଦେଷ୍ଟାଯେ ଜଣେ ନିପୁଣ ଜ୍ଞାନ ଅର୍ଜନ କରି ଥିଲେ ତାହା ନୁହେଁ, ଚତୁର ବ୍ୟଙ୍ଗକାର ବହୁ ପୁରାଣ, ଇତିହାସ, ସାହିତ୍ୟ, ବ୍ୟାକରଣ, ବେଦ, ବେଦାନ୍ତରେ ମଧ୍ୟ ଗଭୀର ଜ୍ଞାନ ଅର୍ଜନ କରି ଥିଲେ ।
ଦିନକର କଥା ଉପଦେଷ୍ଟାଙ୍କର ଇଚ୍ଛା ହେଲା ଯେ ବର୍ଦ୍ଧିତ ବୟସରେ ନିହାତି କିଛି ତୀର୍ଥ ଭ୍ରମଣ କରିବାର କଥା, ସେଥି ଲାଗି ସେ ତୀର୍ଥ ଭ୍ରମଣ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇ ଯିବା ପରେ ତାଙ୍କର ମନେ ପଡି ଗଲା ଯେ ସାଥିରେ ଜଣେ ଶିଷ୍ୟଙ୍କୁ ନନେଲେ ତାଙ୍କର ସେବାଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ କାହାରଯେ ଅନୁସରଣ କରିବେ ସେଥି ଲାଗି ଶିଷ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଲୋଡିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ । ସେଥି ଲାଗି ସେ ଖୋଜି ଥିଲେ ଜଣେ ଶିଷ୍ୟ । ଏହା ପରେ ଉପଦେଷ୍ଟା ଏହି ପରି ଶିଷ୍ୟଟିଏ ଯୋଗାଡ କରିବାକୁ ଯାଇ ଯେଉଁ ଶିଷ୍ୟଟିକୁ ଯୋଗାଡ କଲେ ସେ କର୍ମରେ ବାରିକ ଥିଲା । ନାମଟି ତା’ର ଥିଲା ମକରା ।
ମକରା ଥିଲା ବେଶ୍ ଚାଲାଖ୍ ଚତୁର ପିଲା । ଆଉ ମଧ୍ୟ ଉପଦେଷ୍ଟାଙ୍କର ହିସାବରେ ସେ ହେବ ତାଙ୍କ ନାତି ।
ଯାହା ହେଉ, ଉପଦେଷ୍ଟାଙ୍କର ଶିଷ୍ୟ ଯୋଗାଯୋଗ ଠିକ୍ ହେଲା । ସେହି ନାତି ମକରାକୁ ସାଥିରେ ଧରି ତୀର୍ଥ ଭ୍ରମଣରେ ବାହାରି ଯିବାକୁ ସ୍ଥିର କରି ମକରାକୁ ଘର ଡକାଇ ପଠାଇଲେ । ମକରା ମଧ୍ୟ ଅଜାଙ୍କ ସାଥିରେ ତୀର୍ଥ ଭ୍ରମଣରେ ଯିବାକୁ ଖୁବ୍ ଖୁସି ହୋଇ ବିଳମ୍ବ ନକରି ଉପଦେଷ୍ଟାଙ୍କ ପାଖରେ ଆସି ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇ ଗଲା । ଉପଦେଷ୍ଟା ମକରାକୁ ଦେଖିବା ମାତ୍ରେ ଖୁବ୍ ଖୁସି ହୋଇ ମଧୁର ହସଟିଏ ହସି ଦେଲେ ଆଉ ପଚାରିଲେ ଆସି ଗଲୁନା ନାତି । ମୋ ସାଥିରେ ତୀର୍ଥ ଭ୍ରମଣରେ ଯିବୁକି ।
ମକରା କହିଲା – ଖାଲି ତୀର୍ଥ ନୁହେଁ, ତୀର୍ଥ କରି ଯିବାକୁ ହେଲେ ତୁମ ଭଳି ଜଣେ ଚତୁର ବ୍ୟଙ୍ଗକାର ଉପଦେଷ୍ଟା ନିହାତି ଦରକାର । ଅଜା ନାତି ସାଙ୍ଗ ହୋଇ ଗଲେ ସିନା ତୀର୍ଥ ଭ୍ରମଣରୁ ମଜା ଉଠାଇବା ।
ଉପଦେଷ୍ଟା କହିଲେ ପଥ ମଧ୍ୟରେ ମୁଁ ତୋତେ ଯାହା ଯାହା କରିବାକୁ କହିବି, ତୁ ମଧ୍ୟ ତାହା ସବୁ ଶିଷ୍ୟ ପରି ତୁଲାଇ ପାରିବୁ ତ?
ମକରା କହିଲା – କାହିଁକି ତୁଲାଇ ପାରିବି ନାହିଁ । ମୁଁ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ଆପଣଙ୍କ ପାଇଁ ସୁରୁଖୁରୁରେ କରିବି, ଆପଣଙ୍କର ସେବା କରିବି, ଆପଣଙ୍କର ସେବା କଲେ ତ ମୁଁ କୃତାର୍ଥ ହୋଇଯିବି । ଯିବି, ନିଶ୍ଚୟ ଯିବି । ଚତୁର ବ୍ୟଙ୍ଗକାର କହିଲେ ଚଲା ପଥରେ ଯେତେବେଳେ ଯାହା କହିବି ମାନିବୁତ ମକରା । ଯିବା ପଥରେ ମୋର ବୋଲକରା ହେବୁ । ପଥ ମଧ୍ୟରେ ଯେପରି ମୋତେ ହଇରାଣ ନକରୁ ।
ମକରା ଉପଦେଷ୍ଟାଙ୍କର ଗୋଡ ଧରି ପକାଇ କହିଲା ମୋତେ ସାଙ୍ଗରେ ନିଅନ୍ତୁ ଦେଖିବେ ନାହିଁ ମକରାର କରାମତି, ହେଲେ…. ଚତୁର ବ୍ୟଙ୍ଗକାର ପଚାରିଲେ – ହେଲେ ପୁଣି କ’ଣ କିରେ ମକରା?
ଆପଣଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ଗଲେ ମୁଁ ତ କେତେ ସବୁ ମହତ ଜାଗାକୁ ଯିବି, ତୀର୍ଥ କରିବି, ନୂଆ ନୂଆ ଜାଗା ସବୁ ବୁଲି ଦେଖିବି, ଆପଣଙ୍କର ସମସ୍ତ କଥାକୁ ମାନି ବୋଲକରା ହେବି । ହେଲେ ମୁଁ ଯେତେବେଳେ ଯେଉଁ ଠାରେ ଯାହା ଦେଖିବି ବୁଝି ନପାରିଲେ ମୋତେ ବୁଝାଇ ଦେବ ତ? ଯଦି ବୁଝାଇ ନ ପାରିବ, ଜାଣ ପାନରୁ ଚୂନ ଛାଡିଲା । ସେହି ଠାରୁ ମୋର ତୀର୍ଥ ଯିବା ବନ୍ଦ । ସେଇଠୁ ଫେରି ଆସିବି ଆଉ ତୁମର ବୋଲକରା ହୋଇ ରହିବି ନାହିଁ । ତେଣିକି ମୋତେ ଅବୋଲକରା କୁହ ବା ଯାହା କହୁଛ କୁହ ।
ମକରାର ସମସ୍ତ କଥା ଉପଦେଷ୍ଟା ବୁଝି ସାରି ଫେଁ କିନା ହସି ଦେଇ କହିଲେ – ଠିକ୍ ଅଛି ମକରା, ତୋ କଥା ମୁଁ ମଞ୍ଜୁର୍ କଲି । ତେବେ ଆଗକୁ କାହିଁକି ମୁଁ ତୋତେ ବୋଲକରା କହିବି । ଏବେ ଠାରୁ ତୋତେ ମୁଁ ଅବୋଲକରା କହିବି । ପଥ ସାରା ଯିବା ମଧ୍ୟରେ ଯେତେ ବେଳେ ତୁ ଯେଉଁ ଠାରେ ଯାହା ଦେଖିବୁ, ତୋତେ ଯଦି ତାହା ଅଜଣା ଥିବ ତେବେ ତୁ ତାହା ମୋଠାରୁ ପଚାରି ବୁଝି ନେବୁ । ମୁଁ ସେ ବିଷୟରେ ଯାହା ଜାଣିଥିବି ତୋତେ ନିଶ୍ଚୟ ଭଲ ଭାବରେ ବୁଝେଇ ଦେବି ହେଲାତ ।
ଅବୋଲକରା ଉପଦେଷ୍ଟାଙ୍କ କଥାରେ ହୁଁ ମାରିବାରୁ ଚତୁର ବ୍ୟଙ୍ଗକାର କହିଲେ ଆଜି ତୁ ଘରକୁ ଯା, ଆସନ୍ତା କାଲି ସକାଳୁ ଶୁଭ ବେଳା ଦେଖି ବାହାରି ଆସିବୁ । ମୁଁ ଏଣେ ଘରୁ ଯିବା ନିମନ୍ତେ ଗଣ୍ଠିଲି ପତ୍ର ସବୁ ବାନ୍ଧି ଠିକ୍ କରି ଦେଉଛି ।
ତୀର୍ଥ ଯିବାକୁ ଅବୋଲକରାର ମନ ଉଚ୍ଚାଟ ହେବା କାରଣରୁ ରାତିରେ ଆଉ ତାକୁ ଠିକ୍ସେ ନିଦ ହେଲା ନାହିଁ । କିପରି ଶୀଘ୍ର ରାତି ପାହିବ । ରାତି ପାହି ସକାଳ ହେଲା, ରାତିରୁ ଶୁଭ ବେଳା ଠିକ୍ କରି ସାରି ଥିଲା ଅବୋଲକରା । ସକାଳୁ ସକାଳୁ ଅବୋଲକରା ଆସି ଉପଦେଷ୍ଟାଙ୍କ ଘରେ ହାଜର୍ ହୋଇ ଗଲା । ଚତୁର ବ୍ୟଙ୍ଗକାର ମକରାକୁ ଦେଖିବା ମାତ୍ରେ କହି ପକାଇଲେ –
ଉଠାଅ ଗଣ୍ଠିଲି ବେଳ ହେଲା ଜାଣି
ବୋଲକରା ଶୁଭ ବେଳା ।
ଚାଇଁ ଚାଇଁ ଖରା ଫାଇଁ ଫାଇଁ ଆସେ
ସମୟ ଯେ ଗଡି ଗଲା ।
ହସ୍ତରେ ଲଣ୍ଠନ କାଖେ ଛତା ଧନ
ଆଉ ଯାହା ଆନ ଆନ ।
ଧରି ହରି ନାମ ଜପୁ ଥାଅ ଧନ
ତୀର୍ଥକୁ ହେବା ଗମନ ।
ଉପଦେଷ୍ଟାଙ୍କ ମୁଖରୁ ଏପରି ଆଦେଶ ଶୁଣିବା ମାତ୍ରେ ଅବୋଲକରାର ମନକୁ କ’ଣ ଆସିଲା କେଜାଣି, ହଠାତ୍ ନାହିଁ ବୋଲି କହି ପକାନ୍ତେ ଚତୁର ବ୍ୟଙ୍ଗକାର କହିଲେ – କିରେ ନାତି ଟୋକା, ତୋର ଏବେ ପୁଣି କ’ଣ ହେଲାକିରେ, ହଠାତ୍ ଅବୋଲକରା ହୋଇ ଗଲୁ ଯେ – ଶୁଭ ବେଳା ଜାଣି ଶୁଣି ନାସ୍ତି ବାଣୀ କରୁ ପୁଣି । ମକରା କହିଲା –
ତେମେ ଆପଣେ କେଡେ ବଡ ପଣେ
ନାଲି ଲୁଗାକୁ ଗାମୁଛା
ତୁମ ମନେ ନାହିଁ ମୋର କାହିଁ କାହିଁ
ମନ କରି ଦେଲ ପେଚା ।
ମକରାର କହିବା କଥା ଶୁଣି ଉପଦେଷ୍ଟାଙ୍କର ମନରେ ହେଜ ଆସିଲା । ଟୋକାଟା ରାତିରେ ମୋତେ ଚେତାଇ ଦେଇ ଯାଇ ଥିଲା ଯେ ତା’ର ଗାମୁଛା ଖଣ୍ଡିଏ ଦରକାର । ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ନିଜ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଡାକି ଚତୁର ବ୍ୟଙ୍ଗକାର କହିଲେ, ସିନ୍ଧୁକ ଭିତରେ ଯେଉଁ ପାକଲା ଗାମୁଛା ଖଣ୍ଡିଏ ଅଛି, ସେହି ଖଣ୍ଡକ ବାହାର କରି ଆଣି ମକରାକୁ ଦେଇ ଦିଅନା ।
ଉପଦେଷ୍ଟାଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ସହଧର୍ମିଣୀ ସିନ୍ଧୁକ ଭିତରୁ ପାକଲା ଗାମୁଛା ଖଣ୍ଡିକ ଆଣି ମକରା ହାତକୁ ବଢାଇ ଦିଅନ୍ତେ ଚତୁର ବ୍ୟଙ୍ଗକାର କହିଲେ –
ଉଠାଅ ଗଣ୍ଠିଲି ଶୁଭ ଯିବ ଚାଲି
ପାକଲା ଗାମୁଛା ନେଲ
ମୁଖେ ହରି ନାମ ଜପୁ ଥାଅ ଧନ
ଆଉ କିବା ଦରକାର ।
ହେ ବାଙ୍କ ବିହାରୀ ନମୋ ନର ହରି
ଜୟ ଜଗତର ନାଥ
ପାଚିଲା ଗାମୁଛା କାନ୍ଧରେ ହସିଲା
ଆଉ କିଆଁ ବିଳମ୍ବିତ ।
